100 năm Báo chí cách mạng Việt Nam (1925 - 2025): Nhà báo Nguyễn Ái Quốc: Những bài báo đầu tiên…

Tin vắn mấy dòng và lần sung sướng nhất trong đời viết văn, làm báo

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói rằng, riêng về chuyện viết, Người thực sự sung sướng có 3 lần. “Lần đầu tiên bài mình được đăng báo, có thể nói là sướng nhất trong đời người”- Người cho biết. Lần thứ hai là khi truyện ngắn đầu tiên của Người được đăng trên báo L’Humanité (Nhân đạo) và sau này khi “Cách mạng Tháng Tám thành công, viết bài Tuyên ngôn độc lập của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Đó là lần thứ ba mà mình thấy sung sướng”.

Trở lại câu chuyện Người kể về “Lần đầu tiên bài mình được đăng báo, có thể nói là sướng nhất trong đời người”. Khi đến giảng bài tại lớp chỉnh Đảng Trung ương (ngày 17/8/1953), Bác kể rằng, nhờ một người ở tòa soạn giúp, tác phẩm đầu tay của Người đăng trên tờ La Vie d’Ouvriers (Sinh hoạt công nhân hay còn được dịch là Đời sống thợ thuyền) năm 1917 là một tin vắn chỉ mấy dòng. Nhưng trước đó, viết xong bài, Người chép thành hai bản, một bản giữ lại. Sau khi bài được đăng, Người đem bài báo so với bản thảo giữ lại xem họ sửa như thế nào để lần sau viết cho hay hơn. Ban đầu viết ngắn, sau viết dài ra, rồi lại viết ngắn lại; viết dài nhưng không được nhạt nhẽo, viết ngắn cũng vẫn phải đầy đủ ý.

Ít ai có thể ngờ rằng nhà báo vĩ đại Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh đã vất vả như thế nào để có được những bài báo đầu tiên. Trần Dân Tiên trong cuốn “Những mẩu chuyện về đời hoạt động của Hồ Chủ tịch” đã kể lại buổi đầu học viết báo của Nguyễn Ái Quốc như sau: “Ông Nguyễn nói thật là mình còn kém tiếng Pháp. Người Chủ bút nói: “Điều đó không ngại, có thế nào anh viết thế ấy. Tôi sẽ chữa bài của anh trước khi đưa in. Anh không cần viết dài; năm, sáu dòng cũng được”. Ông Nguyễn bắt đầu viết rất khó khăn. Tin tức về Việt Nam, ông không thiếu, ông thiếu nhất là văn Pháp, ông Nguyễn viết làm hai bản, gửi cho tòa báo một bản, giữ lại một bản. Ông hết sức vui sướng khi thấy bài viết đầu tiên của mình được đăng lên báo. Ông đọc lại bài báo đã in, so sánh và sửa chữa. Ông kiên nhẫn làm theo cách ấy (…). Và ông thành công. Ông bắt đầu vào làng báo từ đó”.

Còn theo lời kể của Bác Hồ tại Đại hội lần thứ hai Hội Nhà báo Việt Nam (ngày 16/4/1959): “Lúc ở Pari, tuy biết nhiều tội ác của thực dân Pháp, nhưng không biết làm thế nào để nêu lên được. Một đồng chí công nhân ở toà báo Đời sống thợ thuyền cho Bác biết báo ấy có mục “tin tức vắn”, mỗi tin chỉ năm ba dòng thôi và bảo Bác có tin tức gì thì cứ viết, đồng chí ấy sẽ sửa lại cho. Từ đó, ngoài những giờ lao động, Bác bắt đầu viết những tin rất ngắn”.

Điều may mắn cho nhà cách mạng trẻ Nguyễn Ái Quốc là đã sớm có cho mình những người hướng dẫn làm báo hết sức nhiệt tâm như Jean Laurent Frederick Longuet - cháu ngoại của Karl Marx - hồi đó đang là Chủ nhiệm báo Populaire (Dân chúng), cơ quan của Đảng Xã hội Pháp, ông Gaston Monmousseau, Thư ký Tổng Liên đoàn Lao động Pháp, chủ bút báo La Vie d’Ouvriers (Đời sống thợ thuyền)…

Những bài báo tầm vóc đầu tiên

Từ những đúc kết, trải nghiệm từ những mẩu tin tưởng chừng bé nhỏ ấy, từ những nỗ lực viết ngắn rồi lại viết dài, viết dài rồi lại viết ngắn lại, từ những hướng dẫn tận tình của đồng nghiệp người Pháp, chỉ gần hai năm sau bài báo đầu tiên được đăng, cây bút Nguyễn Ái Quốc ngày càng trở nên vững vàng.

“Tâm địa thực dân”, “Vấn đề dân bản xứ” hay “Yêu sách của nhân dân An Nam”… được xem là những bài báo tầm vóc đầu tiên của nhà báo Nguyễn Ái Quốc. Bài “Yêu sách của nhân dân An Nam” mà Nguyễn Ái Quốc ký tên đề gửi các đại biểu các nước dự Hội nghị Versailles năm 1919 đã đồng thời được đăng lên 2 tờ báo xuất bản ở Paris là l’Humanité và le Populaire de Paris cùng ngày 18/6/1919. Bài “Vấn đề dân bản xứ ở Đông Dương” đăng trên báo L’Humanité - cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Pháp - số ra ngày 2/8/1919… Và ngay từ những bài báo đầu tiên ấy, cây bút Nguyễn Ái Quốc với văn phong và lý lẽ sắc bén đã ngay lập tức thu hút được sự chú ý đặc biệt của độc giả trên đất Pháp, góp phần hé mở cho độc giả phần nào bộ mặt thật đen tối của chủ nghĩa thực dân cũng như giúp họ hiểu rằng việc người Việt Nam “phải làm một cuộc cách mạng triệt để để giành độc lập cho Tổ quốc Việt Nam” là hoàn toàn chính nghĩa.

Tới dấu ấn “phong cách báo chí Nguyễn Ái Quốc” trên đất Pháp

Với nhà báo Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh, hành trình làm báo cũng tựa như hành trình thu nạp kiến thức, là hành trình không bao giờ dừng lại. Kể cả khi vô cùng bận rộn với công việc của một chủ bút kiêm chủ nhiệm tờ báo Người cùng khổ - Le Paria, Người vẫn không ngừng viết, thậm chí còn là cây bút chủ lực. Việc vừa phải viết nhiều, viết theo nhiều dạng thể loại (xã luận, bình luận, tin tức, dịch thuật), ngoài ra còn phải viết các tiểu phẩm, truyện, ký, thậm chí còn vẽ tranh với những bức tranh châm biếm hài hước, song chứa đựng nội dung vô cùng sâu sắc, là một áp lực nhưng đồng thời giúp Nguyễn Ái Quốc có cơ hội trui rèn nghề viết và nhanh chóng xác lập được phong cách báo chí mang tên mình. Đó là cách viết tinh tế, sắc sảo, độc đáo, mang tính thuyết phục cao qua việc sử dụng các thông tin, sự kiện, số liệu hợp lý đồng thời cũng rất hóm hỉnh, thu hút.

Nói như luật sư Max Clainville Blonconrt: “Nguyễn Ái Quốc đã đóng góp rất nhiều cho tờ báo… Tất cả những bài và tranh ký tên Nguyễn Ái Quốc trên báo Le Paria mang một màu sắc đặc biệt: đó là tinh thần đấu tranh cách mạng triệt để và quyết tâm chống chủ nghĩa thực dân. Xem, đọc bài và tranh đó người ta thấy rõ tác giả có một tinh thần tiến công rất chủ động và rất thông minh”…

Không chỉ viết trên “báo nhà” Le Paria, thời kỳ sống tại Pháp, Nguyễn Ái Quốc còn cộng tác viết bài cho rất nhiều tờ báo. Những bài báo như: Phong tục thực dân, Thư ngỏ gửi ông Sarraut, Bộ trưởng Bộ thuộc địa, Đời sống đắt đỏ ở thuộc địa đăng trên báo Journal du Peuple (Báo Dân chúng); Những con người văn minh đăng trong mục báo Nhân đạo, Chế độ nô lệ kiểu mới đăng trên tờ La vie Ouvrière… đã xác lập ngày càng rõ phong cách báo chí Nguyễn Ái Quốc với giọng viết đanh thép, đả phá mạnh mẽ vào chính quyền thực dân, lật tẩy bộ mặt của chúng ở bản xứ, đánh tiếng chuông thức tỉnh dư luận Pháp.

Tính từ bài báo đầu tiên tựa như cái tin với vỏn vẹn mấy dòng đăng trên tờ La vie Ouvrière năm 1917 ở Pháp đến bài báo sau cùng mà Người viết đăng trên báo Nhân Dân, ngày 25/8/1969, nhà báo Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh đã có một sự nghiệp làm báo kéo dài 52 năm. 52 năm làm báo ấy đã làm nên phong cách báo chí Hồ Chí Minh mà mỗi người làm báo hôm nay đều phải soi vào đó để học tập.