Một sự kiện rất ấn tượng, có sức hút mạnh bởi sự khác biệt, tính đột xuất và bất ngờ: Mở đầu bài phát biểu tại Khóa họp lần thứ 78 Đại hội đồng Liên hợp quốc ngày 19/9/2023, Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden khẳng định quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ là hình mẫu vượt qua quá khứ, từ đối thủ thành đối tác để giải quyết các thách thức và hàn gắn vết thương.

Trên diễn đàn quốc tế lớn nhất này, với sự tham dự của 150 người đứng đầu Nhà nước, Chính phủ, cùng đại diện lãnh đạo của nhiều nước và tổ chức quốc tế, Tổng thống Joe Biden đã nhấn mạnh: Không ai có thể tưởng tượng có một ngày Tổng thống Hoa Kỳ đứng cạnh Lãnh đạo Việt Nam ở Hà Nội và tuyên bố cam kết thúc đẩy quan hệ hợp tác ở mức độ cao nhất.

Sự kiện này nói lên điều gì? Điều gì lấp lánh sau sự kiện này? Đó chính là tư thế chiến lược của Việt Nam!

Chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Mỹ được giới quan sát và truyền thông quốc tế bàn luận rất nhiều, nhất là về tư thế, vị thế của Việt Nam trong bối cảnh cuộc cạnh tranh giữa các nước lớn đang diễn ra rất quyết liệt ở Châu Á - Thái Bình Dương và trên thế giới. Ngay việc sắp xếp chuyến đi của Tổng thống Mỹ trong một hoàn cảnh đặc biệt đã cho thấy Mỹ rất coi trọng việc phát triển quan hệ với Việt Nam.

Theo Thứ trưởng Ngoại giao Hà Kim Ngọc, ban đầu, Tổng thống Joe Biden mời Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng thăm Hoa Kỳ. Tuy nhiên, do điều kiện chưa cho phép, Tổng Bí thư chưa thực hiện được chuyến thăm đó và đã gửi thư mời Tổng thống Joe Biden thăm Việt Nam. Để thực hiện chuyến thăm Việt Nam, phía Hoa Kỳ đã có những nỗ lực chưa từng có tiền lệ, điều chỉnh chương trình hoạt động đối ngoại của cả Tổng thống và Phó Tổng thống. Tổng thống đã cử Phó Tổng thống dự cấp cao Đông Á tại Indonesia thay ông và bản thân ông đã phải rút ngắn chương trình họp G-20 tại Ấn Độ để thực hiện chuyến thăm Việt Nam.

Dấu ấn lịch sử của chuyến thăm này là hai bên đã ra Tuyên bố chung nâng cấp quan hệ Hoa Kỳ - Việt Nam lên Đối tác chiến lược toàn diện và đề ra những phương hướng lớn cho hợp tác trong 10 năm tới và lâu hơn nữa. Đây là văn kiện hết sức quan trọng với 10 trụ cột, bao trùm tất cả các lĩnh vực. Điều đó cho thấy, hợp tác hai nước không chỉ được mở rộng mà còn đi vào chiều sâu và thực chất hơn; không chỉ trên bình diện hợp tác song phương mà trong các vấn đề khu vực và ở tầm toàn cầu.

Dù chuyến thăm Việt Nam chỉ trong 24 giờ và phải kịp về nước trong ngày 11/9 để có tuyên bố nhân ngày quốc lễ của Hoa Kỳ, Tổng thống Biden đã có cuộc hội đàm và hội kiến với tất cả bốn Lãnh đạo chủ chốt của Việt Nam và lần đầu tiên một Tổng thống Hoa Kỳ đã đến Nhà Quốc hội để hội kiến Chủ tịch Quốc hội Việt Nam và chứng kiến Lễ trao kỷ vật chiến tranh của các cựu chiến binh hai nước. Với 8 trang Tuyên bố chung, câu chữ ngắn gọn, chặt chẽ, văn kiện này hàm chứa nhiều nội dung quan trọng và hai bên đều gửi gắm trong đó những mong ước, những kỳ vọng và cả những cảm xúc tốt đẹp hướng tới tương lai.

Việc xác lập quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện với Hoa Kỳ là một cột mốc rất quan trọng trong tổng thể chính sách đối ngoại của Việt Nam. Lần đầu tiên, nước ta có quan hệ từ cấp độ Đối tác chiến lược với toàn bộ 5 nước Ủy viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (Trung Quốc, Nga, Hoa Kỳ, Anh và Pháp), qua đó tạo khuôn khổ quan hệ ổn định, lâu dài với các đối tác quan trọng, góp phần củng cố thế đối ngoại vững chắc cho đất nước.

Nằm ở vùng xung yếu và vô cùng nhạy cảm của cuộc đua tranh quyền lực toàn cầu, Việt Nam phải luôn luôn tìm cách xử lý phù hợp nhất các mối quan hệ quốc tế, các tầng lợi ích đan xen, nhất là quan hệ giữa các nước lớn. Trước những diễn biến vô cùng phức tạp, nhất là khi nổ ra cuộc xung đột quân sự khốc liệt giữa Nga và Ucraina, sự cạnh tranh và đối đầu căng thẳng trong tam giác chiến lược Mỹ - Trung - Nga, Việt Nam luôn kiên định chính sách đối ngoại độc lập, tự chủ.

Trong quan hệ quốc tế, quan hệ đối tác chiến lược toàn diện có “những mẫu số chung”, khung khổ chung, nhưng với mỗi nước lại có sự tương đồng và sự khác biệt riêng. Việt Nam và Nga gắn bó với nhau trong mối quan hệ hợp tác, hữu nghị truyền thống, kế thừa giá trị tốt đẹp từ thời Liên Xô, nhưng hiện cũng đang chịu tác động “không hề nhẹ” từ cuộc chiến ở Ucraina. Trung Quốc là nước lớn, láng giềng, tương đồng về thể chế chính trị, “vừa là đồng chí, vừa là anh em” nhưng đang còn tranh chấp phức tạp về chủ quyền biển đảo. Quan hệ Việt - Mỹ đã trải qua quá khứ đau thương, nặng nề, nếu không có tầm nhìn chiến lược, không có nỗ lực đặc biệt từ cả hai phía thì không thể “vượt qua khác biệt” để “phát huy tương đồng, hướng tới tương lai”.

Với vị trí địa chiến lược quan trọng và nhạy cảm, trong mấy thập kỷ qua, Việt Nam hiện lên như “một cục nam châm” có sức hút mạnh cho sự hợp tác, nhưng đồng thời cũng là nơi cạnh tranh quyết liệt giữa các cường quốc. Trong không gian bức bối, nóng gắt của cuộc đua tranh quyền lực giữa các nước lớn, không ít nước có hoàn cảnh tương tự, đã bị cuốn vào vòng xoáy tranh chấp và xung đột, trở thành công cụ cạnh tranh, con bài chiến lược, thậm chí là chiến trường của dạng “chiến tranh ủy nhiệm” đẫm máu. Mất quyền tự chủ, phải “thở bằng bình ô xy” của người khác, đánh mất mình là bài học đắt giá nhất trong mối bang giao quốc tế.

Gần đây, người ta nói đến phép “cân bằng động” trong quan hệ với các nước lớn để hóa giải bão tố, sóng ngầm từ biến động địa chính trị, cạnh tranh chiến lược. Có thể khẳng định rằng, bằng những bước đi uyển chuyển, khéo léo theo trường phái “ngoại giao cây tre”, Việt Nam đã tạo bước đột phá, duy trì sự hài hòa “cân bằng động” trong bối cảnh quốc tế mới rất nhạy cảm và đầy thách thức.

Lần đầu tiên Tổng thống Hoa Kỳ thăm cấp Nhà nước, ký Tuyên bố chung nâng quan hệ lên đối tác chiến lược toàn diện với Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam. Đó không chỉ là phép thử liều cao mà đã trở thành bằng chứng sống động cho thấy rõ Hoa Kỳ thực sự tôn trọng thể chế chính trị và mong muốn phát triển quan hệ với Việt Nam lên tầm cao mới. Phát triển quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ chính là việc duy trì hài hòa “cân bằng động” quan hệ giữa Việt Nam với các cường quốc, tránh phụ thuộc vào một “ông lớn”nào.

Lần đầu tiên trong lịch sử ngoại giao Việt Nam, cùng với việc đón Chủ tịch Duma Quốc gia Nga V. V. Volodin (15, 16/10), chỉ trong vòng 3 tháng cuối năm 2023, chúng ta đã đón nguyên thủ hai cường quốc hàng đầu thế giới là Mỹ và Trung Quốc trong bối cảnh hai cường quốc này đang coi nhau là đối thủ chiến lược và đang cạnh tranh rất quyết liệt.

Chuyến thăm Việt Nam cấp Nhà nước của Tổng bí thư, Chủ tịch nước Tập Cận Bình trong hai ngày 12 và 13 tháng 12 năm 2023 với việc ký Tuyên bố chung mang dấu ấn lịch sử, theo đó, hai bên nhất trí xây dựng Cộng đồng chia sẻ tương lai Việt Nam - Trung Quốc có ý nghĩa chiến lược, thể hiện sự tin cậy lẫn nhau, làm sâu sắc thêm và nâng quan hệ đối tác chiến lược Việt – Trung lên một tầm cao mới. Chuyến thăm Việt Nam là một trong hai chuyến công du quan trọng của ông Tập Cận Bình trong năm 2023 (chuyến thăm đầu tiên là đến Nga) thể hiện đầy đủ sự coi trọng quan hệ với Việt Nam của lãnh đạo Trung Quốc. Từ nhiều năm nay, Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất và thị trường cung ứng hàng hoá lớn nhất của Việt Nam, trong khi Việt Nam là thị trường thương mại lớn thứ tư của Trung Quốc và lớn nhất trong ASEAN. 

Không thể không cảm thấy đây đó xuất hiện những băn khoăn, lo ngại, kể cả những cảnh báo rằng Việt Nam đang “mắc kẹt” trong mâu thuẫn, đối đầu căng thẳng giữa Mỹ với Trung Quốc và Mỹ với Nga. Nhưng đa số dư luận đều cho rằng bước đột phá trong quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ không dẫn đến xáo trộn quan hệ Việt Nam với Trung Quốc, với Nga và với các nước lớn khác.

Với tinh thần chân thành, thẳng thắn và cởi mở, Việt Nam đã chủ động trao đổi để các nước hiểu rõ, quan hệ đối tác chiến lược toàn diện không phải là liên minh quân sự, không đi với nước này chống nước khác, không để mối quan hệ này cản trở mối quan hệ kia. Theo đuổi những mục tiêu chiến lược khác nhau, nhưng các nước lớn đều tôn trọng đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ của Việt Nam. Đó là điều rất cốt yếu, càng nâng cao tư thế và vị thế chiến lược của Việt Nam.

Cùng với việc phát triển quan hệ với Hoa Kỳ, Trung Quốc, Nga, chúng ta cũng tích cực thúc đẩy quan hệ với các nước láng giềng, khu vực, các đối tác quan trọng, các nước bạn bè truyền thống như Lào, Campuchia, Cuba, các nước ASEAN, Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc...

Điều này tạo ra cục diện đối ngoại rộng mở, góp phần duy trì môi trường hòa bình, ổn định cho phát triển, tạo đan xen lợi ích sâu rộng, nâng cao vị thế, uy tín của Việt Nam.

Kế thừa và phát huy bản sắc, cội nguồn và truyền thống dân tộc, tiếp thu có chọn lọc tinh hoa thế giới và tư tưởng tiến bộ của thời đại, như Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã khẳng định, Việt Nam hình thành nên trường phái đối ngoại, ngoại giao “cây tre Việt Nam” rất đặc sắc và độc đáo: Gốc vững, thân chắc, cành uyển chuyển, thấm đượm tâm hồn, cốt cách và khí phách của dân tộc Việt Nam. Đó là vừa kiên định về nguyên tắc, vừa uyển chuyển về sách lược; mềm mại, khôn khéo nhưng cũng rất kiên cường, quyết liệt; linh hoạt, sáng tạo nhưng rất bản lĩnh, vững vàng trước mọi khó khăn, thách thức, nhân ái nhưng luôn luôn kiên quyết, kiên trì bảo vệ lợi ích quốc gia - dân tộc.

Trước những biến động rất phức tạp trên thế giới, chúng ta vừa bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia - dân tộc, vừa nêu cao tinh thần hoà hiếu, đồng thời linh hoạt, mềm dẻo trong sách lược để xử lý đúng đắn, hài hoà quan hệ với các đối tác, nhất là với các nước láng giềng, các nước lớn và các đối tác quan trọng. Trong vòng xoáy tranh chấp và xung đột giữa các nước lớn, Việt Nam  tuyên bố không chọn bên mà chọn chính nghĩa. Chúng ta đặt lợi ích quốc gia – dân tộc cao nhất, nhưng không theo đuổi một cách cực đoan mà trên cơ sở tôn trọng luật pháp quốc tế, các nguyên tắc cơ bản của Hiến chương Liên hợp quốc, quan tâm đến lợi ích chính đáng của các nước có liên quan.

Một môi trường hòa bình, hợp tác vừa rộng mở vừa có chiều sâu đã được xác lập khi Việt Nam triển khai nhịp nhàng các hướng quan hệ đối ngoại. Hơn 40 chuyến thăm của lãnh đạo chủ chốt nước ta tới các nước láng giềng, các nước lớn, các nước đối tác chiến lược và bạn bè truyền thống; đồng thời 50 nguyên thủ, lãnh đạo cấp cao các nước và các tổ chức quốc tế lớn thăm Việt Nam năm qua đã làm nổi bật vị thế mới của Việt Nam trên trường quốc tế.

Từ một nước bị bao vây, cấm vận, đến nay chúng ta đã thiết lập quan hệ ngoại giao với 193 nước, trong đó có 3 nước có quan hệ đặc biệt, 6 nước đối tác chiến lược toàn diện, 12 nước đối tác chiến lược và 12 nước đối tác toàn diện.

Vị thế và uy tín quốc tế của đất nước được nâng cao khi Việt Nam được bạn bè quốc tế tín nhiệm đề cử gánh vác nhiều trọng trách quốc tế quan trọng trong các cơ chế, diễn đàn đa phương, nhất là trong ASEAN và Liên hợp quốc như Uỷ viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc nhiệm kỳ 2020 - 2021, Phó Chủ tịch Đại hội đồng Liên hợp quốc khoá 77, thành viên Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc 2023 - 2025, Uỷ ban liên chính phủ bảo vệ di sản văn hoá phi vật thể của UNESCO, Uỷ ban Luật pháp quốc tế nhiệm kỳ 2023 - 2027…

Trong việc tham gia giải quyết các vấn đề quốc tế và khu vực phức tạp, căng thẳng, Việt Nam đã đề xuất nhiều sáng kiến, giải pháp có lý, có tình trên cơ sở đề cao chính nghĩa, đoàn kết quốc tế, hoà hiếu, nhân văn và tôn trọng luật pháp quốc tế, do đó đã nhận được sự đồng tình, ủng hộ rất cao của các nước. Việt Nam ký kết 16 hiệp định thương mại tự do (FTA) với sự tham gia của khoảng 60 nền kinh tế, bao gồm các nước công nghiệp phát triển. Qua 9 năm tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc, Việt Nam có những đóng góp tích cực, được nhìn nhận là ngọn cờ có sức hút bởi sự đồng cảm và tinh thần nhân văn cao đẹp. Chưa bao giờ vị thế, uy tín và hình ảnh một nước Việt Nam độc lập, tự chủ, phát triển năng động, là bạn bè thuỷ chung, chân thành, là đối tác tin cậy, là thành viên tích cực và có trách nhiệm lại nổi bật trên trường quốc tế như hiện nay.

Theo lãnh đạo Bộ Ngoại giao, Việt Nam đã thiết lập mạng lưới quan hệ ngoại giao rộng khắp, trọng tâm là 33 “điểm nút” có vai trò hạt nhân. Mỗi “điểm nút” kết nối nhiều quốc gia, hình thành một hệ thống quan hệ đa phương, đa chiều, đa tầng nấc. Ngoại giao đa phương nâng tầm giá trị Việt Nam trong quan hệ song phương với các đối tác quan trọng, nhất là các nước lớn. Các quan hệ song phương lại tạo vị thế có lợi cho Việt Nam trong ngoại giao đa phương.

Trên thực tế, chúng ta đã triển khai đồng bộ các trụ cột, toàn diện các lĩnh vực ngoại giao với tư duy mới, tốc độ mới. Đối ngoại cấp cao của lãnh đạo Đảng, Nhà nước tăng cường sự tin cậy chính trị, quan hệ bền vững lâu dài, khơi thông “điểm nghẽn”. Các chuyến thăm, gặp gỡ thượng đỉnh, tham dự hội nghị cấp cao ngày càng đa mục đích, lồng ghép nhiều lĩnh vực, từ chính trị, an ninh, ngoại giao đến kinh tế, khoa học, công nghệ, văn hóa, giáo dục…

Hoạt động đối ngoại của Tổng Bí thư, Chủ tịch nước, Thủ tướng Chính phủ và Chủ tịch Quốc hội vừa qua với Trung Quốc, Hoa Kỳ, Nga, Nhật Bản và các nước khác... đều thể hiện rõ điều đó. Ngoại giao kinh tế là động lực, hợp tác khoa học công nghệ cao là đột phá, góp phần tăng cường sự tin cậy chính trị. Sự tin cậy chính trị lại tạo nền tảng thúc đẩy hợp tác kinh tế, công nghệ, quốc phòng, an ninh. Ngoại giao văn hóa, hợp tác giáo dục, đào tạo là cầu nối mở rộng, nâng cao hiệu quả đối ngoại nhân dân.

Bước vào năm 2024, Việt Nam đang ở trên một vị thế chiến lược mới, tự tin hơn, khoáng đạt hơn, mạnh mẽ hơn. Thế nước của ta là thế nước của một quốc gia nằm ở điểm hội tụ của những nền văn minh lớn, của những luồng giao lưu quan trọng, của những mối quan hệ quốc tế phức tạp và nhạy cảm nhất. Vận hội là đây, thử thách cũng là đây!

Từ một cách nhìn tổng thể về sức vóc quốc gia và thế cuộc khu vực, toàn cầu, càng thấy rõ những vấn đề trên con đường phát triển của đất nước. Trước một thế giới còn tiếp tục biến động khôn lường, cạnh tranh chiến lược ngày càng căng thẳng, nguyên tắc của chúng ta là độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Sách lược của chúng ta là cơ động, linh hoạt điều chỉnh tuỳ theo từng vấn đề, từng thời điểm, tuỳ đối tượng hay đối tác. Cả chiến lược và sách lược đối ngoại đều theo tư tưởng lớn của Bác Hồ: “Dĩ bất biến ứng vạn biến”, trường phái “ngoại giao cây tre Việt Nam” đang ngày càng tỏ rõ sức sống và hiệu quả to lớn, đóng góp rất quan trọng vào công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Nhà báo Hồ Quang Lợi