Cuộc biểu tình của sinh viên về việc làm nhà nước ở Bangladesh đã phát triển thành cuộc nổi loạn quy mô lớn chống lại Thủ tướng tại vị lâu nhất của đất nước. Bà Hasina, 76 tuổi, đã trốn sang Ấn Độ vào ngày 5/8 khi cuộc bạo loạn trở nên mất kiểm soát.

Tuy nhiên, sau khi Thủ tướng bị lật đổ, bạo lực vẫn tiếp diễn và thậm chí tăng lên. Cảnh sát đã đình công và đám đông hoành hành khắp đất nước cho đến khi một chính phủ lâm thời mới do người đoạt giải Nobel Hòa bình Muhammad Yunus lãnh đạo tuyên thệ nhậm chức.

Chính phủ lâm thời tập trung vào những gì?

Kể từ khi tuyên thệ nhậm chức, ông Yunus tuyên bố nhiệm vụ chính của ông là khôi phục hòa bình, luật pháp và trật tự, chống tham nhũng và chuẩn bị cho các cuộc bầu cử mới.

Nội các của ông, bao gồm hai nhà lãnh đạo sinh viên đi đầu trong các cuộc biểu tình, đã tập trung vào việc cải tổ và cải cách các thể chế của Bangladesh, từ tòa án và cảnh sát đến ủy ban bầu cử. Để làm được điều này, họ đang tìm kiếm sự hỗ trợ từ Chương trình Phát triển của Liên hợp quốc.

Ông Yunus, người đoạt giải Nobel Hòa bình năm 2006, người tiên phong trong việc phát triển tín dụng vi mô để giúp đỡ những người nghèo, đặc biệt là phụ nữ, đã yêu cầu sự kiên nhẫn trong bài phát biểu trước toàn dân. Ông cho biết chính phủ lâm thời của ông đã nỗ lực hết sức để kiềm chế tình trạng bạo lực và vô luật pháp xảy ra sau khi bà Hasina bị lật đổ.

"Tôi yêu cầu mọi người hãy kiên nhẫn", ông nói. "Một trong những mục tiêu của chúng tôi là các tổ chức công lấy lại được lòng tin của công chúng".

Tình trạng "công lý tự phát" ở Bangladesh

Phần lớn tình trạng bạo lực đã lắng xuống, tình hình dường như đang dần trở lại bình thường. Đường phố Dhaka không còn là chiến trường giữa lực lượng an ninh và sinh viên nữa. Internet đã hoạt động trở lại và lệnh giới nghiêm toàn quốc với lệnh bắn tại chỗ đã được dỡ bỏ.

Các cửa hàng, ngân hàng, khách sạn và nhà hàng đã mở cửa, và cảnh sát - những người đã đình công vì lo sợ cho sự an toàn của chính họ - đã trở lại làm việc.

Tuy nhiên, tinh thần của họ đang xuống thấp. Các cảnh sát ít xuất hiện trên đường phố và dường như không muốn giải quyết các vụ bạo loạn vì ám ảnh về cuộc đàn áp sinh viên. Hàng chục cảnh sát đã thiệt mạng trong cuộc nổi loạn, đồn cảnh sát của họ bị đốt cháy và cướp bóc.

Một thách thức khác là khôi phục nền kinh tế vốn đã bị gián đoạn do lệnh đóng cửa kéo dài nhiều tuần trong cuộc nổi dậy, khiến giá thực phẩm và hàng hóa tăng vọt.

Trong khi đó, bất ổn vẫn tiếp diễn. Công nhân may mặc đòi tăng lương đã buộc khoảng 100 nhà máy phải đóng cửa. Căng thẳng đang âm ỉ, với sự phẫn nộ dai dẳng và lan rộng đối với bà Hasina và Liên đoàn Awami của bà.

Bà Hasina, hiện đang lưu vong, đang phải đối mặt với cáo buộc giết người trong hơn 100 vụ án. Các quan chức chủ chốt được coi là thân cận với bà đã từ chức sau các cuộc biểu tình rầm rộ.

Nhiều vụ việc cũng được ghi nhận chống lại những người có liên quan đến bà Hasina, đảng của bà hoặc chính quyền của bà, từ các cựu bộ trưởng và thẩm phán đến các nhà báo và thậm chí là một cầu thủ cricket nổi tiếng. Họ đã bị tấn công, bị ngăn không cho rời khỏi đất nước và thậm chí bị bỏ tù.

Zillur Rahman, giám đốc điều hành Trung tâm Nghiên cứu Quản trị, một nhóm nghiên cứu có trụ sở tại Dhaka, cho biết hầu hết các trường hợp đều yếu về mặt pháp lý và mang động cơ chính trị. Ông cho biết hình thức "công lý tự phát" này đã làm dấy lên nỗi lo ngại rằng "hệ thống mà bà Hasina duy trì vẫn còn tồn tại, chỉ có nạn nhân là đã thay đổi".

Sinh viên Bangladesh đang làm gì?

Trong vòng một tuần sau khi lật đổ Thủ tướng Hasina, những sinh viên chống lại bà đã điều tiết giao thông ở thủ đô Dhaka. Một số trường học và trường đại học đã mở cửa trở lại, bao gồm Đại học Dhaka, nơi trở thành tâm điểm của các cuộc biểu tình chống lại Hasina.

Phát biểu trong tuyên bố đánh dấu ngày kỷ niệm sự sụp đổ, ông Yunus kêu gọi sinh viên tiếp tục việc học. "Các trường học, cao đẳng và đại học đã mở cửa trở lại và tôi khuyến khích các bạn quay trở lại lớp học. Một thế hệ có trình độ học vấn cao và có năng lực là điều cần thiết để đảm bảo những thành quả của cuộc cách mạng".

Tuy nhiên, mọi thứ vẫn chưa trở lại bình thường. Nhiều hiệu trưởng các cơ sở giáo dục đã buộc phải từ chức. Trong một số trường hợp, mặc dù các lớp học đã chính thức mở cửa trở lại nhưng vẫn có rất ít sinh viên theo học.

Trong khi đó, nhiều sinh viên vẫn lạc quan về tiềm năng của chính phủ lâm thời. Sneha Akter, một sinh viên tại Đại học Dhaka, tin rằng việc loại bỏ những người nắm quyền trước đây là bước đầu tiên. "Bằng cách thay thế họ, chúng ta đang sửa chữa những sai lầm trong quá khứ", cô nói. "Không thể thay đổi toàn bộ đất nước trong một tháng… Chúng ta cần cho chính phủ một ít thời gian".

Hafizur Rahman, một sinh viên khác của Đại học Dhaka, cho biết: "Có những người cho rằng chính phủ lâm thời do ông Yunus lãnh đạo nên tiếp tục nắm quyền cho đến khi các cải cách có ý nghĩa được ban hành, cho dù mất ba tháng, ba năm hay thậm chí 6 năm".

Điều gì sẽ xảy ra tiếp theo?

Câu hỏi lớn nhất là: Cuộc bầu cử mới sẽ được tổ chức khi nào? Một số chuyên gia cho rằng chính phủ lâm thời không có thẩm quyền ban hành các cải cách lớn và nên tập trung vào việc xây dựng sự đồng thuận giữa các đảng phái chính trị về các cải cách.

Ông Yunus đang trông cậy vào sự ủng hộ mà ông nhận được từ giới trẻ trong nước, nhưng Michael Kugelman, giám đốc Viện Nam Á thuộc Trung tâm Wilson, cho biết sự ủng hộ đó có thể sẽ sớm kết thúc. Ông Kugelman cho biết: "Nếu an ninh tiếp tục là vấn đề và sự cứu trợ kinh tế diễn ra chậm… những người trẻ tuổi có thể trở nên mất kiên nhẫn và lo lắng".

Phe đối lập chính của bà Hasina - Đảng Dân tộc Bangladesh (BNP) - được coi là có cơ hội chiến thắng lớn nhất trong cuộc bầu cử và đang thúc đẩy cuộc bầu cử diễn ra sớm.

"Điều đó đặt ra một câu hỏi đáng lo ngại: Điều gì sẽ xảy ra nếu BNP, vốn không có vai trò chính thức nào trong chính phủ lâm thời, không chiến thắng cuộc bầu cử mà họ mong muốn?", Kugelman nói. "Liệu nó có phát động một phong trào không? Liệu nó có gây ra bất ổn không?".

Hoài Phương (theo AP, Reuters)