Có điều, đầu tư vào hạ tầng kiến trúc ở Pakistan tiết lộ những hạn chế về hỗ trợ phát triển của Trung Quốc. 

Khi Thủ tướng mới Nawaz Sharif và Liên đoàn Hồi Giáo thân doanh nghiệp của ông lên nắm quyền, cam kết những dự án hạ tầng kiến trúc lớn và chấm dứt tình trạng thiếu hụt điện tai tiếng của nước này.

Năm 2015, Hành Lang Kinh Tế Trung Quốc-Pakistan (CPEC) được công bố, liên quan đến khoản tiền hứa hẹn sẽ sớm đạt 60 tỷ đô la. Đây là “sự kiện thay đổi cuộc chơi và vận mệnh” cho đất nước, Ông Sharif bày tỏ lạc quan và tin rằng không điều gì có thể làm chệch hướng sự hợp tác nhiều kỳ vọng này. 

Tuy nhiên, khá nhiều vấn đề đã bị chệch hướng. Bằng chứng mới nhất là một báo cáo mới của một ủy ban do Thủ tướng Imran Khan, người kế nhiệm ông Sharif triệu tập, nhằm xem xét các vấn đề trong sản xuất điện. Ủy ban này cáo buộc các công ty Trung Quốc về những hành vi sai trái, gồm việc thổi phồng chi phí.

Các nhà thầu của hai nhà máy đốt than tại cảng Qasim ở tỉnh Sindh và Sahiwal ở Punjab bị cáo buộc đang tính lố tiền phí hơn 3 tỷ đô la. Riêng chi phí xây dựng đã được đôn lên hơn 200 triệu đô la.

Ngành công nghiệp điện nợ nần của Pakistan vốn nổi tiếng nhếch nhác và những phát hiện của ủy ban khi chỉ điểm những lỗi sai của các nhà thầu địa phương, là điều không mấy ngạc nhiên.

Bản thân ông Khan đã vận động tranh cử bằng cách tấn công vào việc tham nhũng của các dự án CPEC.

Khủng hoảng nối tiếp khủng hoảng 

Sau khi đắc cử năm 2018, với một vài sự giúp đỡ từ những vị tướng lĩnh quyền lực của Pakistan, ông từng nghĩ đến việc chỉ trích Trung Quốc nhằm yêu cầu nước này đàm phán lại các điều khoản và đưa ra những hỗ trợ tài chính khác. Suy cho cùng ông đã kế thừa một cuộc khủng hoảng cán cân thanh toán quốc tế đang trong thời kỳ nở rộ.

Tuy nhiên, chuyến viếng thăm đầu tiên của ông Khan đến Bắc Kinh lại bẽ bàng. Ông không lấy được số tiền mình đã yêu cầu. Còn phía lãnh đạo Trung Quốc thì quở trách ông Khan vì đã "vạch áo cho người xem lưng" – một điều không được chấp nhận trong sáng kiến Vành Đai và Con Đường.

Vào cuối năm ngoái, mọi thứ có vẻ sáng sủa hơn. Ông Khan giành được một khoản cứu trợ từ IMF. Mối quan hệ với Trung Quốc trở lại tốt đẹp như ban đầu mặc dù có một sự giảm mạnh trong CPEC.

Các kế hoạch hợp tác công nghiệp và hầu hết là một mớ hỗn độn tại các đặc khu kinh tế đã tiêu tan. Tuy nhiên, những dự án khác đã bắt đầu khởi động lại, bao gồm cảng biển tại Gwadar trên Biển Ả Rập và tuyến đường sắt từ Peshawar đến Karachi, một dự án 8 tỉ đô la tốn kém có thể sẽ bị ngưng lại.

Để trấn an quan chức cấp cao hai nước Trung Quốc và Pakistan, một vị đại tướng về hưu đã được giao quản lý CPEC, nhằm gạt bỏ thói quan liêu quen chèn ép doanh nghiệp của Pakistan.

Nhưng trước khi mọi chuyện thay đổi thì dịch Covid-19 đã ập đến. Các công nhân có chuyên môn người Trung Quốc bị mắc kẹt ở quê nhà trong dịp mừng năm mới, bởi các lệnh phong tỏa và hạn chế đi lại. 

Chính phủ không muốn chứng kiến 75.000 nhân công Pakistan trong các dự án CPEC bị thôi việc, nhưng họ không thể chi trả để giữ họ ở lại làm việc.

Nền kinh tế đối mặt với sự suy thoái kinh tế lần thứ nhất trong nhiều thập niên, lại đang phải chịu thêm một cuộc khủng hoảng cán cân kinh tế khác.

Ngoài ra, kể từ khi chính phủ nới lỏng các quy định phong tỏa vào tháng Năm, sự lây nhiễm virus Corona đang tăng lên, khiến tình hình trở nên khó khăn hơn gấp bội.

Ông Khan đã thúc đẩy trong tuyệt vọng việc miễn trừ nợ từ tất cả các chủ nợ của Pakistan. 

Trung Quốc sợ việc bị vạch áo cho người xem lưng cũng như việc Mỹ lớn tiếng dám chắc rằng Vành Đai và Con Đường chỉ nhằm đánh bẫy những nước nghèo thông qua nợ nần.

Tuy nhiên, bằng chứng sai phạm mà ông Khan tiết lộ có thể tạo đòn bẩy cho ông tìm kiếm thêm các điều khoản tốt hơn. Đây là một bước thí quân tương tự mà Malaysia đã áp dụng năm ngoái.

Để giữ thể diện cho Trung Quốc, chính phủ ông Khan đã trì hoãn cuộc điều tra tham nhũng. Theo tờ Financial Times, thay vào đó chính phủ đang yêu cầu hoãn việc trả nợ lên đến 10 năm.

Có nhiều nhượng bộ hơn sắp xảy ra. Nói cách khác, trò chơi CPEC - theo như lời của nhà bình luận kinh tế nổi tiếng Khurram Husain nói – vẫn đang tiếp diễn. Tuy nhiên, trò chơi này bị giảm quy mô với một vài dự án bị đình trệ hoặc chậm lại, còn những dự án khác thì bị bỏ rơi.

Theo lời ông Andrew Small, tác giả cuốn sách về Trung Quốc và Pakistan, CPEC “sẽ được định hình bởi những thứ có thể đạt được chứ không phải những thứ sẽ đạt được”. Chẳng hạn, Pakistan sẽ không ngừng loạng choạng đi từ khủng hoảng kinh tế này đến khủng hoảng kinh tế kế tiếp.

Đất nước này cũng không có niềm tin kinh tế nhằm cải tạo mối quan hệ đầy hoang tưởng với Ấn Độ. Trên hết, Pakistan sẽ không là hình mẫu cho thế giới về một mối quan hệ mới với một Trung Quốc hào hùng, trong đó những tiến bộ chung về an ninh và kinh tế mãi mãi hạnh phúc bên nhau.