Nơi giam giữ hàng ngàn nữ chiến sĩ cách mạng toàn miền Nam Việt Nam 

Thực hiện giai đoạn 3 chiến lược “chiến tranh cục bộ”, với chính sách “tìm diệt” và “Bình Định” do tướng Westmoreland trình lên Nhà Trắng vào năm 1965, Mỹ - Ngụy liên tục tổ chức những cuộc hành quân càn quét, bắt bớ, bắn giết, gây ra những cuộc tàn sát đẫm máu đối với nhân dân miền Nam Việt Nam. Đồng thời mở rộng hệ thống nhà tù để giam cầm, đày đoạ, giết hại những người yêu nước.

Trong giai đoạn "Tìm và diệt" này, tháng 6/1967, Mỹ - nguỵ đã cho xây dựng Trại giam nữ tù binh Phú Tài. Đây là một nhà tù “độc nhất vô nhị” trên thế giới được Mỹ - ngụy dựng lên tại thôn Phú Tài, xã Phước Long, huyện Tuy Phước (nay thuộc phường Bùi Thị Xuân, TP.Quy Nhơn, Bình Định) để dồn hàng ngàn nữ chiến sĩ cách mạng của toàn miền Nam Việt Nam về đây giam giữ, tra tấn.  

Toàn trại có tổng số 18 phòng, mỗi phòng có diện tích khoảng 120m2, chúng giam 70 - 80 người, có khi lên đến 100 - 150 người. Phòng giam như một hộp sắt, ban ngày nóng nực, ban đêm lạnh buốt. Chế độ ăn uống, sinh hoạt rất thiếu thốn. 

Điểm đặc biệt của Trại giam tù binh Phú Tài chủ yếu là phụ nữ với tuổi đời còn rất trẻ từ 17 - 22, đa số các chị chưa lập gia đình. Địch bố trí thành 4 trại, gồm Trại 1 (gọi là trại chiêu hồi); Trại 2 và 3 giam giữ các nữ tù binh giữ vững khí tiết, không khai báo, không đầu hàng, giữ vững lập trường cách mạng; Trại 4 là khu biệt giam, địch dựng lên 6 chuồng cọp và 4 co-néc. Chuồng cọp làm bằng kẽm gai, ngồi và nằm đều không được, cựa quậy là kẽm gai móc rách thịt da. Số tù binh nữ bị nhốt ở đây, chúng cho là ngoan cố, cứng đầu, dám chống lại chúng.

Trại giam này tồn tại từ năm 1967 cho đến sau cuộc tiến công và nổi dậy xuân - hè 1972, Mỹ - nguỵ chuyển nhà tù này vào TP.Cần Thơ. 

Trong 5 năm bị giam cầm tại đây, dù bị bọn cai ngục và lũ tay sai liên tục tra khảo, đánh đập dã man, nhưng các nữ tù binh đã đấu tranh với địch bằng ý chí bất khuất để bảo toàn khí tiết cách mạng. 

Cũng chính tại trại giam này đã khắc ghi tinh thần bất khuất, sự hy sinh anh dũng của các nữ chiến sĩ cách mạng và đồng bào yêu nước trong cuộc đấu tranh trực diện và quyết liệt chống lại sự đàn áp huỷ diệt của kẻ thù.

Hiện nay, mỗi khi nhắc lại những trận đòn tra tấn của kẻ thù đối với mình và đồng đội, các nữ tù binh năm xưa không giấu được xúc động, bật khóc.

Được biết, trong số gần 900 nữ tù binh thì có 8 chị đã anh dũng hy sinh và 500 - 600 người bị thương tật suốt đời. Những người ngã xuống và tập thể nữ tù binh Trại giam Phú Tài đến nay chưa được Nhà nước vinh danh xứng đáng, cho nên điều mong mỏi nhất của các nữ tù binh năm xưa là được Nhà nước ghi công.

Hoàng  Tuấn