Đương đầu… xuyên quốc gia

“Những nẻo đường... cần sa” không chỉ thể hiện sự bản lĩnh, tinh thần xông pha của người làm báo ở một lĩnh vực khó mà còn thể hiện khả năng khai thác đề tài vượt ra ngoài phạm vi một quốc gia, một đất nước. Thể hiện người làm báo Việt Nam sẵn sàng đương đầu với những khó khăn thử thách mới, theo đuổi đề tài, đi đến cùng sự việc.

Nhà báo Mai Tâm Hiếu chia sẻ: “Cuối tháng 2 năm 2023, một tay “anh chị” ở Hải Phòng vốn đã nổi danh quãng 20 năm trước gọi điện chào tôi để… xuất ngoại, lý do thật khó tưởng tượng. “Tôi sang Thái Lan để trồng cần sa”, tôi hỏi “có nguy hiểm không?”, trả lời: “bên đó đã có người làm farm (trang trại), tất cả những người trồng cần có gốc Việt Nam cũng đang tập trung sang đó để nghiên cứu trồng cần. Bên đó họ cho phép rồi…”.

Ngay khi nắm bắt được thông tin này, nhà báo Mai Tâm Hiếu và các đồng nghiệp trong Ban đã bàn bạc lên ý tưởng, xây dựng kế hoạch, báo cáo Ban Biên tập để được duyệt đề tài. Do tác nghiệp chủ yếu ở nước ngoài, chưa am hiểm địa bàn nên cả nhóm dành khá nhiều thời gian tìm hiểu các thông tin cả ở trong và ngoài nước trước. Nhóm đã đi dọc các tỉnh biên giới từ phía Tây Bắc vào tới An Giang, để đánh giá thực trạng, xin ý kiến các cơ quan chức năng xem có nắm bắt được thông tin về việc trồng cần sa ở các nước láng giềng không?...

Không chỉ mất nhiều chi phí khi di chuyển bằng nhiều phương tiện khác nhau qua các quốc gia, ở mỗi đất nước nhóm gặp những khó khăn riêng. Ngoài Thái Lan, Lào, khi nhóm sang Campuchia cũng gặp không ít lần bị phát hiện, bị cản trở và xua đuổi. Trong khi đó ở Campuchia, khu vực các tỉnh biên giới tập trung khá nhiều loại tội phạm. Các đối tượng dễ dàng thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật, có “động” ở nước nào sẽ chạy qua biên giới sang nước khác.

Tác nghiệp ở một số đất nước khác, khó khăn không chỉ là đường đi lối lại, bất đồng ngôn ngữ trong giao tiếp mà là việc liên hệ tiếp cận nhân vật là những ông trùm trong giới trồng cần sa. Đã có thời điểm nhóm phải chờ đợi mất 5 ngày, qua nhiều lần hẹn mới tiếp cận được ông trùm để khai thác thông tin. Thông thường những đối tượng trồng, sản xuất loại cây này đều luôn cảnh giác với người lạ. Chỉ cần có người khác đến khu vực trồng, sản xuất, chế biến là ngay lập tức bị cản trở, đuổi đi chỗ khác, thậm chí là bị theo dõi ngược lại.

Nhà báo Mai Tâm Hiếu kể: Khi đi sâu vào lãnh thổ các nước và qua rất nhiều mối giới thiệu, nhóm phóng viên tiếp cận được với những ông trùm, họ từ một số quốc gia lớn trên thế giới như Mỹ, Canada,... là những người đứng đằng sau toàn bộ quá trình cấp hạt giống, trồng, chăm sóc, thu hoạch, tiêu thụ cần sa. Tuy nhiên gặp được rồi việc khai thác thông tin của các đối tượng này cũng không hề dễ dàng, có đối tượng chỉ quan tâm đến bán số lượng, không chia sẻ bất cứ thông tin gì khác. Mặc dù vậy nhiều khó khăn “nơi đất khách quê người” và tác nghiệp trong bối cảnh không ít thách thức, nhưng nhóm tác giả vẫn quyết tâm thực hiện đề tài, đi đến cùng sự thật.

Linh hoạt, nhanh nhạy từng phút, trong mọi tình huống phát sinh

Ngay sau khi được đăng tải, loạt bài “Những nẻo đường... cần sa” với ngôn ngữ phóng sự điều tra đơn giản, trực tiếp, dễ hiểu đã thu hút lượng lớn độc giả. Đây cũng là loạt bài có lượt view cao kỷ lục của Báo Nhân dân, nhiều thông tin bài viết được biên tập và chia sẻ trên các nền tảng mạng xã hội đã thu hút sự quan tâm của dư luận. Loạt bài đã góp phần lên tiếng cảnh báo tới người dân về những nguy cơ tiềm ẩn từ tội phạm ma túy ngay khi còn ở nước ngoài. Thực tế từ loạt bài, lực lượng Công an, Biên phòng và Hải quan… đã có cách nhận biết cây cần sa này, áp dụng các biện pháp nghiệp vụ mới, phù hợp nhất để ngăn chặn việc buôn lậu mặt hàng này qua các tuyến đường khác nhau.

Làm điều tra, mỗi phóng viên đều chỉ phán đoán chứ không thể biết trước được sẽ diễn ra như thế nào, quá trình đi ra sao, có cản trở gì không? Tất cả đều phải linh hoạt, nhanh nhạy từng phút, trong mọi tình huống phát sinh… “Khi chúng tôi triển khai loạt bài này, một nguyên tắc quan trọng là không được phép vi phạm pháp luật. Có thể ở một số quốc gia cho phép mua bán cần sa, nhưng khi trở về không được phép mang vào lãnh thổ đất nước mình. Ở đất nước nào phải tuân thủ pháp luật đất nước ấy, không thể mang đặc thù nghề nghiệp để thanh minh rằng đang đi làm phóng sự điều tra về lĩnh vực này mà có thể vi phạm pháp luật” - Nhà báo Mai Tâm Hiếu tâm sự.

Sau khi loạt bài được khởi đăng, phía nước bạn đã có những biện pháp siết chặt hơn trong việc trồng và sử dụng cần sa. Ở thời điểm gần nhất, tháng 2 năm 2024, Bộ Y tế Thái Lan đã có đề nghị không cho sử dụng cần sa vào mục đích thương mại, chỉ cho phép sử dụng vào mục đích y tế…

Lê Tâm