Những rủi ro được báo trước

Ngay cả trước khi tàu container khổng lồ đâm vào cây cầu Francis Scott Key ở thành phố Baltimore vào ngày 26/3, khiến nhịp cầu đổ xuống sông Patapsco và làm gián đoạn hoạt động vận chuyển hàng hóa tại một cảng lớn của Mỹ, vẫn có nhiều lý do để lo lắng về những rắc rối đang cản trở nguồn cung toàn cầu.

Giữa những cơn gió xoáy địa chính trị, những biến đổi của biến đổi khí hậu và sự gián đoạn liên tục do đại dịch, rủi ro của việc phụ thuộc vào tàu để vận chuyển hàng hóa khắp hành tinh đã rất rõ ràng.

Những cạm bẫy của việc dựa vào các nhà máy trên khắp thế giới để cung cấp các mặt hàng hàng ngày như quần áo và các mặt hàng quan trọng như thiết bị y tế đã từng rất rõ ràng và không ngừng nghỉ.

Ngoài khơi Yemen, phiến quân Houthi đã bắn tên lửa vào các tàu container trong điều mà họ nói là thể hiện tình đoàn kết với người Palestine ở Dải Gaza.

Điều đó đã buộc các hãng vận tải biển phần lớn phải bỏ qua Kênh đào Suez, tuyến đường thủy quan trọng nối châu Á với châu Âu, và thay vào đó đi vòng quanh châu Phi - kéo dài thêm nhiều ngày và nhiều tuần cho hành trình, đồng thời buộc các tàu phải đốt thêm nhiên liệu.

Ở Trung Mỹ, lượng mưa khan hiếm, liên quan đến biến đổi khí hậu, đã hạn chế việc đi qua Kênh đào Panama. Việc này đã cản trở mối liên kết quan trọng giữa Đại Tây Dương và Thái Bình Dương, làm trì hoãn các chuyến hàng từ châu Á đến Bờ Đông nước Mỹ.

Những tình tiết này diễn ra giữa những ký ức về một cú sốc khác gần đây đối với thương mại: Việc đóng cửa kênh đào Suez ba năm trước, khi tàu container Ever Given đâm vào lề đường thủy và bị mắc kẹt.

Trong khi con tàu ngừng hoạt động và mạng xã hội tràn ngập các meme về cuộc sống hiện đại bị ngưng trệ, giao thông qua kênh đào ngừng hoạt động trong 6 ngày, hoạt động giao dịch đóng băng gây ra thiệt hại ước tính trị giá 10 tỷ USD mỗi ngày.

Cú đứt gãy nhỏ vẫn mang lại tác động lớn

Giờ đây, thế giới đã có được một cách tóm tắt trực quan khác về sự mong manh của toàn cầu hóa thông qua việc loại bỏ đột ngột và gây sốc một cây cầu lớn ở một thành phố công nghiệp lớn với những bến cảng sầm uất tại Mỹ.

Cảng Baltimore nhỏ hơn các bến container lớn nhất Mỹ  - những cảng ở Nam California, Newark, New Jersey và ở Savannah - nhưng nó là một thành phần chính của chuỗi cung ứng phương tiện, đóng vai trò là bãi đáp cho ô tô và xe tải đến từ các nhà máy ở châu Âu và châu Á. Đây cũng là điểm khởi đầu quan trọng cho việc xuất khẩu than của Mỹ.

Nhiều hàng hóa trong số đó có thể bị chậm trễ trong việc đến đích cuối cùng, buộc người gửi hàng phải lập kế hoạch thay thế và hạn chế hàng tồn kho. Trong thời đại kết nối lẫn nhau, các vấn đề tại một điểm có thể nhanh chóng được cảm nhận rộng rãi hơn. 

Jason Eversole, CEO tại FourKites, một công ty tư vấn chuỗi cung ứng, cho biết: “Vụ sập cầu Francis Scott Key sẽ gây áp lực lên các phương thức vận tải khác và các lựa chọn thay thế cảng”. Một số hàng hóa lẽ ra đã đi qua Baltimore có khả năng sẽ đến Charleston, Norfolk hoặc Savannah.

Điều đó sẽ làm tăng nhu cầu về dịch vụ vận tải đường bộ và đường sắt, đồng thời khiến việc vận chuyển hàng hóa đến nơi cần đến trở nên phức tạp và tốn kém hơn.

Ông Eversole cho biết: “Ngay cả khi họ dọn sạch đống đổ nát khỏi mặt nước, giao thông trong khu vực sẽ bị ảnh hưởng do các tài xế xe tải trở nên miễn cưỡng chở hàng ra vào khu vực nếu giá không tăng”.

Nỗi lo lắng hiện đang bao trùm chuỗi cung ứng, một chủ đề không còn chỉ là vấn đề của các chuyên gia thương mại mà còn là chủ đề trò chuyện của những người đang cố gắng hiểu lý do tại sao họ không thể hoàn thành việc cải tạo nhà bếp của mình.

Mong manh chuỗi cung ứng toàn cầu

Chúng ta hẳn vẫn chưa quên những ký ức mới mẻ về tình trạng thiếu thiết bị bảo hộ y tế đáng báo động trong đợt đầu tiên của COVID-19, khiến các bác sĩ ở một số quốc gia giàu có nhất phải không đeo khẩu trang hoặc áo choàng khi chăm sóc bệnh nhân. Các hộ gia đình nhớ không thể đặt mua nước rửa tay và tranh giành giấy vệ sinh, một viễn cảnh trước đây không thể tưởng tượng được.

Nhiều tác động tồi tệ nhất của sự gián đoạn chuỗi cung ứng lớn đã giảm bớt đáng kể hoặc biến mất. Giá vận chuyển một container hàng hóa từ một nhà máy ở Trung Quốc đến một nhà kho ở Mỹ đã tăng vọt từ khoảng 2.500 USD trước đại dịch, lên gấp 10 lần vào thời điểm hỗn loạn. Bây giờ mức giá đó đã trở lại chuẩn mực lịch sử.

Các tàu container không còn xếp hàng dài ở các cảng như Los Angeles và Long Beach, California như trước đây khi người Mỹ tràn ngập hệ thống với các đơn đặt hàng về xe đạp tập thể dục và tiệc nướng trong thời gian cách ly.

Nhưng nhiều sản phẩm vẫn khan hiếm, một phần là do ngành công nghiệp này từ lâu đã áp dụng phương pháp sản xuất đúng lúc: Thay vì trả tiền để tích trữ thêm hàng hóa trong kho, trong nhiều thập kỷ, các công ty đã cắt giảm hàng tồn kho để tiết kiệm chi phí.

Họ đã phụ thuộc vào vận chuyển container và mạng lưới thương mại toàn cầu để có được thứ họ cần. Điều đó khiến thế giới dễ bị tổn thương trước mọi tác động bất ngờ từ hoạt động vận chuyển hàng hóa.

Tại các thành phố đang phát triển nhanh chóng của Mỹ, tình trạng thiếu nhà ở khiến giá nhà tăng vọt vẫn tiếp tục kéo dài vì các nhà thầu vẫn không thể đảm bảo các hạng mục như công tắc điện và đồng hồ nước, có thể phải mất hơn một năm mới đến nơi.

Jan Ellingson, nhà môi giới bất động sản tại Keller Williams ở Casa Grande, Arizona, cho biết: “Chuỗi cung ứng vẫn đang trì hoãn việc xây dựng”.

Phil Levy, cựu chuyên gia kinh tế trưởng của công ty hậu cần vận tải Flexport, cho rằng sẽ là sai lầm nếu suy luận từ những con tàu container bướng bỉnh rằng bản thân toàn cầu hóa là sai.

“Tại sao chúng ta không làm mọi thứ ở một nơi để không cần phải lo lắng về việc vận chuyển?” ông nói. “Bởi vì nó sẽ đắt hơn đáng kể. Chúng tôi tiết kiệm được số tiền khổng lồ bằng cách cho phép các công ty tìm nguồn cung ứng linh kiện ở nơi rẻ nhất.”

Tuy nhiên, các công ty đang ngày càng có ý định hạn chế khả năng tiếp xúc với những lỗ hổng của vận tải biển và thay đổi địa chính trị. Walmart đã chuyển hoạt động sản xuất hàng hóa công nghiệp từ Trung Quốc sang Mexico.

Các nhà bán lẻ khác của Mỹ như Columbia Sportswear đang tìm kiếm nhà máy ở Trung Mỹ, trong khi các công ty Tây Âu tập trung chuyển sản xuất đến gần khách hàng hơn, mở rộng nhà máy ở Đông Âu và Thổ Nhĩ Kỳ.

Trước những thay đổi mang tính kiến tạo này, thảm họa ở Baltimore có thể là một thách thức nhất thời đối với việc vận chuyển hàng hóa hoặc một thách thức kéo dài. Với chuỗi cung ứng, hậu quả của bất kỳ sự xáo trộn đơn lẻ nào cũng có thể khó lường trước được.

Một nhà máy gần Philadelphia có thể có hàng trăm nguyên liệu cần thiết để sản xuất sơn. Tuy nhiên, một nguyên liệu bị trì hoãn - có thể bị mắc kẹt trên một tàu container ngoài khơi California, hoặc bị thiếu hụt do nhà máy ở Vịnh Mexico đóng cửa do thời tiết - có thể đủ để khiến hoạt động sản xuất phải ngừng lại.

Việc thiếu một bộ phận quan trọng duy nhất - một con chip máy tính hoặc một bộ phận lắp ráp nó - có thể buộc các nhà sản xuất ô tô từ Hàn Quốc đến vùng Trung Tây nước Mỹ phải đóng băng những chiếc xe đã hoàn thiện trong bãi đậu xe, chờ đợi bộ phận còn thiếu.

Ở một nơi nào đó trên trái đất - có thể ở Mỹ, và có thể ở bên kia đại dương - ai đó đang đợi một container bị mắc kẹt trên một con tàu neo đậu ở cảng Baltimore.

Và, sự chờ đợi ấy có thể sẽ trở nên quen thuộc hơn, trong bối cảnh mong manh của dòng chảy thương mại toàn cầu hiện nay.

Nguyễn Khánh