Trong một thông điệp hồi tháng 2/2023 gửi 55 quốc gia châu Phi, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cho rằng quốc gia này sẵn sàng “tăng cường hợp tác” và “tạo điều kiện phối hợp” trong các vấn đề quốc tế và khu vực, theo SCMP.

Trung Quốc – đối tác “giàu có” của châu Phi

Các báo cáo của truyền thông nhà nước Trung Quốc đã lưu ý rằng nông nghiệp, thương mại và nhiều cơ sở hạ tầng là những ưu tiên được Trung Quốc chú trọng từ năm 2022 trở đi.

Tuần trước, Trung Quốc đã giảm 98% thuế quan đối với hàng xuất khẩu từ Burundi, Ethiopia và Niger. Đây là một phần trong những nỗ lực rộng lớn hơn của Bắc Kinh nhằm thực hiện lời hứa của ông Tập về việc tăng nhập khẩu từ châu Phi.

Năm ngoái, Trung Quốc đã cho phép hàng chục quốc gia châu Phi khác, bao gồm cả Uganda và Tanzania, được miễn thuế xuất khẩu miễn một số sản phẩm của họ sang Trung Quốc.

Các nhà phân tích cho biết, động thái này của quốc gia 1,4 tỷ dân đối với “lục địa đen” sẽ giúp Trung Quốc giữ vị trí vững chắc hơn so với Mỹ trong việc giúp châu Phi tiến lên về kinh tế.

Theo nhận định của một nhà phân tích: “Trong bối cảnh mối quan hệ căng thẳng của Mỹ với Nga và Trung Quốc về nhiều vấn đề. Đất nước xứ cờ hoa đang cố gắng tăng cường ảnh hưởng của mình ở phía nam bán cầu, đặc biệt là ở châu Phi”.

Kể từ những năm 1970, Bắc Kinh đã bắt đầu đầu tư vào châu Phi, sau khi đẩy mạnh hơn nữa vào những năm 2000, thậm chí phần lớn lục địa này đã nằm trong dự án “Sáng kiến Vành đai và Con đường” của Trung Quốc.

Tính đến năm 2020, các thực thể Trung Quốc đã đầu tư trực tiếp 43,39 tỷ USD vào châu Phi, theo một báo cáo của Trường Kinh tế và Khoa học Chính trị London (Anh) công bố vào năm 2022.

Theo giới phân tích, nguồn viện trợ trong lĩnh vực nông nghiệp và thương mại sẽ khiến Trung Quốc ngày càng có vai trò quan trọng hơn ở lục địa 54 quốc gia nghèo khó.

Nông nghiệp chiếm 23% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của châu Phi và 60% việc làm ở châu Phi cận Sahara, công ty tư vấn phát triển quốc tế Development Reimagined có trụ sở tại Bắc Kinh cho biết.

Barry Sautman, giáo sư danh dự tại Khoa Khoa học Xã hội tại Đại học Khoa học và Công nghệ Hồng Kông, cho biết Trung Quốc, cũng như nhiều quốc gia châu Phi, bị chi phối bởi “các chủ sở hữu nhỏ” chứ không phải kinh doanh nông nghiệp. Nông dân châu Phi có thể học hỏi từ Trung Quốc vì phần lớn diện tích đất canh tác của lục địa này vẫn được mở để trồng trọt.

Khoảng hai năm trước, Trung Quốc cam kết tăng nhập khẩu từ châu Phi lên 300 tỷ USD vào năm 2025. Bắc Kinh cho biết sẽ mở các tuyến đường đặc biệt cho nhập khẩu nông sản châu Phi, đặc biệt là thực phẩm giá trị gia tăng, đồng thời đẩy nhanh các thủ tục kiểm tra và kiểm dịch.

Adhere Cavince, một nhà phân tích quan hệ quốc tế ở Nairobi, cho biết một châu Phi “an ninh lương thực” có thể tạo ra các sản phẩm nông nghiệp dư thừa để xuất khẩu sang Trung Quốc.

Nhưng các chính phủ châu Phi phải khai thác đầu tư của Trung Quốc để công nghiệp hóa nông nghiệp thay vì để lợi ích của Trung Quốc “đến, thu hoạch và lấy đi”.

Các nhà phân tích chính sách của Development Reimagined Patrick Anam và Jing Cai cho biết nông dân châu Phi phải cố gắng tạo ra “giá trị gia tăng”.

“Cơn khát” cơ sở hạ tầng do Trung Quốc tài trợ vẫn chưa giảm khi các nước châu Phi cần các dự án giao thông để đẩy nhanh thương mại quanh lục địa này như một phần của Khu vực thương mại tự do lục địa châu Phi.

Năm 2021, Trung Quốc cam kết tiếp tục hỗ trợ các dự án cơ sở hạ tầng khu vực, vốn “cần thiết để tăng cường thương mại nội khối châu Phi”.

Ngoài ra, Trung Quốc có thể tăng tài chính phát triển, bao gồm các khoản vay ưu đãi và không lãi suất.

Bắc Kinh đã dẫn đầu một đợt tăng tài chính cho các dự án cơ sở hạ tầng lớn ở châu Phi trong hai thập kỷ qua, bao gồm tài trợ cho các cảng, đập thủy điện, đường xá và sân bay.

Kể từ năm 2021, nguồn tài trợ cho “Vành đai và Con đường’ ở châu Phi cận Sahara đã giảm 54% - từ năm 2021 xuống còn 7,5 tỷ USD, theo Trung tâm Phát triển và Tài chính Xanh thuộc Đại học Phúc Đán ở Thượng Hải.

Mỹ tăng ảnh hưởng tại châu Phi

Không kém cạnh, Nhà Trắng cho biết đã giúp ký kết hơn 800 thỏa thuận thương mại và đầu tư hai chiều tại 47 quốc gia châu Phi vào năm ngoái, với giá trị ước tính hơn 18 tỷ USD. Khu vực tư nhân Mỹ cũng đã chốt các thỏa thuận đầu tư vào châu Phi trị giá 8,6 tỷ USD.

Vào tháng 12/2022, chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden đã công bố các cam kết đầu tư và thương mại hai chiều trị giá hơn 15 tỷ USD với châu Phi, bao gồm kinh doanh nông nghiệp, cơ sở hạ tầng và tài chính.

Trong tuần này, Đệ nhất phu nhân Jill Biden cũng đã kết thúc chuyến công du 5 ngày tới Namibia và Kenya sau chuyến thăm lục địa gần đây của Bộ trưởng Tài chính Hoa Kỳ Janet Yellen và Đại sứ Hoa Kỳ tại Liên Hợp Quốc Linda Thomas-Greenfield.

XN Iraki, giáo sư kinh tế tại Đại học Nairobi, cho biết việc tập trung vào xây dựng thương mại sẽ giúp Trung Quốc thu hẹp khoảng cách mà Mỹ để lại và chuyển sự chú ý khỏi các khoản nợ do các dự án cơ sở hạ tầng do Trung Quốc tài trợ.

Trong chuyến công du 10 ngày tới châu Phi vào tháng 1, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Yellen cho biết Mỹ sẽ đầu tư hơn 350 triệu USD để mở rộng truy cập internet và nâng cao “kỹ năng kỹ thuật số”.

Theo Bagwandeen, “ưu tiên” thương mại sẽ cho phép các nước châu Phi thu hẹp sự mất cân bằng thương mại với Trung Quốc.

Khi các dự án gặp khó khăn trong việc trả nợ, Trung Quốc đã đạt được các thỏa thuận treo nợ với 19 Chính phủ châu Phi, Bộ trưởng Ngoại giao Qin Gang cho biết vào tháng 1 trong chuyến đi kéo dài một tuần tới châu Phi bao gồm các điểm dừng ở Ethiopia, Gabon, Angola, Benin và Ai Cập.

Tuy nhiên, Trung Quốc khó có thể “tiếp tục mạnh mẽ trong thị trường cơ sở hạ tầng”, Yun Sun, giám đốc chương trình Trung Quốc tại nhóm chuyên gia cố vấn của Trung tâm Stimson ở Washington, cho biết.

Ông Cavince cho biết “khoảng trống tài trợ” cho cơ sở hạ tầng của châu Phi vẫn ở mức hơn 100 tỷ USD mỗi năm, với việc các quan chức Mỹ hiện đang để mắt đến một vai trò lớn hơn.

Lê Na (Theo SCMP)