“Sự cố” côn trùng đe dọa xâm thực hai pho tượng ở chùa Đậu, Hà Nội:

Xử lý sự cố bảo tồn quá nhiêu khê, chậm trễ?

Thứ năm, 22/09/2022 14:53 PM - 0 Trả lời

(NB&CL) Đã quá nửa năm từ khi phát hiện “sự cố” tủ kính bảo quản hai pho tượng trong chùa Đậu (Hà Nội) có côn trùng xâm nhập, nhưng đến nay, việc khắc phục vẫn chưa được thực hiện. Thủ tục hành chính quan liêu, nhiêu khê… liệu có đáp ứng được công tác bảo tồn những di vật quý, cần xử lý khẩn cấp?

Chờ và… chờ

Đầu năm 2022, trong khi tiến hành bao sái, quét dọn tủ kính bảo quản pho tượng táng thiền sư Vũ Khắc Minh, các nhà sư ở chùa Đậu phát hiện có xác côn trùng trong tủ kính. Giật mình kiểm tra kỹ, nhà chùa phát hiện một số nút bằng keo silicon bịt lỗ khoan (được cho là lỗ dẫn khí nitơ vào và đưa không khí ra) đã bị bật ra khỏi kính, khả năng là những con côn trùng đã chui vào tủ qua những nút này.

xu ly su co bao ton qua nhieu khe cham tre hinh 1

Pho tượng nhục thân thiền sư Vũ Khắc Trường.

Sự việc được cấp báo đến chính quyền và cơ quan chức năng huyện Thường Tín. Xã, huyện cử người về và ghi nhận có xác tò vò, xác ong ở trong tủ. Ngoài ra, trong tủ kính bảo quản tượng táng thiền sư Vũ Khắc Trường cũng có biểu hiện bị côn trùng xâm nhập.

Theo Đại đức Thích Quang Minh, trụ trì chùa Đậu, năm 2003, Nhà nước đã thực hiện dự án bảo quản hai pho tượng nhục thân thiền sư Vũ Khắc Minh, Vũ Khắc Trường. Theo đó, hai pho tượng được đặt trong trong hộp kính đã rút hết không khí và bơm khí nitơ để bảo quản, phía ngoài tủ kính có thêm khám thờ bằng gỗ mít.

“Bằng mắt thường cũng có thể thấy, các ngài đã không được bảo quản bằng khí nitơ theo như dự án ban đầu năm 2003”, Đại đức Thích Quang Minh nói đồng thời cho rằng, việc kiểm tra chất lượng bảo quản và xử lý sự cố côn trùng lọt vào trong tủ kính là việc “cấp thiết”.

Thế nhưng, phải đến giữa tháng 6/2022, Sở Văn hóa - Thể thao TP. Hà Nội mới có văn bản gửi UBND huyện Thường Tín về việc kiểm tra, rà soát hai pho tượng nhục thân thiền sư Vũ Khắc Minh, Vũ Khắc Trường. Và hơn 2 tháng sau, ngày 22/8, UBND huyện Thường Tín mới triệu tập cuộc họp với thành phần gồm đại diện Sở Văn hóa - Thể thao, Cục Di sản, chính quyền địa phương, nhà khoa học, đơn vị tư vấn, nhà chùa… để thống nhất phương án xử lý.

Mặc dù vậy, tiến độ triển khai vẫn rất chậm. Theo ông Đặng Hữu Hiệp - Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin huyện Thường Tín, cho đến nay, huyện mới đang lập hồ sơ trình xin ý kiến Sở và Bộ.

“Sau khi có ý kiến của Sở và Bộ, chúng tôi sẽ mời đơn vị tư vấn và cùng PGS.TS Nguyễn Lân Cường lập hồ sơ bảo quản trình các cơ quan liên quan duyệt rồi mới triển khai. Chúng tôi đang cố gắng để làm xong trong năm nay”, ông Hiệp cho biết.

Còn theo PGS.TS Nguyễn Lân Cường - Tổng Thư ký Hội khảo cổ học Việt Nam (người chủ trì dự án trùng tu, bảo quản hai pho tượng chùa Đậu năm 2003), trong lần này, các nhà khoa học dự kiến thay tủ kính bằng loại kính khác để đảm bảo khi bị va chạm kính cũng không vỡ vụn ra, thay van khóa dẫn khí bằng kim loại, không sử dụng van nhựa nữa đồng thời lắp thêm hệ thống máy đo nồng độ khí nitơ trong tủ. Phía đơn vị tư vấn, đơn vị thi công và cung cấp thiết bị cũng đã được lựa chọn. “Hiện chúng tôi đang chờ Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho ý kiến”, ông Cường cho hay.

Bảo vật bị “bỏ quên”?

Sau khi báo chí đăng tải có việc côn trùng lọt vào tủ kính bảo quản nhục thân hai thiền sư, nhiều người dân trong khu vực chùa Đậu tỏ ý sốt ruột. Người dân cho rằng, công tác triển khai xử lý “sự cố” quá chậm, dù việc này phải theo quy trình, thủ tục đầy đủ vì hai pho tượng là bảo vật quốc gia. Lẽ ra, mọi việc phải được thực hiện quyết liệt, ráo riết hơn.

“Rõ ràng việc bảo quản chưa ổn, nhưng hiện nay tình trạng hai pho tượng như thế nào không ai biết vì không được mở tủ kính ra kiểm tra. Chúng tôi mong các cấp xử lý nhanh việc này vì nếu để lâu không ai biết chuyện sẽ đi đến đâu”, ông Trung - một người dân ở xã Nguyễn Trãi nói.

xu ly su co bao ton qua nhieu khe cham tre hinh 2

Pho tượng nhục thân thiền sư Vũ Khắc Minh hiện vẫn đặt trong tủ kính.

Còn theo Đại đức Thích Quang Minh, từ năm 2003, sau khi dự án bảo quản kết thúc, không có bất kỳ ai đến khảo sát, kiểm tra nồng độ khí nitơ trong tủ kính. Thực chất, hiện nay hai pho tượng đang được bảo quản trong môi trường không khí bình thường nhưng với tình trạng tủ kính kín, điều kiện thông khí kém, đây sẽ là môi trường thuận lợi cho các loại nấm mốc, vi khuẩn phát triển, gây ra phản tác dụng. Vì vậy, mặc dù gần đây phát hiện thêm một số xác côn trùng xâm nhập, song nhà chùa vẫn không dám bịt các lỗ hổng này lại.

Vị trụ trì chùa Đậu cũng nêu vấn đề, trước khi được bảo quản bằng khí nitơ, hai pho tượng đã có lịch sử vài trăm năm tồn tại, vậy có cần thiết bảo quản bằng cách để pho tượng vào hộp kín hay không…

“Chúng tôi đồng ý bảo quản bằng khoa học nhưng các nhà khoa học phải chứng minh rằng việc bảo quản khí nitơ trong hộp kính tốt hơn ở ngoài không khí. Dự án năm 2003 làm xong bỏ bẵng suốt gần 20 năm không kiểm tra, không hỏi han gì đến. Từ đầu năm 2004 đến năm 2022 này không ai biết chất lượng khí nitơ trong tủ còn hay mất, hay như thế nào. Bây giờ lại bơm khí nitơ vào xong tiếp tục vứt đấy 20 năm thì liệu có đảm bảo được việc bảo quản tốt hay không?”, Đại đức Thích Quang Minh nêu vấn đề.

Những thông tin mà Đại đức Thích Quang Minh nêu ra khác hẳn với những gì đã được tuyên bố cách đây gần 20 năm. Khi đó, nhóm thực hiện dự án cho biết, sau khi tu bổ, hai pho tượng được đặt vào lồng kính dày 1cm chứa khí trơ nitơ. Lồng kính đảm bảo kín tuyệt đối, có hai van xả, một van vào và một van ra. Cứ 6 tháng một lần, nhóm nghiên cứu sẽ dùng thiết bị đo lại hàm lượng nitơ trong lồng kính, để bổ sung khí khi cần thiết…

Nỗi lo không chỉ ở chùa Đậu

Từ câu chuyện ở chùa Đậu cho thấy có một thực trạng là, cùng với niềm vui được công nhận bảo vật quốc gia là nỗi lo về việc bảo tồn, phát huy giá trị của các bảo vật. Theo quy định, bảo vật quốc gia được bảo vệ và bảo quản theo chế độ đặc biệt nhưng không phải điều này lúc nào cũng được thực hiện đúng. Trên thực tế, sau khi được công nhận bảo vật quốc gia, đa số các hiện vật vẫn được bảo quản theo phương thức cũ, lý do vì thiếu kinh phí, thiếu trang thiết bị.

xu ly su co bao ton qua nhieu khe cham tre hinh 3

Côn trùng xâm nhập lồng kính bảo quản nhục thân thiền sư Vũ Khắc Minh.

Theo TS. Nguyễn Văn Cường - nguyên Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam, tuy được xếp hạng bảo vật quốc gia nhưng cơ chế về mặt đầu tư so với những thứ khác đều không thay đổi. Ông Cường cho rằng, đúng ra các bảo vật phải được đưa vào ưu tiên bảo quản, ưu tiên trưng bày bằng các thiết bị tối tân, nhưng hiện nay chỉ một vài cơ sở lớn mới có thể đáp ứng, mà cũng chỉ làm được một phần. Ngay cả các bảo tàng địa phương cũng rất khó khăn trong công tác bảo quản, còn đối với các bảo vật quốc gia nằm trong di tích thì còn khó khăn hơn nhiều.

Cũng liên quan đến vấn đề bảo quản các bảo vật quốc gia, PGS.TS Tống Trung Tín - Chủ tịch Hội Khảo cổ học lưu ý rằng, các bảo vật quốc gia giá trị rất cao nhưng nhiều nơi chưa có điều kiện bảo tồn phát huy tương ứng giá trị của nó. Vì thế, cần có báo cáo định kỳ về việc bảo vật được trông nom và phát huy ra sao.

Trở lại câu chuyện ở chùa Đậu, sự việc khiến dư luận quan tâm không chỉ là công tác bảo tồn mà trước hết là ở khâu xử lý sự cố. Liệu đã đến lúc cần có một cơ chế để giải quyết nhanh chóng những tình huống phát sinh trong công tác bảo tồn bảo vật?

T.Toàn

Tin mới

Ông Putin nói chiến tranh Ukraine đang lan rộng toàn cầu, Trung Quốc kêu gọi 'hạ nhiệt'

Ông Putin nói chiến tranh Ukraine đang lan rộng toàn cầu, Trung Quốc kêu gọi 'hạ nhiệt'

(CLO) Tổng thống Vladimir Putin hôm thứ Năm cho biết chiến tranh Ukraine đang leo thang thành một cuộc xung đột toàn cầu sau khi Mỹ và Vương quốc Anh cho phép Ukraine tấn công Nga bằng vũ khí tầm xa của họ, đồng thời cảnh báo phương Tây rằng Nga có thể đáp trả.

Thế giới 24h
Sớm bàn giao toàn bộ mặt bằng làm đường Hồ Chí Minh đoạn Chơn Thành - Đức Hòa

Sớm bàn giao toàn bộ mặt bằng làm đường Hồ Chí Minh đoạn Chơn Thành - Đức Hòa

(CLO) Bộ Giao thông Vận tải (GTVT) vừa có văn bản đề nghị các địa phương đẩy nhanh công tác giải phóng mặt bằng, hoàn thành toàn bộ trong tháng 11/2024 nhằm đáp ứng tiến độ dự án đầu tư xây dựng đường Hồ Chí Minh đoạn Chơn Thành - Đức Hòa.

Giao thông
Làm rõ trách nhiệm quản lý, vận hành thiết bị giám sát hành trình xe ô tô

Làm rõ trách nhiệm quản lý, vận hành thiết bị giám sát hành trình xe ô tô

(CLO) Thông tư 71/2024/TT-BCA quy định rõ trách nhiệm của đơn vị kinh doanh vận tải bằng xe ô tô, chủ phương tiện xe ô tô chở người từ 8 chỗ trở lên (không kể chỗ của người lái xe) kinh doanh vận tải, xe ô tô đầu kéo, xe cứu thương và xe cứu hộ.

Giao thông
Đoan Hùng (Phú Thọ): Dự án đường giao thông trăm tỷ thi công kiểu 'tiền trảm hậu tấu'!

Đoan Hùng (Phú Thọ): Dự án đường giao thông trăm tỷ thi công kiểu 'tiền trảm hậu tấu'!

(CLO) Thời gian vừa qua, huyện Đoan Hùng (tỉnh Phú Thọ) đã đầu tư và triển khai nhiều dự án đường giao thông để phục vụ việc phát triển kinh tế xã hội của địa phương. Tuy nhiên, một số công trình thực hiện thi công có dấu hiệu không tuân thủ theo quy trình thủ tục của pháp luật hiện hành.

Điều tra
Đội tuyển futsal nữ Việt Nam nhận thưởng 'khủng' sau chức vô địch Đông Nam Á

Đội tuyển futsal nữ Việt Nam nhận thưởng 'khủng' sau chức vô địch Đông Nam Á

(CLO) Đội tuyển futsal nữ Việt Nam đánh bại futsal nữ Thái Lan tỷ số 2-1 để giành ngôi vô địch giải futsal nữ Đông Nam Á 2024 tại Philippines. Ngay sau trận chung kết diễn ra tối 21/11, Liên đoàn bóng đá Việt Nam (VFF) đã thưởng nóng 600 triệu đồng cho đội nhà.

Thể thao
Những phản ứng trước việc Tòa án Hình sự Quốc tế ban hành lệnh bắt Thủ tướng Israel

Những phản ứng trước việc Tòa án Hình sự Quốc tế ban hành lệnh bắt Thủ tướng Israel

(CLO) Vào thứ Năm (21/12) Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) đã ban hành lệnh bắt giữ đối với Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu, cùng cựu Bộ trưởng Quốc phòng Yoav Gallant trong chính quyền của ông, cũng như thủ lĩnh Ibrahim Al-Masri của Hamas với cáo buộc phạm tội ác chiến tranh và tội ác chống lại loài người trong cuộc xung đột ở Gaza.

Thế giới 24h
Thắng Thái Lan, đội tuyển futsal nữ Việt Nam vô địch Giải futsal nữ Đông Nam Á

Thắng Thái Lan, đội tuyển futsal nữ Việt Nam vô địch Giải futsal nữ Đông Nam Á

(CLO) Tối ngày 21/11, đội tuyển futsal nữ Việt Nam đánh bại tuyển futsal nữ Thái Lan với tỉ số 2-1 để lên ngôi vô địch giải futsal nữ Đông Nam Á 2024.

Thể thao
Củng cố, phát triển hơn nữa mối quan hệ láng giềng hữu nghị truyền thống và hợp tác tốt đẹp giữa Việt Nam - Campuchia

Củng cố, phát triển hơn nữa mối quan hệ láng giềng hữu nghị truyền thống và hợp tác tốt đẹp giữa Việt Nam - Campuchia

(CLO) Chiều 21/11, tại trụ sở Quốc hội Campuchia ở thủ đô Phnom Penh, ngay sau lễ đón, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn và Chủ tịch Quốc hội Campuchia Samdech Khuon Sudary đã dẫn đầu đoàn đại biểu cấp cao hai nước tiến hành hội đàm.

Tin tức
Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhận Huân chương Công trạng hạng Đại Thập tự của Nhà nước Campuchia

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhận Huân chương Công trạng hạng Đại Thập tự của Nhà nước Campuchia

(CLO) Trong khuôn khổ chuyến thăm chính thức Vương quốc Campuchia, chiều 21/11, tại trụ sở Quốc hội Campuchia ở thủ đô Phnom Penh, thay mặt Nhà nước Campuchia, Chủ tịch Quốc hội Samdech Khuon Sudary đã trao tặng Huân chương Công trạng hạng Đại Thập tự của Nhà nước Campuchia cho Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn.

Tin tức
Đề nghị các quốc gia khác tôn trọng đầy đủ chủ quyền của Việt Nam

Đề nghị các quốc gia khác tôn trọng đầy đủ chủ quyền của Việt Nam

(CLO) Việt Nam có đầy đủ cơ sở pháp lý và bằng chứng lịch sử khẳng định chủ quyền của Việt Nam đối với quần đảo Hoàng Sa và quần đảo Trường Sa phù hợp với luật pháp quốc tế, cũng như chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán đối với các vùng biển được xác lập phù hợp với Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS 1982).

Tin tức
Doanh nghiệp Hàn Quốc cần coi Việt Nam là điểm đến chiến lược để phát triển, ứng dụng công nghệ cao

Doanh nghiệp Hàn Quốc cần coi Việt Nam là điểm đến chiến lược để phát triển, ứng dụng công nghệ cao

(CLO) Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ Nguyễn Hòa Bình đề nghị các doanh nghiệp nhỏ và vừa của Hàn Quốc coi Việt Nam là điểm đến chiến lược cho xây dựng các trung tâm nghiên cứu và phát triển, ứng dụng công nghệ cao.

Tin tức
Bắc Giang: Khởi tố một đối tượng khai thác cát trái phép

Bắc Giang: Khởi tố một đối tượng khai thác cát trái phép

(CLO) Công an TX Việt Yên (Bắc Giang) đã điều tra làm rõ, khởi tố 01 bị can về tội “Vi phạm quy định về khai thác tài nguyên”.

Vụ án
Tiềm năng to lớn của kết hợp đông y và tây y trong điều trị bệnh

Tiềm năng to lớn của kết hợp đông y và tây y trong điều trị bệnh

(CLO) Theo PGS.TS.BS Trịnh Thị Diệu Thường, trong bối cảnh y học hiện đại phát triển vượt bậc, xu hướng kết hợp giữa y học cổ truyền và y học hiện đại ngày càng được quan tâm, mở ra hướng đi mới trong việc nâng cao hiệu quả điều trị và giảm thiểu tác dụng phụ.

Sức khỏe
Hà Nội cần gương mẫu, đi đầu về chuyển đổi số thời gian tới

Hà Nội cần gương mẫu, đi đầu về chuyển đổi số thời gian tới

(CLO) Ngày 21/11, Tổ Công tác triển khai Đề án 06 của Chính phủ và Ban Chỉ đạo cải cách hành chính, chuyển đổi số, thực hiện Đề án 06 thành phố Hà Nội tổ chức Hội nghị Giao ban thực hiện các nhiệm vụ trọng tâm Đề án 06 của Chính phủ trên địa bàn Thành phố.

Tin tức
Việt Nam - Malaysia chia sẻ nhiều lợi ích và quan điểm tương đồng

Việt Nam - Malaysia chia sẻ nhiều lợi ích và quan điểm tương đồng

(CLO) Chiều 21/11, tại trụ sở Nghị viện Malaysia, Tổng Bí thư Tô Lâm đã có cuộc hội kiến với Chủ tịch Hạ viện Malaysia Tan Sri Dato’ Johari Bin Abdul.

Tin tức
Phát hiện 26 người dương tính với ma túy tại vũ trường lớn nhất TP Hải Phòng

Phát hiện 26 người dương tính với ma túy tại vũ trường lớn nhất TP Hải Phòng

(CLO) Hồi 00h15' ngày 21/11/2024, tại vũ trường New MDM ở địa chỉ Lô 26D, phường Đông Khê, quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng, phòng Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy - Công an thành phố chủ trì, phối hợp với các lực lượng chức năng Công an thành phố tiến hành kiểm tra vũ trường New MDM.

Vụ án
Bình Luận

Tin khác

5 quốc gia tham dự Liên hoan Múa Châu Á 2024

5 quốc gia tham dự Liên hoan Múa Châu Á 2024

(CLO) Liên hoan Múa Châu Á năm 2024 diễn ra tại Hà Nội quy tụ 5 quốc gia Việt Nam, Hàn Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản và Mông Cổ.

Đời sống văn hóa
Trưng bày huy hiệu của người Mỹ phản đối cuộc chiến tranh ở Việt Nam

Trưng bày huy hiệu của người Mỹ phản đối cuộc chiến tranh ở Việt Nam

(CLO) Trưng bày “Câu chuyện từ những huy hiệu phản chiến” mang đến cho công chúng cái nhìn chân thực về “cuộc chiến” trong lòng nước Mỹ để phản đối cuộc chiến tranh ở Việt Nam.

Đời sống văn hóa
Hà Nội tổ chức nhiều hoạt động tôn vinh di sản tại khu phố cổ

Hà Nội tổ chức nhiều hoạt động tôn vinh di sản tại khu phố cổ

(CLO) Nhân dịp kỷ niệm 20 năm khu Phố cổ Hà Nội đón nhận Bằng Di tích lịch sử Quốc gia, Ban Quản lý hồ Hoàn Kiếm và Phố cổ Hà Nội tổ chức 20 hoạt động trưng bày, triển lãm và biểu diễn nghệ thuật đặc sắc để tôn vinh những giá trị di sản của mảnh đất Thăng Long xưa.

Đời sống văn hóa
Quảng Nam sẽ tổ chức Festival mỳ Quảng vào năm 2025

Quảng Nam sẽ tổ chức Festival mỳ Quảng vào năm 2025

(CLO) Tỉnh Quảng Nam vừa thống nhất chủ trương tổ chức Festival mỳ Quảng trong năm 2025 để tăng cường thu hút du khách.

Đời sống văn hóa
Hai tượng sư tử đá thành Đồ Bàn được công nhận là bảo vật quốc gia

Hai tượng sư tử đá thành Đồ Bàn được công nhận là bảo vật quốc gia

(CLO) Hai tượng sư tử đá thành Đồ Bàn (Bình Định) có niên đại cuối thế kỷ 11 đến đầu thế kỷ 12 làm bằng đá sa thạch, vừa được công nhận là bảo vật quốc gia.

Đời sống văn hóa
Chợ Bến Thành, Đền thờ Đức thánh Trần được công nhận Di tích kiến trúc nghệ thuật

Chợ Bến Thành, Đền thờ Đức thánh Trần được công nhận Di tích kiến trúc nghệ thuật

(CLO) Chợ Bến Thành, Đền thờ Đức thánh Trần Hưng Đạo vừa được được công nhận Di tích kiến trúc nghệ thuật của Thành phố.

Đời sống văn hóa
“Định vị” di sản phái sinh

“Định vị” di sản phái sinh

(NB&CL) Trong những năm qua, dù đã đạt một số kết quả nhưng phát triển công nghiệp văn hóa ở nước ta vẫn còn nhiều điểm nghẽn, rào cản cần tháo gỡ. Trong đó, vấn đề di sản phái sinh với những vướng mắc về bản quyền, về sở hữu trí tuệ cần được lưu tâm, giải quyết triệt để mới có thể khích lệ nguồn lực tham gia nghiên cứu, sáng tạo, phát triển văn hóa truyền thống.

Đời sống văn hóa
Bức tranh siêu thực được bán với giá không tưởng

Bức tranh siêu thực được bán với giá không tưởng

(CLO) Bức tranh Đế chế ánh sáng của danh họa René Magritte vừa được bán với giá hơn 121 triệu USD (3.075 tỷ đồng) tại cuộc đấu giá của Christie ở New York, phá vỡ kỷ lục đấu giá cho tác phẩm theo trường phái siêu thực.

Đời sống văn hóa
Trao 56 giải thưởng cho các nghệ sĩ dự Liên hoan Âm nhạc toàn quốc 2024

Trao 56 giải thưởng cho các nghệ sĩ dự Liên hoan Âm nhạc toàn quốc 2024

(CLO) Tối 20/11, tại Nhà hát Phạm Thị Trân (TP Ninh Bình), Liên hoan Âm nhạc toàn quốc năm 2024 khép lại với một lễ bế mạc tràn đầy cảm xúc.

Đời sống văn hóa
Chiêm ngưỡng những bức ảnh về Tây Bắc được in trên giấy dó

Chiêm ngưỡng những bức ảnh về Tây Bắc được in trên giấy dó

(CLO) Triển lãm thị giác "Tây Park - Ngàn" sẽ được tổ chức tại Không gian nghệ thuật Area 75 Art & Aution (quận Hoàn Kiếm, Hà Nội) vào ngày 26/11 tới. Sự kiện trưng bày 100 bức chân dung chủ yếu là phụ nữ vùng cao của 6 tỉnh Tây Bắc được nhiếp ảnh gia Nguyễn Thanh Tuấn chụp lại sau quá trình 10 năm đi và trải nghiệm thực tế.

Đời sống văn hóa