Hiện Tổng cục Quản lý thị trường khuyến nghị cần sớm có chính sách quản lý thuốc lá mới để làm cơ sở ngăn chặn buôn lậu cũng như tạo sự cân bằng trong việc xử phạt giữa thuốc lá điếu và thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng.

Do vậy theo các chuyên gia, để có thể sớm quản lý, việc đánh giá sự tương thích giữa thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng với Luật Phòng chống tác hại thuốc lá là cần thiết, cũng như cần định danh rõ các sản phẩm này trong văn bản, hệ thống pháp lý kiểm soát thuốc lá hiện hành.

Sẵn sàng từ cơ sở pháp lý đến nghiên cứu trong nước

Trả lời báo chí sau phiên giải trình 4/5, ông Tạ Văn Hạ - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội đề cập đến việc tranh luận về thuốc lá làm nóng, thuốc lá điện tử có phải là thuốc lá hay không. Theo ông Hạ, hiện nay có cơ quan cho rằng thuốc lá làm nóng, thuốc lá điện tử hay một số loại thuốc lá mới khác là thuốc lá, nhưng có cơ quan lại nói không. “Vì vậy, đầu tiên, căn cứ quy định của Luật Phòng chống tác hại thuốc lá, cơ quan quản lý phải định nghĩa, khẳng định rõ đây là thuốc lá, chứ không phải loại khác,” ông Hạ nhấn mạnh. 

Ông Hạ nói thêm, căn cứ vào khoản 1 đến khoản 4 Điều 2 Luật Phòng chống tác hại thuốc lá để nhận dạng các sản phẩm này, bao gồm quy định: “Thuốc lá là sản phẩm được sản xuất từ toàn bộ hoặc một phần nguyên liệu thuốc lá, được chế biến dưới dạng thuốc lá điếu, xì gà, thuốc lá sợi, thuốc lào hoặc các dạng khác”; “Sử dụng thuốc lá là hành vi hút, nhai, ngửi, hít, ngậm sản phẩm thuốc lá”; “Nguyên liệu thuốc lá là lá thuốc lá dưới dạng rời, tấm đã sơ chế tách cọng, sợi thuốc lá, cọng thuốc lá và nguyên liệu thay thế khác dùng để sản xuất thuốc lá”.

Theo xác định của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), thuốc lá làm nóng là thuốc lá vì có chứa nguyên liệu thuốc lá và kêu gọi các quốc gia kiểm soát sản phẩm này theo luật hiện hành.

Trong nước, Bộ Khoa học - Công nghệ đã có những nghiên cứu đánh giá độc lập về mặt thẩm định kỹ thuật, tiêu chuẩn chất lượng do Viện Tiêu chuẩn chất lượng Việt Nam (VSQI) thực hiện dành cho sản phẩm thuốc lá làm nóng. Theo đó, cuối năm 2020, Bộ đã công bố 3 tiêu chuẩn quốc gia về thuốc lá làm nóng, bao gồm 2 tiêu chuẩn về phương pháp thử nghiệm và 1 tiêu chuẩn về yêu cầu kỹ thuật để xác định thuốc lá làm nóng là sản phẩm thuốc lá không đốt cháy.

Từ công bố của WHO về thuốc lá làm nóng, định nghĩa “thuốc lá” theo Luật Phòng chống tác hại thuốc lá hiện hành và những nghiên cứu thực tiễn từ Bộ Khoa học - Công nghệ cho thấy, thuốc lá làm nóng về mặt bản chất đã là sản phẩm thuốc lá, không thể là loại khác.

Do vậy, theo các chuyên gia, nếu đã là thuốc lá thì thuốc lá làm nóng cần sớm được nêu rõ trong văn bản luật, từ đó áp dụng các quy định kiểm soát tương tự như thuốc lá điếu để đảm bảo tính nhất quán và ổn định của hệ thống Luật đang thực thi hiện nay.

Chưa có tiền lệ cấm các sản phẩm thuốc lá

Cho đến nay thị trường Việt Nam không chỉ có mỗi sản phẩm thuốc lá điếu thông thường. Từ lâu, thị trường đã phát triển và đa dạng sản phẩm tùy vào nhu cầu sử dụng của người hút thuốc. Các sản phẩm này vẫn chịu sự kiểm soát và điều chỉnh của Luật Phòng chống tác hại thuốc lá 2012, từ thuốc lá điếu đến xì gà, thuốc lào, thuốc rê, thuốc tẩu, thuốc lá cuốn,...

Việc kiểm soát các sản phẩm này vì dựa trên căn cứ là nguyên liệu thuốc lá. Điều này đồng nghĩa, việc quản lý không phân loại cách dùng, quy cách sản xuất, hoặc mức độ tác hại bởi nếu đã là thuốc lá thì đều là những sản phẩm gây hại do đó không cần phải phân loại mức độ tác hại để đưa ra quyết định quản hay không quản lý.

Trước đó, tại “Phiên giải trình trách nhiệm quản lý Nhà nước về phòng, chống tác hại của thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng” ngày 4/5, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch - Đầu tư Nguyễn Thị Bích Ngọc cho rằng, nếu cấm thuốc lá mới sẽ liên quan đến hạn chế quyền công dân, do đó phải quy định bằng luật. Do đó bà Ngọc đề xuất Chính phủ trình Quốc hội ban hành nghị quyết làm rõ cả về định nghĩa và bổ sung quy định về quản lý Nhà nước để quản lý thuốc lá làm nóng, thuốc lá điện tử.

Theo bà Ngọc, quyết định trên sẽ đem đến 4 lợi ích: Đạt được mục tiêu quản lý và phòng, chống tác hại thuốc lá; tránh phân biệt đối xử giữa các sản phẩm thuốc lá; không bị ảnh hưởng bởi cam kết quốc tế đối với các nhà đầu tư nước ngoài; có thể áp dụng đồng bộ các quy định của Luật Đầu tư, Luật Phòng chống tác hại thuốc lá, mà chưa cần phải sửa luật ngay.

Đồng quan điểm với Thứ trưởng Ngọc, ông Tạ Văn Hạ cho rằng: “Việc cấm liên quan đến vấn đề quyền con người, kinh doanh nên phải dùng luật và rất thận trọng. Do vậy, cơ quan quản lý Nhà nước về phòng chống tác hại của thuốc lá cần có nghiên cứu, đánh giá tác động rất kỹ càng, thực sự thuyết phục”.

Trước đó, tại một hội thảo cuối năm 2023, TS. Nguyễn Đức Kiên - nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Quốc hội, nguyên Tổ trưởng Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng cũng đánh giá: Hướng tiếp cận cấm sản phẩm chỉ đang đi vào khía cạnh sức khỏe cộng đồng, trong khi thuốc lá là vấn đề liên quan đến mọi mặt xã hội, quy luật cung cầu của hàng hóa, sự phát triển kinh tế thị trường và cả hệ thống pháp luật hiện hành.

Đến nay, Bộ Công Thương cho biết, trước mắt chỉ thận trọng đề xuất cấp phép thí điểm với thuốc lá làm nóng vì sản phẩm này được sản xuất từ nguyên liệu thuốc lá nên thuộc phạm vi quản lý Nhà nước của Bộ.

Mới đây, Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam (VTA) cũng kiến nghị cơ quan chức năng xem xét ban hành khung pháp lý quản lý đối với thuốc lá mới, cân nhắc về chính sách thuế đối với thuốc lá để có điều kiện đẩy lùi thuốc lá nhập lậu; xem xét bổ sung chức năng của Quỹ Phòng chống tác hại thuốc lá để hỗ trợ cho các lực lượng chức năng chống buôn lậu.

PV