Phá bỏ bức tường, xây dựng 'nhà máy nội dung'

Trong kỷ nguyên số hóa, "tòa soạn hội tụ" đã trở thành xu hướng tất yếu của báo chí hiện đại. Đây là quá trình hợp nhất các bộ phận làm báo vốn tách biệt, tạo thành một đơn vị tích hợp, phối hợp vận hành chung, hay còn gọi là 'nhà máy nội dung' phục vụ đa nền tảng. Thay vì các phòng ban riêng lẻ cho từng loại hình, một trung tâm chỉ huy chung (superdesk) sẽ giám sát và điều phối tin tức trên mọi kênh.

Mô hình này lan rộng đến mọi loại hình báo chí, từ báo in truyền thống đến truyền hình. Với báo in, hội tụ thể hiện rõ qua việc sáp nhập tòa soạn báo giấy với tòa soạn số, xóa nhòa ranh giới giữa 'nhà báo báo giấy' và 'nhà báo web'. Đối với báo điện tử, bản thân môi trường số là điểm hội tụ của nhiều định dạng thông tin, từ văn bản, hình ảnh, video đến đồ họa tương tác và mạng xã hội. Trong lĩnh vực truyền hình, các kênh TV tích hợp bộ phận tin tức truyền hình với bộ phận tin tức số và các nền tảng khác, chú trọng phân phối nội dung qua dịch vụ OTT và di động.

"Báo điện tử đóng vai trò là trung tâm hợp nhất nội dung từ mọi nguồn để phân phối trực tuyến, trong khi truyền hình hội tụ chú trọng phân phối nội dung qua dịch vụ OTT và di động", ông Bùi Công Duyến, Giám đốc Sản phẩm Tòa soạn hội tụ ONECMS cho biết.

Mô hình tòa soạn hội tụ mang lại nhiều lợi ích cho cả cơ quan báo chí lẫn độc giả. Về phía cơ quan báo chí, việc hợp nhất newsroom giúp tối ưu hóa quy trình và nguồn lực, loại bỏ trùng lặp trong thu thập và xử lý tin, tiết kiệm chi phí và nâng cao hiệu quả làm việc. Về phía độc giả, sự phối hợp đa nền tảng giúp mở rộng phạm vi phủ sóng của mỗi sự kiện, mang đến những câu chuyện toàn diện và đa chiều hơn.

"Hợp nhất newsroom giúp loại bỏ sự trùng lặp giữa các nền tảng, tiết kiệm chi phí và nâng cao hiệu quả làm việc", ông Duyến khẳng định.

Dù mang lại nhiều lợi ích, việc triển khai tòa soạn hội tụ không hề dễ dàng, mà đi kèm với đó là hàng loạt thách thức và hạn chế cần được giải quyết. Đầu tiên, sự thay đổi quy trình làm việc là điều không thể tránh khỏi. Từ lịch họp giao ban, quy trình xuất bản đến cách thức phối hợp giữa các phòng ban, tất cả đều phải được 'tái cấu trúc' để phục vụ xuất bản liên tục trên đa nền tảng. Điều này thường vấp phải sự 'kháng cự' từ bên trong, đặc biệt là các nhân sự kỳ cựu quen với lối làm việc truyền thống.

Theo ông Bùi Công Duyến, về mặt tổ chức, các tòa soạn lớn thường có văn hóa và quy trình hàng chục năm, việc hợp nhất với bộ phận số trẻ trung hơn dẫn đến xung đột văn hóa. Điển hình như tại The New York Times, ban đầu bộ phận số được tách riêng để tự do đổi mới, nhưng về lâu dài, việc duy trì hai tòa soạn tách biệt trở nên không hiệu quả, dẫn đến việc hợp nhất vào năm 2005.

"Chuyển đổi hội tụ là một quá trình dài, đòi hỏi thời gian để các thế hệ làm báo hòa nhập văn hóa với nhau", ông Duyến nhận định.

"Thay đổi con người và quy trình là thách thức lớn nhất của tòa soạn hội tụ", ông Bùi Công Duyến nói. "Việc thuyết phục toàn bộ phòng ban 'cùng thở chung bầu không khí' hội tụ không hề dễ dàng và đòi hỏi cam kết mạnh mẽ từ ban lãnh đạo".

Nguy cơ giảm chất lượng chuyên biệt cũng là một vấn đề đáng lo ngại. Mặc dù hội tụ hứa hẹn nâng cao chất lượng tổng thể, nhưng nếu không khéo, nó có thể dẫn đến đồng nhất hóa nội dung trên các kênh và làm mất đi bản sắc riêng của từng loại hình báo chí. Việc ưu tiên tính tức thời trên mọi nền tảng có thể khiến newsroom đánh đổi chiều sâu phân tích để lấy tốc độ.

"Thách thức đặt ra là làm sao giữ được chất lượng chuyên biệt của từng loại hình trong khi vẫn hội tụ nội dung", ông Duyến cho hay.

AI, dữ liệu lớn và mô hình kinh doanh mới

Ông Bùi Công Duyến nhấn mạnh: "Báo chí truyền thống đang chịu sức ép lớn phải chuyển đổi. Giờ đây, 'hội tụ hay là chết' đã trở thành một thực tế". 

Đối với các hãng truyền hình truyền thống, ảnh hưởng của hội tụ cũng rất sâu sắc. Các đài TV phải mở rộng sang nội dung số, xây dựng các đội ngũ phụ trách website, ứng dụng di động, mạng xã hội và tích hợp những đội ngũ này với phòng tin tức truyền hình. Hạ tầng kỹ thuật cũng chuyển đổi từ băng từ, phát analog sang môi trường số hoàn toàn.

"Các đài truyền hình quốc gia đã tái cơ cấu theo hướng hội tụ, cho thấy đây là xu hướng tất yếu định hình lại báo chí truyền thống trên toàn cầu", ông Duyến cho biết thêm.

Thậm chí ở cấp độ quốc gia, nhiều chính phủ cũng thúc đẩy báo chí truyền thống chuyển đổi số. Ví dụ, Chiến lược chuyển đổi số báo chí Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2025, 100% cơ quan báo chí vận hành theo mô hình tòa soạn hội tụ hoặc tương đương.

Ông Bùi Công Duyến nhận định, trí tuệ nhân tạo đang dần trở thành một phần không thể thiếu trong các tòa soạn hiện đại. Nhiều newsroom đã và đang sử dụng AI để tự động hóa các công việc hậu cần như gắn thẻ dữ liệu, biên tập sơ bộ, tạo tin nhanh, cá nhân hóa nội dung cho độc giả, và thậm chí sản xuất tin bằng các thuật toán sinh ngôn ngữ.

Theo một khảo sát gần đây của Viện Reuters, 87% tòa soạn trên thế giới cho biết họ đã ở mức độ nào đó 'chuyển đổi bởi AI sinh nội dung'. Điều này cho thấy AI không chỉ là một công cụ hỗ trợ, mà còn là một 'đồng nghiệp' đắc lực, giúp nhà báo tăng tốc độ đưa tin, cá nhân hóa trải nghiệm độc giả và tạo ra những sản phẩm báo chí độc đáo.

Tuy nhiên, đi kèm với những cơ hội to lớn là những thách thức về độ chính xác và đạo đức, đòi hỏi các newsroom phải kết hợp AI một cách thận trọng, đảm bảo tính xác thực và sáng tạo.

Cùng với AI, dữ liệu lớn (Big Data) đang làm thay đổi phương thức vận hành của các newsroom. Các tòa soạn hội tụ ngày càng dựa vào phân tích dữ liệu khán giả để định hướng sản xuất nội dung phù hợp với nhu cầu của người đọc. Báo chí dữ liệu cũng nổi lên như một 'mũi nhọn' mới, giúp các tòa soạn khai thác kho dữ liệu khổng lồ để tạo ra những tin bài chuyên sâu, đồ họa tương tác hấp dẫn.

"Báo chí dữ liệu giúp toà soạn 'kể chuyện' một cách thuyết phục, bằng chứng và trực quan. Độc giả không chỉ đọc tin, mà còn 'thấu hiểu' vấn đề qua những biểu đồ, đồ họa tương tác", ông Duyến đánh giá.

Về mô hình kinh doanh, theo ông Duyến, sự hội tụ không chỉ diễn ra ở khâu sản xuất nội dung mà còn ở chiến lược kinh doanh báo chí. Các nhà xuất bản tin tức đang thử nghiệm nhiều mô hình doanh thu mới để thích nghi với môi trường số, bao gồm thuê bao kỹ thuật số (paywall), "bundling" (gói dịch vụ), tổ chức sự kiện trực tuyến, hội thảo, sản xuất podcast và video ngắn có tài trợ, nhận tài trợ từ cộng đồng...

"Độc giả sẵn sàng trả tiền cho nội dung chất lượng, độc đáo và trải nghiệm 'độc quyền'. Đó là cơ hội để báo chí tạo ra những mô hình kinh doanh bền vững", ông Duyến khẳng định.

Bên cạnh những 'ông lớn' truyền thông toàn cầu, báo chí Việt Nam cũng đang chứng kiến sự chuyển mình mạnh mẽ theo mô hình tòa soạn hội tụ. Các cơ quan báo chí từ trung ương đến địa phương đều nỗ lực ứng dụng công nghệ, đổi mới quy trình sản xuất và đa dạng hóa nội dung để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của độc giả. Báo Nhân Dân, VnExpress và VietnamPlus là những ví dụ điển hình cho sự chuyển đổi này.

"Việc ứng dụng công nghệ số như hệ thống CMS hiện đại, trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn giúp Báo Nhân Dân nâng cao chất lượng nội dung, tăng cường tương tác độc giả và khẳng định vai trò báo chí chủ lực trong kỷ nguyên số", ông Bùi Công Duyến nhận định.

"VietnamPlus là một ví dụ điển hình về việc ứng dụng công nghệ mới trong báo chí Việt Nam", ông Duyến cho biết thêm.

Không chỉ các cơ quan báo chí lớn, nhiều tờ báo địa phương như Nghệ An, Quảng Nam, Đắk Nông cũng đã triển khai tòa soạn hội tụ.

"Việc các báo địa phương triển khai tòa soạn hội tụ cho thấy xu hướng này đang lan rộng và trở thành yêu cầu tất yếu đối với báo chí Việt Nam", ông Duyến nhấn mạnh.

Hoàng Anh