Tuy nhiên, bình tâm mà nhìn nhận, một khi giáo dục ĐH đang tiệm cận tới cái gọi là tự chủ hay quốc tế hóa, thì thiết nghĩ, chẳng nên mãi nặng nề chuyện “đầu vào” mà cái đáng quan tâm nhất hẳn là việc một sinh viên ĐH sẽ được đào tạo như thế nào, có cho mình những gì khi kết thúc những năm tháng trên giảng đường.

Năm 2023, theo những thống kê đầu tiên, tính tới thời điểm này đã có khoảng hơn 100 trường đại học, học viện thông báo xét tuyển học bạ THPT, xét tuyển kết hợp có sử dụng kết quả học tập THPT trong kỳ tuyển sinh năm 2023.

Tại Hà Nội, nhiều trường ĐH lớn như ĐH Kinh tế Quốc dân, ĐH Dược Hà Nội, ĐH Thủy lợi,… đều công bố xét học bạ THPT. Tại phía Nam, Trường Đại học Công nghệ Thông tin - Đại học Quốc gia TP.HCM, ưu tiên xét tuyển thẳng thí sinh có điểm trung bình 3 năm THPT thuộc nhóm 3 học sinh cao nhất, học lực giỏi và hạnh kiểm tốt.

Nhìn lại các năm học trước thì phương thức xét tuyển học bạ đã được nhiều trường lựa chọn. Đơn cử như mùa tuyển sinh đại học năm 2022, đa số các trường ĐH dành đến 90% chỉ tiêu cho hai hình thức xét tuyển vào đại học bằng học bạ và điểm thi tốt nghiệp THPT. 

Thông tin tại giao ban trực tuyến về công tác tuyển sinh và đào tạo khối ĐH và cao đẳng sư phạm đối với các cơ sở giáo dục ĐH được tổ chức cuối năm 2022, Bộ GD&ĐT cho biết, thống kê số liệu từ các phương thức tuyển sinh được các trường ĐH đưa ra trong năm 2022 cho thấy: Phương thức xét tuyển bằng điểm thi tốt nghiệp vẫn chiếm ưu thế với thí sinh nhập học chiếm 52,3% tổng số thí sinh nhập học; phương thức xét tuyển bằng kết quả học bạ đứng thứ hai với số thí sinh nhập học chiếm 36,2%.

Rõ ràng, chỉ nhìn vào thực tế xét tuyển ĐH 3 năm gần đây nhất, thấy rõ xét tuyển học bạ cho tuyển sinh đầu vào đã đang là xu thế được cả các trường lẫn học sinh lựa chọn. Các em lựa chọn phương thức xét tuyển học bạ vì giúp cho các em có thêm cơ hội vào ĐH còn nhiều trường lựa chọn phương thức này vì gia tăng cơ hội có thêm cho mình số lượng đầu vào.

Như giải thích của ông Ngô Hồng Điệp - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Thủ Dầu Một (tỉnh Bình Dương) cho rằng: “Trường chúng tôi chưa thể cạnh tranh sòng phẳng với các trường thuộc Đại học Quốc gia hay các trường đại học lớn trong việc thu hút thí sinh. Hơn nữa, tâm lý học sinh vẫn thích về học tại TP.HCM hơn ở tỉnh. Do đó, lượng thí sinh đăng ký xét tuyển không tăng, nếu không đa dạng phương thức sẽ khó tuyển sinh. Học bạ là phương thức giúp học sinh an tâm. Khi không trúng tuyển ở các trường đại học lớn khác, thí sinh sẽ quay về nhập học”. Rõ ràng, phương thức tuyển sinh này đang đáp ứng cả cung và cầu.

Tuy nhiên, trước xu hướng này, một luồng ý kiến không nhỏ đã, đang cho rằng phương thức xét tuyển bằng học bạ không công bằng, không đánh giá được năng lực của người học, không đủ độ tin cậy, tệ hơn đã, đang tạo ra xu hướng hết sức tiêu cực là làm đẹp học bạ để phục vụ phương thức xét tuyển này. Theo phản ánh của báo chí, đã có chuyện nhiều phụ huynh xác định “chủ trương” làm đẹp học bạ THPT cho con ngay từ khi con mới vào lớp 10, bắt đầu ngay từ việc chọn trường, rằng chọn trường nào dễ có cơ hội làm đẹp học bạ hơn.

Về vấn đề này, GS.TS Nguyễn Đình Đức - Trưởng ban Đào tạo ĐHQG Hà Nội cho rằng: “Tuyển sinh học bạ là không ổn bởi vì mỗi trường THPT có chất lượng khác nhau, uy tín từng trường khác nhau. Tỷ lệ học sinh khá, giỏi theo học bạ hiện nay lên tới 90%. Như vậy, học bạ không còn là thước đo chuẩn xác đánh giá năng lực học sinh. Trên thực tế có sự không tương đồng về chất lượng giáo dục giữa các trường, các vùng; giữa trường chuyên, lớp chọn với các lớp học khác. Khi mặt bằng không tương đồng thì phương thức đánh giá năng lực, chất lượng qua học bạ rõ ràng là không tương đồng”.

PGS.TS Nguyễn Kim Hồng - nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm TP.HCM cũng từng chia sẻ quan điểm, kỳ xét tuyển ĐH, cao đẳng các năm qua ghi nhận quá nhiều học sinh có học bạ giỏi và xuất sắc. Vì thế, cần phải đặt vấn đề, phải chăng việc các trường đại học tăng cường tuyển sinh xét học bạ đã làm chất lượng học của học sinh “tăng lên”, thể hiện qua điểm số tại trường phổ thông? Ông Lê Trường Tùng - Chủ tịch Hội đồng Trường đại học FPT nhận định, phương thức xét tuyển học bạ là không công bằng với các thí sinh. Việc xét tuyển dựa vào học bạ sẽ không công bằng khi mỗi trường đánh giá khác nhau.

Cũng bởi thực tế này, vừa qua, Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Thanh Hóa thay mặt cử tri tỉnh này gửi tới Bộ GD&ĐT trước kỳ họp thứ 4, Quốc hội khóa XV đề nghị Bộ nghiên cứu bỏ xét tuyển đại học bằng học bạ, bởi hiện nay đang nảy sinh nhiều tiêu cực trong việc “làm đẹp” học bạ và “chạy điểm” ở các nhà trường.

Những tranh luận, quan điểm ấy là hoàn toàn có cơ sở. Câu chuyện “làm đẹp điểm, làm đẹp học bạ” là thực tế đáng buồn nhưng có thật, thậm chí khá phổ biến. Tuy nhiên, quan điểm của ông Huỳnh Thanh Phú - Hiệu trưởng Trường THPT Nguyễn Du, TP.HCM cho rằng, xét tuyển ĐH bằng học bạ là hình thức thuận tiện phổ biến cũng không phải không có lý.

Một thực tế không thể không lưu ý đó là việc ĐH Việt Nam đang thực hiện tự chủ ĐH đồng thời đang đứng trước yêu cầu phải tiệm cận dần với quốc tế. Thực hiện tự chủ ĐH sẽ có việc các trường tự chủ trong việc xây dựng công bố đề án, phương thức tuyển sinh riêng.

Cũng trong tiến trình hội nhập với thế giới, tuyển sinh ĐH ở nước ta ngày càng đa dạng hóa, với hàng chục phương thức xét tuyển như: dựa vào kết quả tốt nghiệp THPT, kết quả học tập theo tổ hợp môn, kết quả kỳ thi riêng (đánh giá năng lực, đánh giá tư duy, đánh giá năng lực chuyên biệt,...); tuyển thẳng, ưu tiên xét tuyển theo quy chế của Bộ GD&ĐT; dựa vào giải học sinh giỏi quốc gia; học lực kết hợp phỏng vấn; chứng chỉ ngoại ngữ quốc tế và kết quả thi THPT; kết hợp học bạ với năng khiếu... cũng là điều đương nhiên sẽ xảy tới. Sự đa dạng này rõ ràng mang tính tích cực, tiến bộ, tạo cơ hội cho học sinh học đại học. Tất nhiên, lại phải nhấn mạnh lại rằng: mỗi phương thức có những ưu, nhược điểm khác nhau và vấn đề là cần hạn chế, giảm thiểu những nhược điểm.

Về việc giảm thiểu nhược điểm này, trong câu chuyện xét tuyển xét học bạ, nhiều chuyên gia cho rằng cần nhất là tạo nên những giải pháp để giảm thiểu chứ không phải là câu chuyện ngồi phê phán phương thức này. Theo TS. Lê Viết Khuyến - Phó Chủ tịch Hiệp hội các trường ĐH, Cao đẳng Việt Nam, để phương thức xét học bạ phát huy ưu điểm, các trường nên xếp vào tiêu chí phụ cùng yếu tố hạnh kiểm, thành tích nổi bật...

Như vậy, có thể tuyển chọn thí sinh theo đúng tiêu chí và năng lực người học cần đạt. Trách nhiệm thanh kiểm tra, giám sát của chính Bộ GD&ĐT cũng không thể xem nhẹ. Quy chế tuyển sinh đại học do Bộ ban hành cũng chỉ quy định nguyên tắc để đảm bảo công khai, minh bạch và bình đẳng giữa các trường, còn trường đại học được tự chủ và chịu trách nhiệm về phương thức tuyển sinh. Vai trò của Bộ là chỉ đạo thanh tra, kiểm tra việc thực hiện quy chế này.

Điều quan trọng không kém còn là trách nhiệm của chính các trường ĐH. Tự chủ ĐH, tự chủ tuyển sinh các trường cũng sẽ buộc phải đồng nghĩa với nâng cao chất lượng và quy cách đào tạo, làm thế nào để có thể nâng cao và phân loại được chất lượng sinh viên sau quá trình đào tạo chứ không phải là câu chuyện “đầu vào” chẳng khác đầu ra.

“Trong quá trình đào tạo sẽ tiếp tục sàng lọc theo quy chế, quy định, chất lượng đào tạo của nhà trường, không phải thí sinh nào cũng có thể tốt nghiệp ra trường. Nếu vào trường với kết quả không đúng như năng lực thì sinh viên sẽ không theo được chương trình học tập và tự bị đào thải”, ông Dương Văn Bá - ĐH Hòa Bình chia sẻ quan điểm.

Điều quan trọng nhất, đó không phải là câu chuyện phương thức đầu vào mà là việc, nói như TS. Nguyễn Văn Cường, chuyên gia tư vấn giáo dục độc lập: “Cần tránh vòng luẩn quẩn kiềm chế sự phát triển: các trường ĐH không tin tưởng bằng tốt nghiệp phổ thông, tổ chức kỳ thi tuyển riêng với nội dung giáo dục phổ thông. Các doanh nghiệp không tin tưởng bằng cấp ĐH, tổ chức thi tuyển nhân viên với nội dung chuyên môn trong giáo dục ĐH”. Đó mới là điều đáng quan ngại nhất.

Hà Nguyễn