Nhà đầu tư cá nhân thường có hành vi bầy đàn với tầm nhìn ngắn hạn

Theo đánh giá của Ngân hàng Thế giới (WB), thị trường chứng khoán Việt Nam có tiềm năng to lớn để trở thành nguồn huy động tài chính quan trọng cho khu vực tư nhân. 

Theo WB, thị trường gồm hai sàn giao dịch trong phạm vi quản lý nhà nước, bao gồm: Sở Giao dịch Chứng khoán thành phố Hồ Chí Minh (HOSE) và Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX), tổng mức vốn hóa lên đến 4.740 nghìn tỷ đồng, tương đương 198 tỷ USD.

Song song với một thị trường dành cho các công ty đại chúng chưa niêm yết (UPCOM) khoảng 1.036 nghìn tỷ đồng, tương đương 43 tỷ USD. 

Tuy nhiên, mặc dù vốn hóa thị trường ở mức lớn, nhưng huy động vốn trên hai sàn giao dịch trên chưa đáng kể, bình quân đạt 37.000 tỷ đồng, khoảng 1,5 tỷ USD mỗi năm, chủ yếu qua chào bán thứ cấp, vượt trội chào bán đại chúng lần đầu (IPO).

Các hoạt động IPO diễn ra sôi động nhất trong các năm 2017-2018 nhưng sau đó giảm mạnh. Trong năm 2023, chỉ có ba đợt IPO được thực hiện, huy động được 173 tỷ đồng, khoảng 7 triệu USD.

Theo WB, thị trường cổ phiếu của Việt Nam thuộc dạng biến động nhất trong khu vực, do sự kết hợp cả yếu tố cung và cầu. 

Về cung, mặc dù có đến 1.632 doanh nghiệp niêm yết hoặc đăng ký giao dịch, nhưng số lượng cổ phiếu có thể đầu tư lại tương đối nhỏ. 

Không chỉ quy mô các doanh nghiệp trên thị trường cổ phiếu Việt Nam nhỏ hơn so với nhiều quốc gia khác trong khu vực, mà lượng cổ phiếu sẵn có cũng chịu ảnh hưởng bất lợi bởi giới hạn tỷ lệ sở hữu vốn của nhà đầu tư nước ngoài áp dụng cho một số ngành.

“Điều này dẫn đến biến động giá mạnh khi các nhà đầu tư muốn mua hay bán cổ phiếu”, WB nhận định. 

Về cầu, thị trường thiếu sự đa dạng về nhà đầu tư, do sự chi phối của các nhà đầu tư cá nhân, chiếm phần lớn (89%) các giao dịch trong năm năm qua. Trong đó, nhà đầu tư cá nhân thường có hành vi bầy đàn với tầm nhìn ngắn hạn. 

Do đó, WB kỳ vọng sẽ có thêm các nhà đầu tư rộng hơn, và đặc biệt là gia tăng sự hiện diện của các nhà đầu tư tổ chức, sẽ giúp ổn định giá cổ phiếu. 

WB kiến nghị: Nâng giới hạn tỷ lệ sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài

Trong thời gian tới, với khát vọng trở thành quốc gia thu nhập cao, WB cho rằng, Việt Nam cần thu hút đầu tư quốc tế ở mức đáng kể để tạo động lực tăng trưởng trong dài hạn. 

Hiện nay, Việt Nam được MSCI và FTSE Russell, hai trong số những tổ chức xếp hạng chỉ số lớn nhất thế giới dựa trên số vốn theo dõi các chỉ số của họ xếp hạng là Thị trường Cận biên. 

Việc nâng hạng lên Thị trường Mới nổi sẽ là động lực quan trọng để thị trường của Việt Nam được công nhận là có khả năng đầu tư, xét đến khả năng tiếp cận của nhà đầu tư nước ngoài, cũng như lượng cổ phiếu có đủ quy mô và thanh khoản để trở nên hấp dẫn. 

Để đạt được nâng hạng này, WB kiến nghị ký quỹ và phong tỏa chứng khoán trước giao dịch. 

WB cho rằng, trước một giao dịch bất kỳ, bên mua phải có sẵn tiền và bên bán phải nắm giữ sẵn chứng khoán, khiến cho tiền mất khả năng lưu động và cản trở giao dịch hiệu quả của các nhà đầu tư tổ chức, do họ phải chuyển tiền đến từ các quốc gia khác hoặc liên tục phải tái cân đối các danh mục của họ. 

“Việc loại bỏ thông lệ ký quỹ trước giao dịch là hết sức quan trọng để thu hút các nhà đầu tư quốc tế lớn”, WB nói.

Bên cạnh đó, WB đề nghị giới hạn tỷ lệ sở hữu vốn của nhà đầu tư nước ngoài và tỷ lệ cổ phiếu tối đa nhà đầu tư nước ngoài được phép sở hữu. 

WB phân tích: Việt Nam đặt ra giới hạn tỷ lệ sở hữu vốn của nước ngoài trong các doanh nghiệp vì lý do chủ quyền, an ninh quốc gia và lợi ích công chúng. Vì nhiều khi giới hạn tỷ lệ sở hữu của nước ngoài được xác định từ 30 đến 50%, nên nhà đầu tư nước ngoài không thể tìm được chứng khoán để mua nếu không phải trả chênh ở mức cao.

Cổ phiếu của các ngân hàng đặc biệt bị ảnh hưởng do giới hạn tỷ lệ sở hữu nước ngoài tương đối thấp (30%), trong khi các ngân hàng chiếm tỷ lệ lớn trong các chỉ số chứng khoán chính (VN30), vì vậy thường là mục tiêu đầu tư của các nhà đầu tư lớn. 

“Nâng giới hạn tỷ lệ sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài hoặc tạo ra phương án thay thế cho cổ phiếu đã chạm giới hạn, chẳng hạn thông qua chứng chỉ lưu ký không có quyền biểu quyết (NVDR) sẽ giúp xử lý được hạn chế đó”, WB cho biết.

Ngoài ra, WB đề nghị được tiếp cận thông tin công bằng. Để đảm bảo sân chơi công bằng, các nhà đầu tư nước ngoài cần được tiếp cận thông tin và tin tức thị trường cùng thời điểm như các nhà đầu tư trong nước. Đối với các doanh nghiệp lớn, điều này có nghĩa là đặt ra yêu cầu bắt buộc công bố thông tin bằng ngôn ngữ tiếng Anh và từng bước triển khai Chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế (IFRS).