Mới đây, Bộ Công Thương chính chính thức trình Chính phủ đề án chống hàng giả, hàng nhái và bảo vệ người tiêu dùng trên nền tảng thương mại điện tử (TMĐT), nâng cao sự phối hợp giữa các lực lượng chức năng và cam kết của các sàn TMĐT. Đây được coi là một động thái mạnh mẽ của Bộ Công Thương về vấn đề này.

Trao đổi với phóng viên Báo Nhà báo & Công luận, nhân dịp năm mới 2023, ông Trần Hữu Linh, Tổng cục trưởng, Tổng cục Quản lý thị trường nhấn mạnh: “Vấn đề hàng giả, hàng nhái trên nền tảng TMĐT đang rất nhức nhối. Vì vậy, nếu không kiểm soát tốt môi trường online thì sẽ gây thiệt hại cho nền kinh tế, ảnh hưởng người tiêu dùng và bản thân nền tảng TMĐT”.

Thưa Tổng cục trưởng, ông có nhận định gì về quyết tâm của Bộ Công Thương khi đẩy mạnh việc kiểm soát hàng giả, hàng nhái trên nền tảng TMĐT?

- TMĐT Việt Nam phát triển rất nhanh, ngay cả trong bối cảnh đại dịch COVID-19. Theo số liệu của Bộ Công Thương, tính tới cuối năm 2021, tổng giá trị hàng hóa bán lẻ trên TMĐT Việt Nam đạt từ 13,5 - 13,7 tỷ USD. Dự báo năm 2022, thị phần bán lẻ trực tuyến là 16,5 tỷ USD và đến năm 2025 là 38 - 39 tỷ USD. 

Tuy nhiên, các trang TMĐT phải đối mặt với tình trạng hàng giả, hàng kém chất lượng được bày bán tràn lan trên mạng internet, các nền tảng giao dịch trực tuyến đang là vấn đề nhức nhối của xã hội. 

Thực tế, ba năm trở lại đây lực lượng đã xử lý khoảng 3.000 vụ việc, xử phạt vi phạm hành chính mỗi năm khoảng 20 tỷ đồng nhưng đây là con số khiêm tốn so với thực tế. 

Ngoài ra, theo thống kê tại Bộ Công Thương, mỗi ngày có tới 5 - 6 khiếu nại của người tiêu dùng. Vì vậy, nếu không kiểm soát tốt môi trường online thì gây thiệt hại cho nền kinh tế, ảnh hưởng người tiêu dùng và bản thân nền tảng mọi người mua online sẽ bị mất uy tín. Lực lượng quản lý thị trường xác định đây là mặt trận mới, nhưng để làm được bài bản thì phải có nhiều công cụ hơn nữa. 

Đây chính là lý do mà Bộ Công Thương đề xuất xây dựng Đề án và được Chính phủ phê duyệt tại Nghị quyết số 99/NQ-CP ngày 30 tháng 8 năm 2021 về Chương trình hành động của Chính phủ nhiệm kỳ 2021 - 2026 thực hiện Nghị quyết của Quốc hội về Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2021 - 2025.

Theo ông, vì sao việc xử lý hàng giả, hàng nhái trên sàn TMĐT chưa thể triệt để?

- Tình trạng hàng giả trên môi trường TMĐT còn diễn biến phức tạp, xảy ra thường xuyên, với nhiều thủ đoạn tinh vi.

Hiện có 2 nguyên nhân dẫn đến việc này, thứ nhất là các nguyên nhân chủ quan. Đơn cử như công tác quản lý địa bàn, thu thập, xử lý thông tin phục vụ chỉ đạo, điều hành, xây dựng và tổ chức triển khai thực hiện các kế hoạch kiểm tra, xử lý vi phạm hành chính của một bộ phận cá nhân, đơn vị còn hạn chế.

Việc theo dõi diễn biến thị trường, đôn đốc, kiểm tra, giám sát hoặc tham mưu, đề xuất xử lý các vấn đề, vụ việc nổi cộm, phức tạp trên thị trường có lúc còn bị động; công tác triển khai và phối hợp với các ngành, các cấp, các đơn vị trong nhiều trường hợp còn thiếu quyết liệt, thiếu đồng bộ, vẫn còn tình trạng đùn đẩy, né tránh dẫn đến việc thống nhất, đồng thuận trong giải quyết các vụ việc chưa cao.

Công tác thông tin, tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về chống hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng còn chưa thực sự hiệu quả đến một bộ phận không nhỏ người dân, đặc biệt là người tiêu dùng. Hiểu biết quy định của pháp luật của một bộ phận người dân còn hạn chế dẫn đến chưa chủ động khiếu nại, tố giác vi phạm và thực hiện việc bảo vệ quyền lợi của mình. 

Thứ hai là các nguyên nhân khách quan, như nguồn lực con người, cơ sở vật chất, trang thiết bị, phương tiện phục vụ công tác chống hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng trong truyền thống và TMĐT chưa đáp ứng được yêu cầu triển khai nhiệm vụ trong tình hình mới.

TMĐT là loại hình thương mại mới mang tính chất toàn cầu, những năm gần đây phát triển nhanh chóng, tăng nhanh cả về số lượng và quy mô giao dịch, các chủ thể tham gia thị trường; phương thức kinh doanh, thanh toán ngày càng đa dạng, dựa trên nền tảng công nghệ số, công nghệ thông tin; hệ thống pháp luật của Việt Nam còn có phần chưa tương thích và chưa điều chỉnh, hoàn thiện kịp so với yêu cầu thực tế về quản lý nhà nước và đấu tranh chống hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng trong TMĐT.

Theo quy định hiện nay, thẩm quyền và chức năng quản lý nhà nước về đấu tranh, ngăn chặn và xử lý với hàng giả, hàng kém chất lượng có sự tham gia của nhiều lực lượng như quản lý thị trường, thanh tra chuyên ngành khoa học công nghệ, công an, hải quan, lực lượng kiểm tra văn hóa... Tuy vậy, mỗi cơ quan, đơn vị theo chức năng, nhiệm vụ có văn bản quy phạm pháp luật quy định riêng đối với lĩnh vực được giao phụ trách và thực hiện có sự chồng chéo hoặc khác nhau về cách xử lý. 

Chưa kể, các văn bản được cập nhật, thay đổi thường xuyên, nên có độ trễ nhất định trong ra quyết định xử phạt.

Bên cạnh đó, vẫn còn những tổ chức, cá nhân, người tiêu dùng có nhận thức và ý thức tuân thủ pháp luật hạn chế, cố tình tiếp tay cho đối tượng vi phạm.

Để thực hiện các mục tiêu trong đề án, trong đó có yêu cầu 100% sàn TMĐT lớn ký cam kết không kinh doanh hàng giả, 100% tổ chức cá nhân kinh doanh trên các sàn được tuyên truyền, phổ biến quy định và 100% người tiêu dùng được tuyên truyền, giáo dục về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Để thực hiện được nhiệm vụ này, theo ông cần phải làm những gì?

- Thời gian qua nhiều sàn TMĐT đã ký cam kết nhưng vấn đề vẫn là thực hiện, tức là ràng buộc trách nhiệm của từng chủ đơn vị kinh doanh trên sàn.

Điều này giống như xây một cái chợ và cho thuê, không phải chỉ cho thuê mặt bằng mà không ràng buộc trách nhiệm về chất lượng hàng hóa.

Thực tế, sàn TMĐT đã không có cơ chế kiểm soát tốt để cá nhân kinh doanh trên sàn có trách nhiệm, thậm chí có sàn TMĐT đăng bán cả hàng cấm như cần sa, pháo, vũ khí...

Vì vậy, phải có ràng buộc trách nhiệm, ký cam kết và đưa ra được những công cụ để kiểm soát, xử lý chặt chẽ hơn. Tới đây, chúng tôi sẽ phối hợp với các đơn vị chức năng liên quan yêu cầu các sàn TMĐT, đặc biệt các sàn lớn, và những hạ tầng mạng xã hội như Zalo, Facebook có những cam kết cụ thể hơn.

Ông có khuyến cáo gì với doanh nghiệp, để tự bảo vệ uy tín của mình trước hiện tượng hàng giả, hàng nhái ngày càng phát triển tinh vi trên nền tảng TMĐT?

- Doanh nghiệp phải nâng cao ý thức tự bảo vệ chính doanh nghiệp của mình, cần tăng cường giám sát, quản lý hệ thống, theo dõi, bám sát thị trường, kênh phân phối, địa bàn tiêu thụ nhằm phát hiện kịp thời những dấu hiệu vi phạm để phản ánh, phối hợp và tạo mọi điều kiện thuận lợi để lực lượng chức năng kiểm tra, xử lý.

Cùng đó, cần chủ động cung cấp thông tin, tuyên truyền, hướng dẫn người tiêu dùng lựa chọn những nhà cung cấp có uy tín, chất lượng, bảo đảm an toàn. Đặc biệt phải xây dựng, phát huy văn hóa kinh doanh, cạnh tranh lành mạnh.

Xin trân trọng cảm ơn ông!