TP HCM có 4 dự án trọng điểm, tập trung nguồn vốn lớn, mang rất nhiều kỳ vọng sẽ đáp ứng nhu cầu đi lại của đô thị lớn nhất nước trong tương lai là Vành đai 3 TP HCM, metro số 1 Bến Thành - Suối Tiên, metro số 2 Bến Thành - Tham Lương và đường nối Trần Quốc Hoàn - Cộng Hòa vào nhà ga T3 sân bay Tân Sơn Nhất.

Tổng vốn đầu tư của 4 dự án ghi nhận đến nay hơn 144.000 tỷ đồng. Trong đó, Vành đai 3 TP HCM giai đoạn 1 hơn 48.000 tỷ, metro số 1 gần 43.800 tỷ, metro số 2 gần 48.000 tỷ và Đường nối Trần Quốc Hoàn - Cộng Hòa gần 4.900 tỷ.

Cả 4 dự án trọng điểm đều đang gặp nhiều khó khăn lớn, ảnh hưởng đến tiến độ. Do vậy, trong báo cáo vào đầu tháng 11/2022 gửi Bộ Giao thông vận tải (GTVT) về tình hình thực hiện các dự án, Sở GTVT đã kiến nghị nhiều giải pháp liên quan tháo gỡ vướng mắc.

Hiện chỉ có metro số 1 đang được thi công sắp hoàn thành, dự kiến đưa vào hoạt động cuối năm 2023. Dự án này do Ban Quản lý đường sắt đô thị TP HCM (MAUR) làm chủ đầu tư, nhà tài trợ là Cơ quan Hợp tác Nhật Bản (JICA).

Theo Sở GTVT TP HCM, dự án đã triển khai 4/5 gói thầu xây lắp và thiết bị, tiến độ hoàn thành đạt 92,39%. Còn gói thầu số 4 là Hệ thống công nghệ thông tin cho văn phòng Công ty vận hành đang được đơn vị Tư vấn NJPT hoàn chỉnh hồ sơ thiết kế và dự toán chi phí.

Tuyến đường sắt đô thị đầu tiên của TP HCM đang gặp phải 4 vướng mắc cần được tháo gỡ, trong đó 3 khó khăn về tài chính là phải điều chỉnh cấu phần của hợp đồng vay VN15-P5 (gần 9,2 tỷ Yên Nhật), thỏa thuận vay số 4 và tình trạng hết kinh phí hoạt động của Công ty TNHH HURC1 - công ty sẽ vận hành khai thác tuyến metro số 1.

Vướng mắc cuối cùng của dự án này là phải điều chỉnh tiến độ thực hiện dự án. Vấn đề này, UBND TP HCM đã có bổ sung, làm rõ theo yêu cầu của Bộ Kế hoạch & Đầu tư liên quan đến kiến nghị điều chỉnh này.

TP HCM kiến nghị Bộ Tài chính sớm xúc tiến các thủ tục liên quan thỏa thuận vay số 4, tham mưu Thủ tướng chấp thuận chủ trương bổ sung vốn điều lệ cho Công ty HURC1; Bộ Kế hoạch & Đầu tư quan tâm hướng dẫn TP HCM sớm hoàn tất thủ tục, trình Thủ tướng phê duyệt điều chỉnh thời gian thực hiện dự án; Bộ GTVT sớm chủ trì soạn thảo, ban hành các quy chuẩn kỹ thuật quốc gia, tiêu chuẩn về thiết kế đường sắt đô thị khổ đường 1.435mm làm cơ sở triển khai áp dụng thống nhất.

Tuyến metro số 2 Bến Thành - Tham Lương cũng do MAUR làm chủ đầu tư với số vốn gần 48.000 tỷ đồng, chiều dài hơn 11km với 10 nhà ga (9 ngầm, 1 trên cao). Thời gian thực hiện dự án từ 2010 - 2026 nhưng đến nay vẫn chưa thể khởi công.

Theo MAUR, công tác giải phóng mặt bằng đến hiện nay chỉ đạt hơn 85% với số tiền giải ngân 3.442 tỷ đồng. Công tác di dời hạ tầng kỹ thuật điện, nước, giao thông, viễn thông… dọc tuyến đang vướng nhiều khó khăn. Đến hiện tại, trong 8 gói thầu của metro số 2, chỉ mới hoàn thành gói thầu CP1 là xây dựng toàn nhà văn phòng depot Tham Lương, 7 gói thầu còn lại chỉ đang ở giai đoạn cập nhật hồ sơ mời thầu để triển khai lựa chọn nhà thầu.

Cũng do chậm tiến độ, tuyến đường sắt đô thị số 2 của TP HCM cũng phải xin điều chỉnh thời gian thực hiện dự án đến 2030 mới đưa vào khai thác. Chậm tiến độ cũng là nguyên nhân chính dẫn đến các khó khăn về tài chính khi phải thẩm định vay lại và đề xuất khoản vay tiếp theo, gia hạn các hiệp định vay KfW (ngân hàng Tái thiết Đức).

UBND tiếp tục kiến nghị Bộ Kế hoạch - Đầu tư cùng các bộ ngành liên quan hướng dẫn TP HCM hoàn thành thủ tục để trình Thủ tướng phê duyệt chủ trương điều chỉnh thời gian thực hiện dự án.

Dự án trọng điểm có vốn đầu tư lớn nhất là tuyến đường Vành đai 3 TP HCM qua địa phận TP HCM có chiều dài hơn 47km với hơn 48.000 tỷ đồng, thời gian thực hiện từ năm 2022 - 2027.

Tổng vốn hơn 48.000 ngàn tỷ đồng được đầu tư thành giai đoạn 1 đầu tư 22.000 tỷ đồng - xây dựng hơn 47km đường Vành đai 3 và giai đoạn 2 hơn 25.600 ngàn tỷ đồng - bồi thường, hỗ trợ tái định cư cho dự án.

Hiện nay, chủ đầu tư đang cắm cọc giải phóng mặt bằng, bàn giao cho địa phương bồi thường thu hồi đất. Các Báo cáo nghiên cứu khả thi, Báo cáo đánh giá tác động môi trường cùng nhiều thủ tục khác dự kiến hoàn thành và trình phê duyệt trong tháng 11/2022.

Sở GTVT TP HCM đánh giá, dự án đang chưa có các vướng mắc khó khăn; Hoàn thành so với kế hoạch, các mốc tiến độ yêu cầu tại Nghị quyết số 105/NQ-CP ngày 15/8/2022 của Chính phủ.

TP HCM kiến nghị Bộ GTVT có ý kiến góp ý về khung tiêu chuẩn, quy chuẩn áp dụng cho dự án để chủ đầu tư hoàn hiện cơ sở lập, thẩm định, phê duyệt báo cáo nghiên cứu khả thi dự án kịp tiến độ; Bộ Tài nguyên & Môi trường sớm xem xét thẩm định phê duyệt báo cáo kết quả thẩm định Báo cáo đánh giá tác động môi trường trước ngày 25/11/2022.

Cuối cùng là dự án đường nối Trần Quốc Hoàn - Cộng Hòa, kết nối nhà ga T3 sân bay Tân Sơn Nhất. Dự án có chiều dài hơn 4km với tổng mức đầu tư gần 4.900 tỷ đồng. Dự án ảnh hưởng đến 85 trường hợp cần bồi thường giải phóng mặt bằng gồm 68 hộ dân, 16 đơn vị quân đội và 1 doanh nghiệp là Công ty Quản lý bay Miền Nam. Trong đó, diện tích đất quốc phòng chiếm đến 90% diện tích cần thu hồi.

TP HCM dự kiến thi công phần đường hầm đoạn từ đường Phan Thúc Duyện đến đường Trần Quốc Hoàn vào tháng 12/2022. Các gói thầu còn lại sẽ triển khai trong năm tiếp theo khi có mặt bằng, dự kiến hoàn thành vào tháng 8/2024 để kịp phục vụ nhà ga T3 sân bay Tân Sơn Nhất (dự kiến khai thác tháng 9/2024).

Tuy đã cận ngày khởi công nhưng dự án vẫn còn nhiều vướng mắc, trong đó việc phối hợp liên quan đến công tác bàn giao mặt bằng đất quốc phòng tốn nhiều thời gian. Khó khăn nằm ở chỗ cung cấp hồ sơ pháp lý, nguồn gốc sử dụng đất, thời điểm xây dựng công trình vì đa số các công trình quân đội được tiếp quản đã trải qua nhiều thời kỳ.

Bên cạnh đó, vấn đề xác định chất lượng còn lại của công trình, giá trị vật tư thu hồi được quản lý bởi quân đội nên việc thuê đơn vị tư vấn là khó thực hiện bởi liên quan đến an ninh quốc phòng. Một số công trình xây dựng mang tính chất đặc thù nên không có đơn giá bồi thường, hỗ trợ theo quy định.

Do vậy, TP HCM kiến nghị Bộ Quốc phòng chỉ đạo các đơn vị thuộc Bộ sớm bàn giao đất quốc phòng cho TP sớm thực hiện dự án. Đồng ý bàn giao bổ sung hơn 0,5ha đất quốc phòng đang do Bộ Tư lệnh Quân khu 7 quản lý.

Kiến nghị Bộ sớm chủ đạo các đơn vị trực thuộc khẩn trương cung cấp đầy đủ hồ sơ pháp lý, nguồn gốc sử dụng đất và các công trình bị ảnh hưởng để UBND TP HCM có cơ sở lập phương án bồi thường.