(CLO) Trong lễ hội Kin Lẩu Khẩu Mẩu ngày Tết của người Thái trắng ở Mường So thì nhất định phải có món… lá ngón. Theo họ, đây là loại lá ngón ăn không chết người mà rất ngon, nhiều nhà còn trồng cây này tại vườn để dùng hàng ngày như một món khoái khẩu…

Cả làng ăn lá ngón thay rau

Trong chuyến đi công tác cuối năm ở tỉnh Lai Châu, tôi được một người bạn học cũ mời về nhà chiêu đãi món… lá ngón. Vừa nghe tên, tôi giật nảy mình bởi từ trước đến nay, mọi người đều biết lá ngón là một loại kịch độc có thể gây chết người.

Thấy vậy, người bạn của tôi ngồi cười nắc nẻ và trấn an: “Đây là loại lá ngón ăn được, rất ngon là đằng khác. Với người Thái trắng bọn tớ, ngày lễ, ngày Tết mâm cỗ mà thiếu món là ngón là mất sang”.

Câu chuyện của người bạn cũ khiến tôi đầy hoài nghi và tò mò. Như để chứng minh về loại lá ngón ăn được này, cậu bạn hứa sẽ đưa tôi về vùng đất Mường So - nơi mà người dân coi lá ngón là một món đặc sản.

5h sáng hôm sau, trong cái lạnh cuối năm, tôi và người bạn chạy xe máy để đến bản làng người Thái trắng ở xã Mường So, huyện Phong Thổ, Lai Châu. Vượt qua những con đường ngoằn ngèo với cả trăm khúc cua, lại là vùng núi cao nên cả hai đều thấm mệt. Dù vậy, nghĩ đến món lá ngón ăn mà không chết mà anh bạn kể khiến tôi vô cùng hào hứng.

Đến Mường So đúng phiên chợ sáng, tôi dạo quanh vài vòng chợ thì quả thật, có rất nhiều người chào mua lá ngón. Thấy khách đến, người phụ nữ dân tộc Thái trắng nhanh miệng chào: “Các chú mua rau rừng đi, tươi ngon lắm. Hôm nay có cả lá ngón, dịp Tết nên khan hiếm. Các chú mua nhiều về mà ăn dần”. Người phụ nữ này cũng cho biết, giá một bó lá ngón lá 4 nghìn đồng.

Để tìm hiểu về nguồn gốc và đặc tính của loại lá này, chúng tôi tìm đến nhà Già làng Lò Văn Bắc - Người nắm giữ lịch sử lâu đời của dân tộc Thái trắng cũng như những gốc tích của nền văn hóa mang đầy nét riêng biệt.

Vừa nghe giới thiệu có Nhà báo dưới xuôi lên thăm, ông Bắc cười vui như “bắt được vàng”. Rít hơi thuốc lào cho ấm bụng, ông cười nói: “Ở đây xa trung tâm nên cứ có khách đến thăm là chúng tôi rất vui. Lại có dịp được khoe món lá ngón ăn được của người Thái trắng. Mà chỉ Mường So chúng tôi mới có loại lá ngón này nhé”.

Theo ông Bắc, cây lá ngón không độc được phát hiện từ rất lâu rồi. Từ đời cha ông, các cụ đã biết vào rừng hái loại lá này về nấu ăn. Vì loại lá này nấu ăn rất ngon, có mùi thơm đặc biệt nên nhà này truyền tai nhà khác kéo nhau vào rừng hái lá ngón. Về sau, người dân lấy thân cây lá ngón về trồng tại vườn để ăn dần.

Những cây lá ngón ăn chết người mà chúng tôi từng chứng kiến trong rất nhiều vụ việc ở vùng cao còn có tên là cây cỏ ngón, thuốc rút ruột. Đây là loại cây cực độc, lá hình trứng thuôn dài hoặc hơi có hình mác, đầu nhọn, phía cuống nhọn hay hơi tù, mép nguyên, hoa màu vàng mọc thành chùm ở đầu hay kẽ lá. Loại lá này độc đến mức một người chỉ cần ăn 3 lá là chất độc ngấm vào cơ thể và tử vong sau ít phút. Thành thử, cứ nghe đến lá ngón là người dân sợ hãi, ngao ngán.

Ông Bắc kể, ngày trước, dân làng cũng từng mang hai loại lá ngón này so sánh với nhau. Cây lá ngón ăn được ở xã Mường So cũng có thân leo giống như cây lá ngón độc, có điều lá của nó tròn và ngắn hơn, bản lá thì như bàn tay. Sau một thời gian mang về trồng tại vườn, người dân phát hiện hoa của hai loại cây này cũng khác nhau.

Cây lá ngón độc thường nở hoa trong khoảng thời gian từ tháng 6 tới tháng 10, còn cây lá ngón ăn được lại nở hoa vào dịp gần tết Nguyên Đán. Từ đó, người Thái trắng ở Mường So bắt đầu dùng lá và hoa của cây này để luộc, nấu canh hoặc làm các món xào thay rau rừng. Những món ăn này dần trở nên phổ biến và quen thuộc trong những bữa cơm của dân bản.

Đón Tết phải có món lá ngón

Nói rồi ông Bắc mời chúng tôi ở lại ăn bữa cơm với món lá ngón xào hoa tỏi để biết mùi vị của loài cây cực lạ này. Ban đầu chúng tôi cũng sợ, nếu nhỡ ra thì… Nhưng trước sự nhiệt tình của chủ nhà, chúng tôi đành quyết định “đánh liều với tính mạng” để thưởng thức món đặc sản này. Khi thử miếng lá ngón sào đầu tiên, chúng tôi cảm nhận được mùi vị ngọt bùi như rau rừng nhưng lại thơm hơn. Cùng với những chén rượu ngô nồng ấm, tôi và mọi người có một bữa cơm ngon lành…

Trước khi chúng tôi về, ông Bắc giới thiệu chúng tôi sang nhà bà Trần Thị Thái (70 tuổi, thôn Tây Nguyên, xã Mường So) để mua vài bó lá ngón về xuôi làm quà. Dẫn chúng tôi ra vườn, vừa hái lá ngón bà Thái vừa giới thiệu: “Loại lá ngón này ăn ngon lắm, sào với thịt thì hết ý. Còn nếu sào với hoa đu đủ đực thì khắc chế bệnh ung thư gan và điều trị bệnh gan nhiễm mỡ (?)”.

Bà Thái cũng cho biết, từ 7 năm trước, khi bà đi làm rừng phát hiện loại cây giống hệt cây lá ngón mà mọi người vẫn thường ăn nên lấy về trồng. Loại cây này ra lá quanh năm, đến mua xuân thì nhiều hoa. Do nhà bà trồng nhiều nên mỗi buổi sáng bà thường hái khoảng chục bó mang ra chợ bán với giá 3-4 nghìn/bó.

“Cứ mang ra bao nhiêu là hết bấy nhiêu. Nhiều hôm không còn lá ngón để mang ra chợ bán một số người thích ăn lại vào tận nhà hỏi mua. Một số người đang dùng để chữa bệnh gan nhiễm mỡ thấy hiệu quả nên cứ gạ mua bằng được. Còn nếu dùng lá ngón để gói thịt chua thì rất hợp và dậy mùi. Ngày Tết, nhà nào mà có vườn cây lá ngón để đãi khách thì là nhất”, bà Thái chia sẻ.

Theo lời bà Thái, đặc biệt nhất, trong lễ hội Kin Lẩu Khẩu Mẩu (lễ hội ẩm thực) của người Thái Mường So ngày xuân thì chắc chắn phải có lá ngón. Đây là dịp để người dân tạ ơn thần linh, ông bà, tổ tiên đã ban phúc cho một vụ mùa bội thu. Lễ hội Kin Lẩu Khẩu Mẩu được tổ chức tại bản Huổi Én, xã Mường So với cuộc thi nấu ăn của người Thái. Các món ăn được người Thái kết hợp với các loại gia vị lấy trong rừng như: Mắc khén (hay còn gọi là hạt tiêu rừng), thảo quả… Những loại gia vị này được tẩm ướp cùng với thực phẩm tạo nên hương vị đặc trưng trong các món ăn của núi rừng Tây Bắc nói chung và người Thái nói riêng.

Trao đổi với PV, ông Nguyễn Thế Hải, Trưởng phòng Nông nghiệp huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu cho biết: “Đúng là ở Mường So người dân thường ăn một loại lá trông giống hệt lá ngón nhưng to hơn một chút. Ở các cuộc thi ẩm thực vùng miền, người Thái trắng cũng coi món lá ngón như một đặc trưng. Đến nay, chúng tôi cũng chưa biết chính xác tên khoa học của loài lá này, chỉ biết rằng loại lá này ăn rất ngon và không có độc”.

Thành Vinh - Thảo Phượng