Bất ổn ở nhiều quốc gia 

Hơn một thập kỷ sau đợt biểu tình Mùa xuân Ả Rập, giá lương thực toàn cầu lại tăng vọt. Mức giá này đã đạt mức kỷ lục cao nhất vào đầu năm nay khi đại dịch, thời tiết xấu và cuộc khủng hoảng khí hậu ảnh hưởng đến nền nông nghiệp và đe dọa an ninh lương thực cho hàng triệu người.

Sau đó là cuộc chiến của Nga ở Ukraine, khiến tình hình trở nên tồi tệ hơn nhiều - đồng thời gây ra sự tăng vọt trong chi phí nhiên liệu thiết yếu hàng ngày khác.

Sự kết hợp này có thể tạo ra một làn sóng bất ổn chính trị, vì những người vốn đã thất vọng với các nhà lãnh đạo chính phủ bị đẩy ra rìa bởi chi phí gia tăng.

Rabah Arezki, một nghiên cứu sinh cao cấp tại Trường Chính phủ Kennedy của Harvard và là cựu nhà kinh tế trưởng tại Ngân hàng Phát triển Châu Phi cho biết: “Đó là điều cực kỳ đáng lo ngại.”

Bất ổn ở Sri Lanka, Pakistan và Peru trong tuần qua làm nổi bật những rủi ro. Tại Sri Lanka, các cuộc biểu tình đã nổ ra vì tình trạng thiếu khí đốt và các hàng hóa cơ bản khác. Lạm phát hai con số ở Pakistan đã làm xói mòn sự ủng hộ đối với Thủ tướng Imran Khan, và buộc ông phải rời nhiệm sở.

Ít nhất sáu người đã chết trong các cuộc biểu tình chống chính phủ gần đây ở Peru do giá nhiên liệu tăng. Nhưng xung đột chính trị sẽ không chỉ giới hạn ở những quốc gia này.

Hamish Kinnear, nhà phân tích Trung Đông và Bắc Phi tại Verisk Maplecroft, một công ty tư vấn rủi ro toàn cầu, cho biết: “Tôi chưa nghĩ rằng mọi người đã cảm nhận được hết tác động của việc giá cả tăng lên.”

Bài học từ 12 năm trước

Trước các cuộc biểu tình chống chính phủ được gọi là Mùa xuân Ả Rập - bắt đầu ở Tunisia vào cuối năm 2010 và lan qua Trung Đông và Bắc Phi vào năm 2011 - giá thực phẩm đã tăng mạnh. Chỉ số giá lương thực của Tổ chức Nông lương Liên hợp quốc (FAO) đạt 106,7 vào năm 2010 và tăng lên 131,9 vào năm 2011, sau đó là một sự gia tăng giá kỷ lục.

Hoàn cảnh ở các quốc gia khác nhau, nhưng bức tranh lớn hơn đã rõ ràng. Giá lúa mì tăng cao là một phần chính của vấn đề.

Tình hình bây giờ thậm chí còn tồi tệ hơn lúc đó. Giá lương thực toàn cầu vừa đạt mức cao kỷ lục mới. Chỉ số giá lương thực FAO được công bố hôm thứ 6 vừa qua đã đạt mức 159,3 trong tháng 3, tăng gần 13% so với tháng 2.

Cuộc chiến ở Ukraine, nước xuất khẩu lúa mì, ngô và dầu thực vật lớn, cũng như các lệnh trừng phạt khắc nghiệt đối với Nga - nhà sản xuất lúa mì và phân bón chủ chốt - dự kiến sẽ thúc đẩy giá tăng thêm trong những tháng tới.

Gilbert Houngbo, người đứng đầu Quỹ phát triển nông nghiệp Quốc tế cho rằng: “40% lúa mì và ngô xuất khẩu từ Ukraine đến Trung Đông và châu Phi, những nơi vốn đang phải vật lộn với vấn đề đói kém, và nơi mà tình trạng thiếu lương thực hoặc tăng giá tiếp tục có thể gây ra bất ổn xã hội”.

Thêm vào nỗi đau này là giá năng lượng tăng vọt. Giá dầu toàn cầu gần như cao hơn 60% so với một năm trước. Giá than và khí đốt tự nhiên cũng tăng vọt.

Nhiều chính phủ đang đấu tranh để bảo vệ công dân của họ khỏi tác động tăng giá, nhưng các nền kinh tế mỏng manh vốn đã vay nặng lãi để vượt qua cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 và đại dịch là những người dễ bị tổn thương nhất.

Khi tốc độ tăng trưởng chậm lại, làm tổn hại đến đồng tiền của họ và khó có khả năng thanh toán các khoản nợ, việc duy trì trợ cấp lương thực và nhiên liệu sẽ rất khó khăn, đặc biệt nếu giá tiếp tục tăng.

Theo Ngân hàng Thế giới, gần 60% các nước nghèo nhất đã “lâm vào cảnh túng quẫn hoặc có nguy rủi ro cao” trước cuộc xâm lược Ukraine.

Nơi căng thẳng đang âm ỉ

Châu Á: Tại Sri Lanka, quốc đảo 22 triệu dân, một cuộc khủng hoảng kinh tế và chính trị đang sôi sục, với những người biểu tình xuống đường bất chấp lệnh giới nghiêm và các bộ trưởng chính phủ từ chức ngay lập tức.

Vật lộn với mức nợ cao và nền kinh tế yếu kém phụ thuộc vào du lịch, Sri Lanka buộc phải cắt giảm dự trữ ngoại tệ. Điều đó đã ngăn cản chính phủ thanh toán cho các mặt hàng nhập khẩu quan trọng như năng lượng, tạo ra sự thiếu hụt nghiêm trọng và buộc mọi người phải mất hàng giờ xếp hàng để mua nhiên liệu.

Các nhà lãnh đạo của quốc già này cũng đã phá giá đồng tiền của mình - đồng rupee Sri Lanka, khi họ cố gắng đảm bảo một khoản cứu trợ từ Quỹ Tiền tệ Quốc tế. Nhưng điều đó chỉ khiến lạm phát ở quê nhà trở nên tồi tệ hơn. Trong tháng 1, lạm phát tại đây đã đạt 14%, gần gấp đôi tốc độ tăng giá ở Mỹ.

Tại Pakistan, Quốc hội nước này đã đưa ra một cuộc bỏ phiếu bất tín nhiệm đối với Thủ tướng Imran Khan Khan vào chủ nhật, phế truất vị trí của ông và lật đổ chính phủ của ông. Trong khi các vấn đề chính trị của ông đã có từ nhiều năm trước, những tuyên bố về quản lý kinh tế yếu kém khi chi phí lương thực và nhiên liệu tăng vọt, cũng như cạn kiệt dự trữ ngoại hối, đã khiến vấn đề trở nên tồi tệ hơn.

Tại Lebanon, nơi gần 3/4 dân số sống trong cảnh nghèo đói vào năm ngoái do hậu quả của sự suy thoái kinh tế và chính trị, từ 70% đến 80% lượng lúa mì nhập khẩu đến từ Nga và Ukraine. Các hầm chứa ngũ cốc chính cũng bị phá hủy trong vụ nổ năm 2020 tại cảng Beirut.

Và Ai Cập, quốc gia mua lúa mì lớn nhất thế giới, đang phải chịu áp lực rất lớn đối với chương trình trợ cấp bánh mì khổng lồ. Nước này gần đây đã thiết lập một mức giá cố định cho bánh mì không đóng hộp sau khi giá tăng đột biến và thay vào đó đang cố gắng đảm bảo nhập khẩu lúa mì từ các nước như Ấn Độ và Argentina.

Theo nghiên cứu, với ước tính khoảng 70% người nghèo trên thế giới sống ở châu Phi, châu lục này cũng sẽ phải chịu rất nhiều rủi ro với việc giá thực phẩm và năng lượng tăng cao.

Hạn hán và xung đột ở các nước như Ethiopia, Somalia, Nam Sudan và Burkina Faso đã tạo ra cuộc khủng hoảng an ninh lương thực cho hơn 1/4 dân số châu lục. Tình hình trên có nguy cơ trở nên tồi tệ hơn trong những tháng tới.

Bất ổn chính trị đã và đang hình thành ở nhiều nơi trên lục địa này. Một loạt các cuộc đảo chính đã diễn ra ở Tây và Trung Phi kể từ đầu năm 2021.

Châu Âu: Ngay cả những quốc gia có nền kinh tế phát triển hơn, cũng sẽ không có đủ công cụ để chống đỡ hoàn toàn cú shock giá cả này.

Hàng nghìn người biểu tình đã tập trung tại các thành phố trên khắp Hy Lạp trong tuần này để yêu cầu mức lương cao hơn để chống lại lạm phát, trong khi cuộc bầu cử tổng thống của Pháp đang thu hẹp do ứng cử viên cực hữu Marine Le Pen lên kế hoạch giảm chi phí sinh hoạt. Tháng trước, chính phủ của Tổng thống Emmanuel Macron cho biết họ đang xem xét cấp phiếu thực phẩm để các gia đình có thu nhập trung bình và thấp có thể đủ tiền ăn.

Huy Hoàng (Theo CNN)