Tự nguyện hay bắt buộc?

Trong bối cảnh kinh tế Trung Quốc đang gặp khó khăn, tình trạng thất nghiệp vẫn là vấn đề đau đầu đối với Bắc Kinh, từ những người trẻ tuổi đến "lời nguyền tuổi 35", cũng như những người làm việc tự do.

Trong năm năm qua, Shao Zhen chủ yếu làm nghề tự do, kiếm sống bằng nhiều công việc tạm thời khác nhau, bao gồm làm vlogger chia sẻ kinh nghiệm trang trí nhà cửa cũng như làm nhà sản xuất và bán loa.

Trước đó, người đàn ông 43 tuổi đến từ tỉnh Chiết Giang, miền đông Trung Quốc này đã nhận nhiều hợp đồng làm việc toàn thời gian, bao gồm làm việc tại một ngân hàng và một cửa hàng máy tính, nhưng đã nghỉ việc sau khi "chán ngấy với sự nhàm chán và mức lương thấp".

“Theo một nghĩa nào đó, tôi làm việc theo nhu cầu của mình, nhưng tôi cũng có thể nói rằng đó là lựa chọn bắt buộc vì tôi không thể tìm được việc làm chính thức thỏa đáng”, anh nói.

Shao là một trong số ngày càng nhiều người chấp nhận hình thức làm việc linh hoạt trong bối cảnh nền kinh tế số phát triển và sự cạnh tranh ngày càng tăng đối với các cơ hội việc làm chính thức khi tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế lớn thứ hai thế giới chậm lại.

Ở Trung Quốc, những hình thức làm việc tự do phổ biến nhất bao gồm freelancers, người giao đồ ăn, người phát sóng trực tiếp và tài xế xe công nghệ.

Theo Cục Thống kê Quốc gia Trung Quốc, số lượng người làm việc tự do đã lên tới khoảng 200 triệu người trong ba năm qua, chiếm khoảng 23% lực lượng lao động của Trung Quốc.

Khi các doanh nghiệp cắt giảm việc làm trong bối cảnh phục hồi khó khăn sau đại dịch và số lượng sinh viên mới tốt nghiệp gia nhập thị trường việc làm cao kỷ lục mỗi năm, chính quyền đang ngày càng khuyến khích làm việc tự do để thúc đẩy việc làm, điều mà Bắc Kinh coi là nền tảng cho sự ổn định xã hội và niềm tin của người tiêu dùng.

Được gọi chính thức là “việc làm linh hoạt”, công việc tự do không bị ràng buộc bởi hợp đồng lao động chính thức và bao gồm cả công việc bán thời gian và tạm thời.

Bao Chunlei, một nhà nghiên cứu từ Viện nghiên cứu Lao động và An sinh xã hội Trung Quốc do nhà nước hậu thuẫn, cho biết trong một bài báo vào tháng 4 rằng: “Việc làm linh hoạt hiện đã có mặt ở mọi ngành và mọi lĩnh vực, trở thành chuẩn mực mới của thị trường lao động… nó đóng vai trò là \'động lực mới\' cho thị trường việc làm”.

Trình độ cao cũng không ngại làm việc tự do

Theo công ty tuyển dụng hàng đầu Zhaopin vào tháng 5, 19,1% sinh viên tốt nghiệp đại học vào năm 2024 đã chọn "làm việc chậm", trong khi 13,7% chọn "làm việc linh hoạt".

“Làm việc chậm” là cụm từ phổ biến để chỉ tình trạng thất nghiệp hoặc tiếp tục học tập.

Theo báo cáo, để so sánh, một cuộc khảo sát tương tự vào năm ngoái cho thấy tỷ lệ lần lượt là 18,9% và 13,2%.

Xu hướng này đang phát triển trong bối cảnh nền kinh tế việc làm tự do đang mở rộng trên toàn cầu.

Tại Hoa Kỳ, con số kỷ lục là 64 triệu người - chiếm 1/3 số người lao động - đã chuyển sang làm việc tự do vào năm ngoái, chủ yếu là cung cấp dịch vụ kiến thức hoặc làm người có sức ảnh hưởng trên mạng xã hội, theo khảo sát của công ty tuyển dụng Upwork.

Xu hướng này cũng đang diễn ra khi những người có trình độ học vấn cao hơn cảm thấy thoải mái hơn với công việc linh hoạt - trước đây chủ yếu là những công việc lặt vặt do người lao động nhập cư đảm nhận - khi các hình thức và định dạng kinh tế mới xuất hiện.

Theo một bài nghiên cứu được công bố trên một tạp chí hàng tháng thuộc Bộ Giáo dục - tạp chí Cẩm nang nghề nghiệp cho sinh viên đại học Trung Quốc số tháng 1, khoảng 3/4 trong số hơn 2.000 sinh viên tốt nghiệp đại học được khảo sát tại Trung Quốc vào năm 2022 cho biết họ sẵn sàng hoặc có kế hoạch rõ ràng để tham gia công việc tự do.

“Sinh viên ngày càng chú ý và ủng hộ việc làm linh hoạt, đây đã trở thành hiện tượng xã hội quan trọng mà chúng ta phải đối mặt và giải quyết”, báo cáo cho biết.

Nghiên cứu cho thấy những sinh viên tốt nghiệp áp dụng hình thức làm việc linh hoạt được phân bổ vào nhiều ngành khác nhau, bao gồm internet di động, ngành dịch vụ, tài chính, máy tính và trò chơi điện tử.

“Điều này không thể tách rời khỏi nền kinh tế nền tảng năng động ở Trung Quốc trong những năm gần đây”, báo cáo cho biết, đồng thời gợi ý rằng các nhà chức trách nên “chủ động hướng dẫn sinh viên đại học đến với công việc linh hoạt” khi họ đang nỗ lực tạo việc làm cho những người trẻ tuổi.

Bất lợi lớn nhất của lao động tự do là gì?

Bắc Kinh đã đưa ra một loạt các biện pháp hỗ trợ người lao động tự do trong vài năm qua, bao gồm một hướng dẫn được ban hành vào tháng 12 nhằm chuẩn hóa 6.900 công việc tự do.

Li Yunze, giám đốc Cục Quản lý Tài chính Quốc gia, đã cam kết tại Diễn đàn Lujiazui ở Thượng Hải vào tháng trước rằng sẽ cung cấp các sản phẩm bảo hiểm phù hợp cho những người lao động thời vụ, bao gồm nhân viên giao hàng và tài xế xe công nghệ.

Tuy nhiên, làn sóng người thất nghiệp tăng cao đã dẫn đến tình trạng dư thừa trong ngành dịch vụ xe công nghệ và làm giảm thu nhập của tài xế.

Cục Giao thông Vận tải Thành phố Quảng Châu cho biết vào tháng 7 rằng, từ tháng 9 đến tháng 5, số lượng gọi xe trực tuyến tại Quảng Châu đã tăng 24,4% lên 121.200 xe, trong khi số lượng tài xế đã đăng ký tăng 9.400 người.

Trong thời gian này, số lượng đơn hàng trung bình hàng ngày của tài xế gọi xe đã giảm từ 14,21 xuống 12,22, trong khi doanh thu trung bình hàng ngày của họ giảm 9,2% xuống còn 311,63 nhân dân tệ (hơn 1 triệu đồng).

Theo tờ Guangzhou Daily, ngay cả khi không nghỉ ngơi một ngày nào trong cả tháng, các tài xế cũng chỉ kiếm được không quá 10.000 nhân dân tệ mỗi tháng trước khi trừ chi phí xe.

Bao cho biết thêm rằng trong khi nền kinh tế việc làm tự do là một "xu hướng tất yếu", vẫn còn rất nhiều vấn đề cần giải quyết khi nền kinh tế này phát triển.

“Bản chất của việc làm linh hoạt đã dẫn đến một loạt các vấn đề bao gồm định nghĩa không rõ ràng, số liệu thống kê không đầy đủ, khó khăn trong việc bảo vệ quyền lao động và việc thực hiện các biện pháp hỗ trợ”, ông viết trong bài viết của mình.

Đối với Shao, bất lợi lớn nhất của nghề tự do là chế độ an sinh xã hội tương đối kém, vì anh cần phải trả một khoản tiền lớn mỗi tháng nếu muốn có chế độ phúc lợi tương tự như một nhân viên trung bình.

Ông nói thêm: “Tôi hy vọng Chính phủ có thể chia sẻ nhiều hơn gánh nặng này trong tương lai”.

Hồng Vân (Theo SCMP)