Tổng chung, Nga và Ukraine chiếm khoảng 1/3 lượng lúa mì xuất khẩu toàn cầu, gần 20% lượng ngô và 80% lượng dầu hướng dương. Và họ cung cấp phần lớn nguồn cung này cho khu vực MENA.

Hợp đồng mua lúa mì đã tăng 30% kể từ khi cuộc gây hấn bắt đầu vào cuối tháng 2.

Trước chiến tranh, hơn 95% tổng kim ngạch xuất khẩu ngũ cốc, lúa mì và ngô của Ukraine được vận chuyển qua Biển Đen, và một nửa trong số đó xuất khẩu đến các nước MENA. Con đường xuất khẩu quan trọng đó hiện đã đóng cửa, làm tắc nghẽn giao thương hàng hải của Ukraine sau khi các cảng của nước này bị quân đội Nga tấn công.

Nước này hiện đang cố gắng xuất khẩu một số sản phẩm của mình bằng đường sắt, vốn có giới hạn hậu cần rất lớn, trong khi nông dân Ukraine có cơ sở hạ tầng chưa bị phá hủy cố gắng đến cánh đồng của họ với áo chống đạn trên người.

Nga là nước xuất khẩu lúa mì số một thế giới, và cũng là nước xuất khẩu phân bón hàng đầu. Lo ngại vướng vào các lệnh trừng phạt của phương Tây đối với Moscow cũng đã làm gián đoạn hoạt động xuất khẩu của Nga.

Lạm phát, bất ổn là phổ biến

Tất cả những điều này đang làm gia tăng lạm phát, ảnh hưởng đến dân số khoảng 500 triệu người, đặc biệt là những người nghèo nhất và những người đã phải đối mặt với tỷ lệ thất nghiệp cao và triển vọng kinh tế ngày càng xấu đi.

Kamal Alam, một thành viên cấp cao không thường trú tại Hội đồng Đại Tây Dương, nói với CNBC: “Lạm phát và nền kinh tế là chìa khóa” cho sự ổn định của khu vực.

Theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế, lạm phát đã tăng lên 14,8% trong khu vực MENA vào năm 2021. Vào thời điểm đó, giá lương thực cao hơn là động lực chính, chiếm khoảng 60% mức tăng trong khu vực, không bao gồm các quốc gia thuộc Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh giàu dầu mỏ.

Đó là trước khi tình hình hỗn loạn ở Ukraine bắt đầu. Giờ đây, Liên hợp quốc cho biết giá lương thực tính đến tháng 4 cao hơn 34% so với một năm trước.

David Beasley, Giám đốc điều hành của Chương trình Lương thực Thế giới của Liên Hợp Quốc, nói với CBS trong một cuộc phỏng vấn tuần trước rằng: “Hiện chúng tôi có 45 triệu người ở 38 quốc gia đang bắt đầu hứng chịu nạn đói. Và bạn có thể thấy mức tăng giá chung của thực phẩm, giả sử là 38 - 40%, nhưng ở một số nơi rất khó khăn, nó sẽ tăng 100 200%, ví dụ như ở Syria”.

Trong khi các quốc gia sẽ tìm kiếm các nguồn thay thế cho việc nhập khẩu lương thực quan trọng của họ, lạm phát toàn cầu gia tăng và các hạn chế xuất khẩu tiềm năng khiến việc chuyển đổi nguồn cung trở nên tốn kém. Và sự khan hiếm nước trên toàn khu vực MENA có nghĩa là sản xuất nông nghiệp của địa phương rất hạn chế.

Cảnh báo bạo loạn, đói kém và di cư hàng loạt

Ai Cập, quốc gia Ả Rập đông dân nhất thế giới, nhập khẩu 80% lúa mì từ Ukraine và Nga. Li-băng vốn đã chìm trong khủng hoảng nợ và lạm phát nhiều năm đã nhập khẩu 60% lúa mì từ hai quốc gia tham chiến và cung cấp 80% ngũ cốc cho Tunisia.

Amer Alhussein, chuyên gia phát triển kinh tế và cố vấn của Ai Cập “đã mất rất nhiều thứ từ khi xung đột nổ ra khi chương trình trợ cấp bánh mì của họ tiếp cận hơn một nửa dân số và tạo thành một trụ cột của hợp đồng xã hội nhằm duy trì sự ổn định ở quốc gia Ả Rập đông dân nhất”.

Ông nói, điều này có thể giải thích tại sao các đồng minh vùng Vịnh giàu có của Ai Cập đã vội vã viện trợ hàng tỷ đô-la cho ngân hàng trung ương và các khoản đầu tư khác để thúc đẩy nền kinh tế.

Trong khi chính phủ Ai Cập có thể tiếp tục vay tiền, lãi suất tăng ở các nền kinh tế lớn và nhu cầu kém đối với trái phiếu thị trường mới nổi sẽ đè nặng lên đất nước này “và có thể trở thành một yếu tố rủi ro quốc gia và dẫn đến vỡ nợ có tác động nghiêm trọng đến dân số”, Alhussein nói thêm.

Trong khi đó, Li-băng đang phải đối mặt với “nhiều cảnh báo về một nạn đói sắp xảy ra. Tình hình hiện tại rất có thể sớm phát triển thành các cuộc biểu tình và bạo loạn giống như những gì đã diễn ra vào năm 2019, nhưng với tác động bạo lực hơn nhiều do tiêu chuẩn cuộc sống và an ninh lương thực trong nước ngày càng tồi tệ”, Alhussein nói.

Hơn nữa, chỉ riêng giá lúa mì cao hơn “có thể làm tăng nhu cầu tài trợ từ bên ngoài của Trung Đông lên tới 10 tỷ USD vào năm 2022”, IMF viết trong Triển vọng kinh tế khu vực Trung Đông và Trung Á mới nhất được công bố hôm 27/4.

“Tình trạng thiếu hụt nguồn cung xuất phát từ Nga và Ukraine có thể gây nguy hiểm cho an ninh lương thực, đặc biệt là đối với các nước thu nhập thấp, vì họ cũng có thể bị ảnh hưởng bởi việc chuyển hướng viện trợ tiềm năng”, báo cáo nêu rõ.

Các nhà phân tích cho biết, khoảng 1/4 vụ thu hoạch lúa mì mới nhất trước cuộc xung đột của Ukraine vẫn được bán trên thị trường, nhưng điều đó chỉ kéo dài khoảng 3 tháng.

Vào mùa thu này, Giám đốc Beasley của WFP cảnh báo rằng tác động của chiến tranh sẽ thực sự ảnh hưởng đến khu vực MENA, trong một cuộc khủng hoảng mà ông tin rằng có thể dẫn đến cuộc di cư hàng loạt.

Taufiq Rahim, một thành viên cấp cao có trụ sở tại Dubai trong chương trình an ninh quốc tế tại Think tank New America, đồng ý rằng điều tồi tệ nhất có thể vẫn chưa xảy ra.

Rahim nói với CNBC: “Vào thời điểm lạm phát gia tăng, giá hàng hóa tăng và chuỗi cung ứng bị bế tắc, khu vực rộng lớn hơn có thể hứng chịu một cú sốc kinh tế chưa từng có trong mùa hè này”.

Sơn Tùng (Theo CNBC)