Nhiều tồn tại xung quanh án hành chính

Ngày 20/3, tại Phiên họp thứ 21 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, trong phiên chất vấn và trả lời chất vấn về nhóm vấn đề thuộc lĩnh vực tòa án, đại biểu Quốc hội Mai Thị Phương Hoa (đoàn Nam Định) đặt vấn đề: “Thứ nhất, theo báo cáo, tỷ lệ án hành chính bị hủy, sửa do nguyên nhân chủ quan vẫn còn cao. Đề nghị Chánh án cho biết nguyên nhân sâu xa của tình trạng này, phải chăng còn có lý do là tâm lý của một bộ phận thẩm phán tòa án cấp sơ thẩm còn có tâm lý nể nang, né tránh, ngại va chạm trong giải quyết? Bởi vì bên bị kiện chủ yếu là cơ quan, người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính. Giải pháp căn cơ để giải quyết tình trạng này?”.

Câu hỏi thứ hai, đại biểu Quốc hội Mai Thị Phương Hoa gửi tới Chánh án Tòa án nhân dân tối cao là: “Thời gian gần đây, các vụ án hành chính có xu hướng tăng về số lượng và chủ yếu liên quan đến đất đai rất phức tạp, trong khi đó, dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) đang đề xuất đưa hết các tranh chấp đất đai, kể cả trường hợp chưa có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất sang tòa án giải quyết. Chánh án có đánh giá gì về tính khả thi và nguồn lực thực hiện của ngành Tòa án đối với đề xuất này?”.

Trả lời câu hỏi, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình thẳng thắn nhìn nhận: Án hành chính hiện nay đang có vấn đề, chúng ta đang có rất nhiều tồn tại xung quanh án hành chính, tỷ lệ thường thấp hơn so với yêu cầu của Quốc hội.

“Năm 2022, tỷ lệ xét xử án hành chính với nỗ lực của tòa án đã đạt so với yêu cầu của Quốc hội, có tăng nhưng không nhiều, vượt 12%. Tỷ lệ giải quyết mà Quốc hội giao cho án hành chính do thực tế nhiều năm xét xử tỷ lệ rất thấp, cho nên Quốc hội cũng giao chỉ tiêu xét xử án hành chính tương đối thấp và chúng tôi đã cố gắng vượt được mức này”, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình nói.

Theo Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình, án hành chính có mấy vấn đề tồn tại như đã báo cáo. Một là, tỷ lệ xử thấp. Hai là, hủy, sửa nhiều hơn các án khác, trong khi Quốc hội cho phép hủy, sửa là 1,5% thì án hành chính lên đến 4%, cao hơn yêu cầu của Quốc hội. Ba là, án hành chính không được thực thi, có bản án rồi nhưng Ủy ban nhân dân các cấp không thi hành nghiêm túc, gây bức xúc cho người dân.

Việc nể nang trong xét xử án hành chính là có, nhưng không nhiều

Về câu hỏi “những tồn tại này có phải do thẩm phán nể nang hay không?”, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình nêu rõ: “Việc nể nang là có thật, nhưng không nhiều. Khi xét xử, các thẩm phán xét xử các vụ án của Ủy ban nhân dân cùng cấp cũng có câu chuyện nể nang, đấy là có thật, nhưng tỷ lệ không nhiều. Tuyệt đại đa số các thẩm phán đều phát huy bản lĩnh, tính chuyên nghiệp và xét xử vụ án hành chính nghiêm túc”.

Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình cũng khẳng định: Việc nể nang không phải là nguyên nhân chính dẫn đến tỷ lệ hủy, sửa cao. Tỷ lệ hủy, sửa cao có những nguyên nhân chủ yếu như sau:

Một là, việc cung cấp tài liệu của Ủy ban nhân dân các cấp cho người dân không đầy đủ. Riêng án hành chính, án dân sự thì trách nhiệm chuẩn bị hồ sơ thuộc các bên đi kiện và bên bị kiện thì tự bảo vệ mình. Án dân sự thì nguyên đơn và bị đơn; án hình sự là của cơ quan Nhà nước. Cơ quan Nhà nước ở đây là Viện kiểm sát và cơ quan điều tra. Riêng án hành chính việc chuẩn bị tài liệu của các bên, tài liệu đủ hay không đủ ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng xét xử. Nếu các bên chuẩn bị không đầy đủ thì trên cơ sở các tài liệu như vậy có thể sẽ làm ảnh hưởng đến chất lượng xét xử.

Thứ hai, sự tham gia của chính quyền các cấp trong các phiên tòa hành chính rất hạn chế. Vấn đề này có nhiều lý do. Luật Tố tụng hành chính quy định Chủ tịch Ủy ban nhân dân các cấp khi bị kiện thì phải ra tòa, chỉ được ủy quyền đến cấp phó của mình, tức là Chủ tịch thì được ủy quyền, còn Phó Chủ tịch không được ủy quyền. Tuy nhiên, Chủ tịch cấp tỉnh thì thực sự là rất nhiều việc, cho nên thời gian ra tòa bị hạn chế và việc này ảnh hưởng đến quyền lợi của người dân. Cho nên các vụ án hành chính thường bị chậm, tham gia đối thoại trước khi xét xử cũng như việc tham gia phiên tòa của các Chủ tịch còn hạn chế. Đây là nguyên nhân chính dẫn đến án hành chính bị hủy, sửa và chậm được khắc phục, chứ không phải nguyên nhân chính là cả nể, mặc dù cả nể là có trên thực tế.

Thành lập tòa chuyên trách để xử án hình chính của tỉnh

Về giải pháp, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình cho biết: “Cùng với các giải pháp nâng cao chất lượng xét xử, kể cả tất cả các loại án thì nhiệm kỳ trước có Hội nghị Chánh án 4 cấp toàn quốc thảo luận về các giải pháp nâng cao chất lượng xét xử. Chúng tôi đã đề ra 14 giải pháp. Các giải pháp này cũng đã được trình bày trong Báo cáo. Còn đối với việc cả nể thì mặc dù ít nhưng cũng cần phải được đặt ra. Nhiệm kỳ trước chúng ta đã đổi mới tố tụng hành chính bằng cách, đối với vụ án liên quan đến huyện thì do tòa án tỉnh xử và đối với vụ án của tỉnh thì tỉnh vẫn xử. Trong sửa đổi lần này thì chúng ta sẽ thành lập tòa chuyên trách, vụ án của huyện thì do tỉnh xử và vụ án của tỉnh thì do tòa chuyên biệt xử”.

Trong dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) đang được lấy ý kiến, trong đó có quy định tất cả các tranh chấp về đất đai thì giao cho tòa xử. Còn Luật hiện hành thì người dân có thể kiện ra Ủy ban, có thể kiện ra tòa, tùy theo lựa chọn. “Nếu như chúng ta đưa hết cho tòa án thì chúng ta đã hạn chế quyền của người dân trong việc lựa chọn hoặc là xử trước tòa hoặc là xử hành chính. Việc xử hành chính của người dân tại Ủy ban có một cái lợi rất lớn là Ủy ban cấp dưới mà sai thì Ủy ban cấp trên có tài liệu có khả năng sửa chữa ngay và không cần phải đưa ra tòa. Như vậy, vụ án được giải quyết nhanh và có trách nhiệm, không cần phải đi thu thập tài liệu. Đây là một điều rất tiện cho người dân. Chúng ta không nên đưa hết cho tòa, vì cuối cùng nếu như án hành chính xử không được lại đến tay tòa và việc này là lợi ích của người dân được đảm bảo. Cho nên, trong xu thế hiện nay không nên đưa hết việc này cho tòa, đề nghị Quốc hội cân nhắc chuyện này”, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao kiến nghị.