Tham vọng của cường quốc số hai thế giới

Ba mươi lăm giây là khoảng thời gian để tạo ra một đoạn video dài bốn giây về một con phố đông đúc ở Tokyo vào mùa đông, với cảnh mọi người mua sắm tại các quầy hàng ven đường hoặc chỉ đơn giản là tận hưởng tuyết rơi.

Vấn đề là mọi thứ đều được tạo ra bằng trí tuệ nhân tạo (AI), sử dụng công cụ chuyển văn bản thành video Vidu do công ty khởi nghiệp Shengshu AI của Trung Quốc phát triển.

Tại Vũ Hán, 500 xe taxi tự lái chạy bằng AI chạy trên đường, làm nổi bật một thực tế đang phát triển mà cách đây không lâu vẫn được coi là khoa học viễn tưởng. Những động thái tương tự cũng đang được triển khai ở các thành phố khác của Trung Quốc.

Và chỉ trong tháng trước tại Hội nghị Trí tuệ nhân tạo thế giới (WAIC) ở Thượng Hải, đoạn giới thiệu của loạt phim năm tập mới do AI tạo ra lấy cảm hứng từ tác phẩm văn học Trung Quốc - Sơn Hải Kinh đã được trình chiếu cho các đại diện trong ngành.

Các nhà phân tích cho biết những bước tiến của Trung Quốc trong lĩnh vực AI, sánh ngang với những tiến bộ của phương Tây - chẳng hạn như ChatGPT và ứng dụng chuyển văn bản thành video Sora - đang ngày càng trở nên rõ ràng hơn.

Trung Quốc đặt mục tiêu trở thành quốc gia dẫn đầu thế giới về AI vào năm 2030 và trở thành trung tâm đổi mới hàng đầu dẫn đầu trong nghiên cứu và ứng dụng. Nhiều tiền bạc và sự hỗ trợ đã được chuyển hướng cho mục tiêu này.

Mục tiêu này được đặt ra vào năm 2017 khi Trung Quốc đưa ra "Kế hoạch phát triển trí tuệ nhân tạo thế hệ tiếp theo", nhằm đưa lý thuyết, công nghệ và ứng dụng AI của nước này đạt đến trình độ hàng đầu thế giới vào năm 2030.

Trung Quốc hiện đã đi được nửa chặng đường tới mục tiêu, nhưng nhìn vào chặng đường phía trước, nhiều người đang đặt câu hỏi: Nền kinh tế số hai thế giới còn phải làm gì để đảm bảo vị trí dẫn đầu trong cuộc đua AI quốc tế?

Khi thách thức cũng là cơ hội

Trong khi các nhà quan sát ghi nhận những tiến bộ đã đạt được, họ vẫn cảnh báo về những trở ngại trên con đường phía trước - căng thẳng địa chính trị với phương Tây là một trong những yếu tố chính.

Tiến sĩ James Pang, phó giáo sư tại Trường Kinh doanh thuộc Đại học Quốc gia Singapore (NUS), cho biết: “Thách thức chính đối với sự phát triển AI của Trung Quốc hiện nay nằm ở phần cứng, đặc biệt là trong thiết kế và sản xuất chip AI tiên tiến”.

“Do căng thẳng địa chính trị, Trung Quốc phải đối mặt với những hạn chế trong việc mua chip AI tiên tiến nhất từ ​​Mỹ, điều này cản trở tiến độ của nước này”, tiến sĩ Pang nói thêm.

Nhưng các nhà phân tích tin rằng, khó khăn cũng có thể có là môi trường cho một tia hy vọng: Các hạn chế có thể cung cấp thêm động lực cho Bắc Kinh sản xuất chip công nghệ cao trong nước và có khả năng tăng cường khả năng AI của mình.

Trung Quốc đã cung cấp sự hỗ trợ đáng kể từ chính phủ và đưa ra các sáng kiến ​​chiến lược để tăng cường năng lực AI của mình, với những nỗ lực đã có từ nhiều năm trước.

Kế hoạch do Trung Quốc đề ra vào năm 2017 về việc trở thành quốc gia dẫn đầu về AI toàn cầu áp dụng lộ trình ba bước. Đầu tiên, theo kịp những tiến bộ về AI vào năm 2020. Thứ hai, tạo ra những đột phá lớn vào năm 2025. Thứ ba, đưa đất nước trở thành quốc gia hàng đầu về AI vào năm 2030.

Theo nhiều báo cáo địa phương, ngành công nghiệp AI cốt lõi của Trung Quốc có giá trị tổng cộng 578,4 tỷ nhân dân tệ (80,98 tỷ USD) vào cuối năm ngoái, với tốc độ tăng trưởng so với cùng kỳ là 13,9%.

Các nhà phân tích chỉ ra rằng nỗ lực phát triển AI quốc gia cũng gắn liền với động lực công nghệ cao rộng lớn hơn nhằm nâng cao năng suất và đưa nền kinh tế Trung Quốc đang trì trệ tiến lên giai đoạn tiếp theo.

“Lực lượng sản xuất chất lượng mới” hay “xin zhi sheng chan li” trong tiếng Quan Thoại đã là khẩu hiệu chính của Chính phủ Trung Quốc kể từ khi Chủ tịch Tập Cận Bình đưa ra vào tháng 9 năm ngoái. Các nhà phân tích cho biết thuật ngữ này về cơ bản đề cập đến sự đổi mới trong các lĩnh vực tiên tiến như AI và dữ liệu lớn.

Để đạt được mục tiêu này, Trung Quốc gần đây đã tăng cường tập trung vào nền kinh tế số do AI hỗ trợ. Một báo cáo từ Viện Công nghệ Thông tin và Truyền thông Trung Quốc dự đoán rằng giá trị của nền kinh tế số của Trung Quốc có thể đạt 70,8 nghìn tỷ nhân dân tệ vào năm 2025.

Nông nghiệp, công nghiệp và dịch vụ là những động lực lịch sử của nền kinh tế Trung Quốc. Dữ liệu chính thức cho thấy năm ngoái, khu vực dịch vụ chiếm 54,6% GDP, trong đó công nghiệp chiếm 38,3% và nông nghiệp chiếm 7,1%. Trong khi đó, theo công bố của Bắc Kinh ngày 29/7, giá trị gia tăng đầu ra của các ngành công nghiệp cốt lõi trong nền kinh tế số hiện chiếm 10% GDP Trung Quốc.

Tiến sĩ Li Haizhou, giảng viên Đại học Trung văn Hồng Kông, Thâm Quyến (CUHK-Thâm Quyến), tin rằng Trung Quốc đang nỗ lực đưa nền kinh tế kỹ thuật số trở thành ngành đóng góp hàng đầu vào GDP trong thập kỷ tới.

“Vì vậy, khi đi theo con đường AI này, khóa học này chắc chắn là động lực thúc đẩy, bạn luôn đầu tư vào tăng trưởng… vì vậy nền kinh tế kỹ thuật số sẽ là động lực đóng góp lớn nhất của Trung Quốc vào GDP”, ông Li nói.

Vượt qua các rào cản

Trong khi Trung Quốc đang nỗ lực hết sức để thống trị AI, các nhà phân tích cảnh báo rằng con đường này vẫn còn nhiều chông gai, với căng thẳng địa chính trị - đặc biệt là với Mỹ - đặt ra thách thức to lớn.

Bộ xử lý đồ họa (GPU) đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp năng lượng cho hoạt động, đặc biệt là các loại GPU tiên tiến. Tuy nhiên, Mỹ đã áp đặt lệnh kiểm soát xuất khẩu chip tiên tiến và thiết bị sản xuất chip cho Trung Quốc trong hai năm qua.

Gã khổng lồ công nghệ Mỹ Nvidia kiểm soát phần lớn thị trường chip toàn cầu. Trước lệnh cấm, Nvidia đã nắm giữ 90% thị phần chip AI của Trung Quốc.

Trong khi thừa nhận tác động của các biện pháp kiểm soát xuất khẩu, Tiến sĩ Pang của Đại học Quốc gia Singapore (NUS) lưu ý rằng các công ty Trung Quốc đã có những bước tiến đáng kể, minh chứng là việc ra mắt một trong những chip AI mới nhất của Huawei.

Ascend 910B được coi là chip AI không phải của Nvidia có tính cạnh tranh cao nhất hiện có tại Trung Quốc. Trong một số bài kiểm tra, nó đã cho thấy hiệu suất gần bằng A100 của Nvidia, với một số trường hợp vượt trội hơn A100 tới 20%, theo ông Wang Tao - giám đốc điều hành của Trung tâm đổi mới hệ sinh thái Kunpeng tại Giang Tô.

Giáo sư Li từ CUHK-Thâm Quyến tin rằng những trở ngại hiện tại chỉ là "vấn đề rất tạm thời". Ông cho biết nhiều học giả Trung Quốc tin rằng động lực AI của đất nước có thể được thúc đẩy mạnh mẽ hơn nữa, khi các công ty trong nước nỗ lực sản xuất chip tiên tiến của riêng mình và cắt giảm sự phụ thuộc vào các nguồn bên ngoài.

Để trở thành cường quốc AI hàng đầu thế giới, Trung Quốc sẽ phải vượt qua hoặc ít nhất là ngang bằng với Mỹ. Theo nhiều chỉ số và nhà phân tích trong ngành, cả Bắc Kinh và Washington đều đã đứng đầu trong cuộc cạnh tranh AI toàn cầu, mặc dù Trung Quốc vẫn kém Mỹ ở một số khía cạnh.

Một trong số đó là đầu tư tư nhân vào AI. Báo cáo AI Index mới nhất của Đại học Stanford cho thấy các công ty khởi nghiệp AI của Trung Quốc đã huy động được 104 tỷ USD từ năm 2013 đến năm 2023. Trong khi đó, các doanh nghiệp Mỹ đã đầu tư 335 tỷ USD vào AI trong cùng khoảng thời gian đó, gấp hơn ba lần số tiền của Trung Quốc.

Theo báo cáo, Mỹ cũng dẫn đầu về số lượng các công ty khởi nghiệp AI, ghi nhận 5.509 công ty trong 10 năm qua. Trung Quốc đứng thứ hai với 1.446 công ty.

Tương tự như vậy, Washington giành ngôi vương khi là nguồn cung cấp hàng đầu các mô hình AI hàng đầu. Năm ngoái, 61 trong số chúng có nguồn gốc từ các tổ chức có trụ sở tại Mỹ, vượt xa 21 của Liên minh châu Âu và 15 của Trung Quốc, báo cáo nêu rõ.

Tiến sĩ Pang chỉ ra rằng: “Nói đến năng lực AI tổng thể, Mỹ dẫn đầu trên nhiều phương diện, bao gồm nghiên cứu, ứng dụng, phần cứng, phần mềm cũng như nhân tài và nhìn chung, Trung Quốc chậm hơn Mỹ khoảng một đến ba năm”.

Tuy nhiên, tiến sĩ Kong của NTU lưu ý rằng một cái nhìn tổng quan không thể cung cấp bức tranh toàn cảnh, đặc biệt khi xét đến việc AI tác động đến hầu hết mọi khía cạnh của xã hội.

Ông nói: “AI có thể được ứng dụng vào nhiều lĩnh vực khác nhau, chẳng hạn như phát hiện thuốc, xe tự lái, robot, an ninh, quản lý năng lượng xanh và quân sự. Nhiều công ty cũng sử dụng AI để tăng năng suất. Các mô hình AI hàng đầu chỉ là một phần của thị trường tổng thể”.

Công cụ theo dõi AI toàn cầu của MacroPolo, nhóm nghiên cứu nội bộ của Viện Paulson có trụ sở tại Chicago, chỉ rằng Mỹ vẫn là quốc gia dẫn đầu trong việc thu hút và giữ chân các chuyên gia AI hàng đầu, với 75% các nhà nghiên cứu ưu tú làm việc tại các tổ chức của Mỹ tính đến năm 2022.

Nhưng báo cáo này cũng phát hiện ra rằng gần một nửa (47%) các nhà nghiên cứu AI hàng đầu thế giới vào năm 2022 đến từ Trung Quốc.

Trung Quốc cũng giữ 9 vị trí trong top 10 học viện hàng đầu trên toàn cầu về số lượng ấn phẩm về AI trong mọi lĩnh vực vào năm 2021. Tiến sĩ Li cho biết số lượng các tổ chức AI cấp cao ở Trung Quốc cũng phản ánh "các khoản đầu tư lớn" từ cả khu vực công và tư vào AI.

“Nếu đà phát triển này tiếp tục, tôi tin rằng trong những năm tới, có thể là một thập kỷ hoặc ít hơn, Trung Quốc không chỉ tiếp tục làm tốt trong việc dẫn đầu về triển khai AI, mà còn dẫn đầu trong khoa học AI”, tiến sĩ Li nhận định.

Nguyễn Khánh