Trao quyền cho các nhà trường có phát sinh thêm tiêu cực?

Mặc dù, Nghị định số 04/2021/NĐ-CP ngày 22/1/2023 của Chính phủ quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giáo dục, từ ngày 10/3/2021, các trường đại học tuyển sinh vượt quá 3% chỉ tiêu sẽ bị xử phạt. Tuy nhiên, nhiều trường vẫn cố tình tuyển sinh vượt gấp rất nhiều lần so với mức cho phép.

Điển hình cho việc tuyển sinh không theo tiêu chí nào có thể kể đến Trường Đại học Văn Lang. Trường này có nhiều ngành vượt chỉ tiêu lên hơn 200% thậm chí hơn 400%. Tình trạng tuyển sinh vượt chỉ tiêu cũng xảy ra tại Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường TP. Hồ Chí Minh hay tại Trường Đại học Mỏ Địa chất. Việc tuyển sinh vượt chỉ tiêu 100% - 400% tại một số ngành như một sự thách thức đối với cơ quan quản lý.

Điều trớ trêu nhất, dù tuyển sinh có vượt chỉ tiêu, các nhà trường cũng sẵn sàng nộp phạt. Trong năm 2023, Thanh tra Bộ Giáo dục và Đào tạo đã phạt 78 trường vì tuyển sinh vượt chỉ tiêu trong năm 2022. Nhưng mức phạt đó cũng chỉ là “muối bỏ biển”, không thể giải quyết được thực trạng tuyển sinh không theo một quy chuẩn nào.

Trong khi, dư luận đang chờ đợi những quyết sách mạnh mẽ hơn nữa của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) liên quan đến đảm bảo chất lượng tuyển sinh đại học thì mới đây, Bộ lại đề xuất cho phép các nhà trường tự xác định chỉ tiêu tuyển sinh. Tức là Bộ đã nới lỏng hơn công tác quản lý tuyển sinh.

Theo đó, dự thảo Thông tư quy định về xác định chỉ tiêu tuyển sinh giáo dục đại học và chỉ tiêu tuyển sinh cao đẳng ngành Giáo dục Mầm non quy định, cơ sở đào tạo tự xác định chỉ tiêu tuyển sinh và công bố công khai theo các quy chế tuyển sinh hiện hành. Cơ sở đào tạo thực hiện tuyển sinh phù hợp với chỉ tiêu đã công bố, bảo đảm số lượng thực tuyển của từng ngành, nhóm ngành, trình độ và hình thức đào tạo không được vượt quá 20% chỉ tiêu đã công bố.

Nếu như Thông tư được ban hành sẽ trở thành nguyên tắc, tiêu chí, quy trình xác định và thực hiện chỉ tiêu tuyển sinh các trình độ của giáo dục đại học và chỉ tiêu tuyển sinh cao đẳng ngành Giáo dục Mầm non theo tất cả hình thức đào tạo, bao gồm cả chỉ tiêu tuyển sinh của các chương trình liên kết đào tạo với nước ngoài.

Bàn về vấn đề này, nhiều người cảm thấy bất ngờ về sự thay đổi này đến từ Bộ GD&ĐT. Theo anh Nguyễn Trọng Long ở quận Nam Từ Liêm, chỉ tiêu tuyển sinh được xác định căn cứ vào năng lực đào tạo và các điều kiện đảm bảo chất lượng như số giảng viên, cơ sở vật chất của nhà trường. Hiện nay, việc nhiều ngành số giảng viên còn không đáp ứng được cho việc mở ngành, cơ sở vật chất đi mượn nhưng vẫn tuyển sinh rầm rộ. “Trường Đại học không có trụ sở phải đi thuê nhiều năm vẫn tuyển sinh được là điều vô cùng bất hợp lý. Chưa kể giảng viên liệu có đúng như kê khai, hay nhà trường đi thuê kê khai cho đúng thủ tục” – anh Nguyễn Trọng Long nêu.

Đồng quan điểm, chị Nguyễn Thị Lý ở quận Hà Đông cho rằng, qua tìm hiểu thông tin các trường đại học để đăng ký nguyện vọng cho con, chị Lý nhận thấy không phải nhà trường nào cũng đưa thông tin đúng, đầy đủ, kịp thời nhằm cung cấp cho phụ huynh và học sinh những thông tin thiết yếu để nắm bắt được năng lực đào tạo của nhà trường. Đa số các nhà trường sẽ đưa thông tin chỉ tiêu tuyển sinh, phương thức tuyển sinh trước, đến cận ngày tuyển sinh mới đưa ra các thông tin như đề án tuyển sinh và ba công khai. Cách thông tin nhỏ giọt đang gây khó khăn cho phụ huynh tiếp cận thông tin, thậm chí còn cố tình tung hỏa mù thông tin.

Chính vì vậy, chị Nguyễn Thị Lý cho rằng, Bộ GD&ĐT cần siết chặt quản lý hơn nữa liên quan đến tuyển sinh, đặc biệt cần xử lý nghiêm khắc tình trạng mập mờ thông tin trong tuyển sinh đại học. “Hiện nay, nhiều quy định buộc nhà trường công khai nhưng nhiều trường lại tìm cách hạn chế công khai, tung hỏa mù thông tin để tuyển sinh. Nếu nay trao tiếp quyền cho nhà trường tự xác định chỉ tiêu tuyển sinh, tôi lo lắng sẽ xảy ra tình trạng tuyển sinh tùy tiện, chỉ mục đích lôi kéo được nhiều người học mà không đảm bảo được chất lượng đào tạo” – chị Nguyễn Thị Lý nêu.

Phải tăng chế tài để nghiêm trị những trường hợp bất chấp

Trước nỗi lo lắng nhiều trường vì muốn tuyển sinh được nhiều sinh viên nhằm tăng doanh thu mà bất chấp quy định, sẵn sàng nộp phạt để hợp thức hóa sai phạm, trao đổi với phóng viên Báo Nhà báo & Công luận, ông Trần Xuân Nhĩ - Phó Chủ tịch Hiệp hội các Trường Đại học, Cao đẳng Việt Nam cho rằng, thực tế đó có thể xảy ra và cần thiết phải có chế tài đủ mạnh để ngăn chặn.

“Nếu Bộ GD&ĐT muốn thay đổi, không ấn định chỉ tiêu tuyển sinh cụ thể nhưng có quy định điều kiện để các nhà trường tự đưa ra chỉ tiêu cũng được. Nhưng chỉ tiêu cần dựa trên điều kiện đảm bảo chất lượng. Cần căn cứ vào cơ sở vật chất, trang thiết bị và số lượng giảng viên, chất lượng giảng dạy. Các trường đề xuất chỉ tiêu dựa trên các điều kiện đó, không được đề xuất tùy tiện, thích bao nhiêu đề xuất bất nhiêu” – ông Trần Xuân Nhĩ nêu.

Nói về việc việc nhà trường xác định chỉ tiêu không đúng với điều kiện thực tế, ông Trần Xuân Nhĩ cho rằng, nếu vượt quá phải phạt, tùy theo mức độ mà có chế tài. Nếu tuyển sinh vượt 30% đến 100% thậm chí tuyển sinh vượt 400% thì cần xử lý nghiêm, thậm chí đình chỉ đào tạo. “Chế tài cần nghiêm khắc vì một khi đã cho phép các nhà trường tự xác định chỉ tiêu thì chế tài phải đủ mạnh và công tác kiểm tra, kiểm soát phải chặt chẽ” – ông Trần Xuân Nhĩ nêu.

Những trường hợp sinh viên theo học mà trước đây trường tuyên bố chất lượng một đường nhưng khi thanh tra phát hiện ra một nẻo, có ý kiến cho rằng phụ huynh, sinh viên có quyền đòi tiền đền bù từ nhà trường. Ông Trần Xuân Nhĩ cho rằng, đó cũng là một chế tài cần nghiên cứu. “Đây cũng là đề xuất hay. Những trường hợp vi phạm thì cần có chế tài, việc bắt nhà trường trả tiền lại là một loại chế tài. Việc học không đúng ngành nghề, học không làm được việc, đào tạo tốn kém nhưng chất lượng thấp dẫn đến hậu quả cho người học thì việc đòi lại tiền cũng là một cách. Tuy nhiên, nếu cần thiết có chế tài như vậy cũng cần có quy định rõ ràng” – ông Trần Xuân Nhĩ bình luận.

Qua trao đổi với chuyên gia có thể thấy, việc để các nhà trường tự xác định chỉ tiêu tuyển sinh dựa trên các tiêu chí Bộ GD&ĐT đưa ra là một cách làm nhằm hạn chế các thủ tục xin cho, gây phiền hà cho các trường đại học. Tuy nhiên, nỗi lo lắng rằng nhiều trường sẽ lợi dụng việc tự chủ để làm trái quy định, tuyển sinh rầm rộ vượt năng lực đào tạo khiến cho chất lượng đào tạo thấp, không đáp ứng đúng như tuyên bố của nhà trường là bài toán thực tế cần phải được giải quyết. Nếu không có chế tài và biện pháp xử lý đủ mạnh thì các tồn tại như tuyển vượt chỉ tiêu, bằng thật chất lượng giả trong đào tạo sẽ còn là những điểm nghẽn của giáo dục đại học.

Trinh Phúc