Trao đổi với phóng viên Báo Nhà báo & Công luận, Tiến sĩ Nguyễn Đình Cung - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương cho rằng, cùng với những giải pháp ổn định vĩ mô, kiềm chế lạm phát, triển khai chương trình phục hồi kinh tế thì những cải cách vi mô hỗ trợ doanh nghiệp, cải thiện môi trường kinh doanh cần được đẩy mạnh, nếu không thì động lực phục hồi giảm sút, không đạt được mục tiêu.

Cải cách vi mô đang vắng bóng

+ Thưa ông, ông đánh giá thế nào về tình hình kinh tế Việt Nam trong 7 tháng đầu năm?

- Trước khi dịch COVID-19 xảy ra, tăng trưởng kinh tế Việt Nam duy trì mức cao trong nhiều năm với việc ưu tiên ổn định kinh tế vĩ mô, cải cách vi mô (thông qua cải cách thể chế và cải thiện môi trường kinh doanh) và thúc đẩy hội nhập (liên tục đàm phán ký kết các hiệp định thương mại tự do) để tạo ra các động lực tăng trưởng.

Trong 7 tháng qua, tình hình kinh tế đã có nhiều khởi sắc, đà phục hồi sản xuất kinh doanh ngày càng rõ nét hơn, tiếp tục xu hướng phục hồi tốt và các tổ chức quốc tế đều ghi nhận sự tích cực này. Nhưng để có được sự chuyển động tích cực đó là phải trải qua rất nhiều những khó khăn chồng chất khó khăn, và hiện khó khăn chưa hết thách thức mới đã xuất hiện, tiềm ẩn nhiều rủi ro.

Rủi ro lớn nhất là nền kinh tế dễ bị tổn thương trước các biến động từ bên ngoài, còn các đối tác kinh tế lớn chuyển đổi chính sách rất nhanh để chống đỡ với lạm phát cao, tăng trưởng suy giảm. Những sự thay đổi này tác động tiêu cực không nhỏ tới Việt Nam khi khiến cho nhu cầu tiêu dùng thế giới thu hẹp, chuỗi cung ứng bị tác động, giá đầu vào của sản xuất tăng cao… và gây áp lực lớn tới lạm phát trong nước.

Trong nước, đầu tư công vẫn giải ngân chậm, nợ xấu toàn ngành ngân hàng tăng ở mức cao, cơ cấu tín dụng tiềm ẩn nhiều rủi ro, đầu tư trái phiếu doanh nghiệp gia tăng nhanh chóng, lại đang chịu áp lực mạnh mẽ bởi lạm phát từ bên ngoài và rủi ro bất ổn kinh tế vĩ mô.

Trong những bộn bề khó khăn đó, doanh nghiệp còn thêm khó khăn khi môi trường kinh doanh vẫn nhiều rào cản, nhiều rào cản mới xuất hiện, rất nhiều những quy định mới được các cơ quan quản lý đặt ra, trong nhiều dự thảo văn bản, trong dự thảo thông tư, nghị định đã xuất hiện nhiều những điều kiện mới chặt hơn, khó hơn. Có vẻ như xu hướng tiền kiểm đang trở lại.

Để có được tăng trưởng cao trong năm nay và bền vững trong dài hạn thì phải khẩn trương ban hành nốt các văn bản hướng dẫn thực hiện Chương trình phục hồi kinh tế - xã hội. Chậm ngày nào, tác động và hiệu quả của chương trình giảm đi ngày đó, ý nghĩa của Chương trình này cũng vơi đi. Đồng thời cần phải chú trọng tới cải cách vĩ mô, cải cách nền kinh tế để tạo động lực tăng trưởng. Nếu không thì động lực phục hồi giảm sút, không đạt được mục tiêu.

+ Theo ông, việc điều hành kinh tế ở thời điểm này còn có những áp lực gì?

- Nền kinh tế đang chịu áp lực ghê gớm từ lạm phát bên ngoài và rủi ro bất ổn kinh tế vĩ mô bên trong. Ổn định kinh tế vĩ mô đang là ưu tiên hàng đầu của Chính phủ. Hiện nay, Chính phủ và các bộ, cơ quan quản lý đã tích lũy được năng lực và kinh nghiệm điều hành chính sách. Chúng ta có dư địa chính sách tài khóa và một phần dư địa chính sách tiền tệ để thực hiện mục tiêu kiềm chế lạm phát ở mức 4% nhưng vẫn giữ đà tăng trưởng cao và bền vững để tiếp tục tiến trình phục hồi và giải quyết các vấn đề an sinh xã hội khác.

Dẫu sao đi nữa, lãi suất cũng sẽ phải tăng vì đó là thị trường. Lạm phát tăng thì khó có thể bắt lãi suất giảm. Bên cạnh các hỗ trợ tài chính, những người đang sản xuất kinh doanh và các nhà đầu tư đang cần hơn cả đó là một môi trường kinh doanh không rào cản, thủ tục đơn giản, minh bạch, và giảm chi phí. 

Về vĩ mô tôi tin rằng chúng ta sẽ thành công trong ổn định vĩ mô, kiềm chế lạm phát và đạt được mục tiêu tăng trưởng. Nhưng vấn đề vi mô thì thật sự lo. Trong đà phục hồi, rất nhiều doanh nghiệp mới được thành lập. Nhưng cũng đang có rất nhiều doanh nghiệp đã thu hẹp hoạt động. Doanh nghiệp làm ăn không thuận lợi, không trả được nợ ngân hàng đúng hạn là nợ xấu tăng lên, gây rủi ro vĩ mô bất ổn.

Cải thiện môi trường kinh doanh dậm chân tại chỗ 

+ Ở thời điểm này, về môi trường kinh doanh, theo ông, cần có những biện pháp gì để tiếp tục cải cách, thúc đẩy để góp phần phục hồi nền kinh tế?

- Lúc này doanh nghiệp đang nỗ lực đứng dậy, nền kinh tế đang cố gắng phục hồi, thì rất cần môi trường kinh doanh thuận lợi hơn, an toàn hơn, giảm thiểu mọi chi phí… Kinh nghiệm quốc tế và cả Việt Nam đều cho thấy, sau một đợt khủng hoảng, khó khăn, thì cải cách thể chế, môi trường kinh doanh luôn là yếu tố quan trọng hàng đầu đối với phục hồi và gia tăng tăng trưởng. 

Tôi lo phần về cải cách thể chế, môi trường kinh doanh, vì cho đến nay chưa có một sáng kiến nào về cải cách thể chế, môi trường kinh doanh. Ngoài các thủ tục như khai sinh, cấp giấy lái xe… thì thủ tục hành chính với đầu tư kinh doanh không có cải cách. Chưa bao giờ cải cách cải thiện môi trường kinh doanh ở các địa phương lại dậm chân tại chỗ như lúc này.

Chúng ta đã có một luật sửa nhiều luật để tạo điều kiện thuận lợi hơn cho sản xuất kinh doanh nhưng chưa thể sửa được những vấn đề căn bản của đầu tư kd trong đó có đất đai, đầu tư, xây dựng, môi trường… Các vấn đề chồng chéo, trùng lắp, khác biệt… giữa các văn bản pháp luật vẫn chưa được giải quyết. Thanh tra, kiểm tra thì áp dụng điều luật theo câu chữ, không áp dụng theo tinh thần, nguyên tắc của luật. Những người thực thi công vụ thực sự mệt mỏi. Vì thế, cách hành xử chung của cán bộ, công chức thực thi công vụ bên dưới là thà làm chậm khiến người dân hay doanh nghiệp thêm khó khăn hơn là làm mà không bảo đảm “không sai”.

Tôi đã đi tới 10 tỉnh. Đã tiếp xúc từ lãnh đạo tỉnh tới các lãnh đạo cấp phòng ở địa phương, tôi không được tình trạng chung của công chức các sở ngành ở địa phương đó là không muốn tạo thuận lợi cho doanh nghiệp, nhưng làm cũng sai, không làm cũng sai do đang có sự mẫu thuẫn giữa các luật, các quy định, và chưa có cơ chế bảo vệ cán bộ, công chức viên chức thực thi. Làm có thể sai quy định pháp luật, không làm thì sai thời hạn trả lời với doanh nghiệp.

Gần đây hiện tượng phổ biến là có vấn đề gì người dân và doanh nghiệp cần giải quyết, các sở ngành thấy có điểm khác nhau ở quy định này quy định khác, thay vì họ bàn bạc để tìm cách gỡ thì gửi xin ý kiến khắp 14 sở ngành trong tỉnh. Nếu chỉ có một ý kiến nêu không rõ quan điểm hoặc chưa đồng tình thì việc đó dừng lại.   

Doanh nghiệp cũng sợ sai, sợ không đúng vì quy định không có, không được làm nên cũng không sáng tạo, không suy nghĩ cho những dự án mới mà hoạt động cầm chừng, không có đầu tư mới cho tương lai. Tâm trạng “không làm thì không sai” cũng đang phổ biến trong khối DNNN. Vì thế mấy năm nay DNNN không có dự án lớn nào. Đây là điều rất đáng lo.

Chính vì thế, lúc này bên cạnh ổn định vĩ mô là rất cần lo cho vi mô, rất cần thúc đẩy cải thiện môi trường kinh doanh tạo thuận lợi cho doanh nghiệp và có cơ chế bảo đảm cho những người thực thi công vụ mạnh dạn tháo gỡ bất cập, giải quyết vấn đề cho doanh nghiệp trong trường hợp có những điểm khác nhau giữa các quy định.

Nếu chúng ta không có cơ chế cho phát huy sáng kiến sáng tạo để đầu tư phát triển, không có được những nỗ lực tạo sự thuận lợi cho sản xuất kinh doanh như trước đây thì không có động lực, động lực này suy giảm có thể đến mức nghiêm trọng.

+ Xin trân trọng cảm ơn ông

Linh Nguyễn (Thực hiện)