Hội nghị cấp cao đặc biệt ASEAN - Hoa Kỳ diễn ra trên đất nước cờ hoa vào những ngày trung tuần tháng 5 này không chỉ đánh dấu mốc đặc biệt cho mối quan hệ đối tác chiến lược ASEAN - Hoa Kỳ mà còn là cơ hội để Việt Nam ghi đậm thêm dấu ấn về một thành viên tích cực, có trách nhiệm, với những đóng góp thực chất và hiệu quả trong cộng đồng quốc tế.

ASEAN - Hoa Kỳ: 45 năm những bước phát triển mạnh mẽ

Năm 1977 có thể được xem là một trong những năm ghi đậm những dấu mốc phát triển đáng nhớ của Hiệp hội các quốc gia Ðông Nam Á (ASEAN). Thời điểm ấy, nghĩa là chỉ 10 năm sau khi ra đời, ASEAN đã trở thành đối tác được thế giới hết sức coi trọng. Minh chứng là chỉ trong năm 1977, Liên minh châu Âu (EU) và ASEAN đã thiết lập quan hệ đối thoại. Cũng năm đó, Hoa Kỳ cũng thiết lập quan hệ với ASEAN.

Từ cú bắt tay hợp tác ngày ấy, rất nhanh chóng, mối quan hệ ASEAN - Hoa Kỳ liên tục có những bước phát triển mạnh mẽ, liên tục mở rộng hợp tác trên nhiều lĩnh vực từ an ninh, hòa bình… đến kinh tế, thương mại nhiều chiều. Năm 2015, để đáp ứng những yêu cầu phát triển mới, hai bên đã nâng cấp mối quan hệ lên tầm đối tác chiến lược. Từ dấu mốc đó, ASEAN và Hoa Kỳ liên tục triển khai hợp tác toàn diện trên tất cả các lĩnh vực chính trị - an ninh, kinh tế, văn hóa - xã hội và hợp tác phát triển. Đặc biệt, trong khoảng thời gian một thập kỷ trở lại đây, có thể nói, quan hệ ASEAN - Hoa Kỳ thực sự “cất cánh”.

Hoa Kỳ tham gia đầy đủ và đóng góp tích cực vào các cơ chế, khuôn khổ hợp tác do ASEAN chủ trì như ASEAN - Hoa Kỳ, Hội nghị Cấp cao Đông Á (EAS), Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF), Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN Mở rộng (ADMM+); cam kết ủng hộ đoàn kết, thống nhất và vai trò trung tâm của ASEAN. Hoa Kỳ tham gia Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á (TAC) tháng 7/2009. Hai bên đẩy mạnh hợp tác ứng phó các thách thức an ninh phi truyền thống như hợp tác an ninh biển, chống khủng bố và tội phạm xuyên quốc gia, an ninh mạng…; tổ chức Diễn tập Hàng hải ASEAN - Hoa Kỳ lần đầu tiên tháng 9/2019, Đối thoại Chính sách mạng ASEAN - Hoa Kỳ lần đầu tiên tháng 10/2019.

Về kinh tế, như lời PGS.TS Vũ Minh Khương, kể từ năm 2010, quan hệ ASEAN - Hoa Kỳ tiến nhanh hơn so với mức quan hệ của khối với thế giới nói chung. Cụ thể, quan hệ thương mại (tổng xuất nhập khẩu) của ASEAN với Hoa kỳ tăng 70% trong giai đoạn 2010-2020, trong khi mức tăng này chỉ là 33% cho quan hệ ASEAN - thế giới. Đầu tư FDI của Mỹ vào ASEAN tăng 2,27 lần, trong khi đầu tư của thế giới vào khối chỉ tăng 1,27 lần. Hoa Kỳ hiện là đối tác thương mại lớn thứ 2 và nhà đầu tư FDI lớn nhất của ASEAN với tổng kim ngạch thương mại đạt 308,3 tỷ USD và tổng FDI vào ASEAN đạt 34,7 tỷ USD vào năm 2020.

Ngoài ra, sáng kiến kết nối US-ASEAN Connect, chú trọng vào 4 trụ cột là: Doanh nghiệp, Năng lượng, Sáng tạo và Chính sách, cũng đã đem lại nhiều kết quả đáng khích lệ.

Mới đây, trong nỗ lực ứng phó COVID-19 và thúc đẩy phục hồi kinh tế, ASEAN và Hoa Kỳ đã có những bước hợp tác hết sức chủ động, tích cực, đề xuất và tổ chức nhiều hoạt động chia sẻ thông tin kinh nghiệm, nâng cao năng lực, hỗ trợ nhau khắc phục những hậu quả kinh tế - xã hội của dịch bệnh, thúc đẩy phục hồi toàn diện và bền vững.

Đơn cử như Hoa Kỳ đã công bố các đề xuất, sáng kiến hợp tác hỗ trợ ASEAN ứng phó COVID-19 như Sáng kiến Tương lai Y tế ASEAN, lập Nhóm Đặc trách Phòng chống và Kiểm soát Bệnh truyền nhiễm, lập Mạng lưới các chuyên gia y tế ASEAN - Hoa Kỳ; công bố đóng góp 500.000 USD cho Quỹ ASEAN Ứng phó COVID-19 và cam kết hỗ trợ ASEAN triển khai Khung Phục hồi Tổng thể ASEAN (ACRF). Đến cuối năm 2021, Mỹ công bố đã cung cấp hơn 42 triệu liều vaccine và hỗ trợ hơn 200 triệu USD cho các nước ASEAN nhằm ứng phó COVID-19.

“Chúng tôi thấy sự tương đồng giữa những nguyên tắc được nêu trong Quan điểm của ASEAN về Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tính bao trùm, tính cởi mở, một khu vực dựa trên pháp quyền, quản trị tốt, tôn trọng luật pháp quốc tế và tầm nhìn của Hoa Kỳ đối với một khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở, cũng như cách tiếp cận khu vực của các đồng minh, đối tác và bạn bè của chúng tôi” - nhìn nhận được phía Hoa Kỳ chia sẻ trên trang https://vn.usembassy.gov/ cho đến nay hẳn còn nguyên giá trị.

Chiến lược xoay trục sang châu Á - Thái Bình Dương được Tổng thống Obama theo đuổi kể từ khi lên nắm quyền cho đến nay, đến chính quyền của Tổng thống Biden vẫn được kế thừa và tiếp nối. “Ưu tiên hàng đầu của Chính quyền Biden-Harris là trở thành một đối tác mạnh mẽ và đáng tin cậy ở Đông Nam Á” - Thư ký báo chí Nhà Trắng Jen Psaki nêu trong thông cáo mới nhất về hội nghị thượng đỉnh Hoa Kỳ - ASEAN.

Vì thế, nói mối quan hệ đa phương ASEAN - Hoa Kỳ đang có những bước đà để có một tầm nhìn mới và đẩy mạnh hơn nữa các hoạt động hợp tác là hoàn toàn có cơ sở. Như nhìn nhận của Đại sứ Việt Nam tại Hoa Kỳ Nguyễn Quốc Dũng: “Mặc dù diễn biến tình hình tại châu Âu, đặc biệt là cuộc xung đột tại Ukraine đang là mối quan tâm lớn của cả thế giới, nhưng Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden và các nhà lãnh đạo ASEAN vẫn quyết tâm tổ chức Hội nghị cấp cao đặc biệt ASEAN - Hoa Kỳ tại Washington DC. Điều đó cho thấy hai bên rất coi trọng nhau. ASEAN rất quan trọng với Hoa Kỳ và ngược lại, Hoa Kỳ cũng rất quan trọng với ASEAN”.

Động lực mang tên Việt Nam

Trên tiến trình 55 năm phát triển của ASEAN, đất nước hình chữ S mới góp mặt được tròn 26 năm. Gia nhập “ngôi nhà chung” ASEAN trên tâm thế “người đến sau”, với hành trình “nhập gia” không hề dễ dàng, nhưng cho tới nay, Việt Nam, từ “thành viên thứ 7 đầy bỡ ngỡ” đã vụt trở thành một thành viên có trách nhiệm, có vị thế trong Hiệp hội.

Đặc biệt, trong những lần nắm giữ cương vị Chủ tịch luân phiên ASEAN, Việt Nam đã chủ động làm tốt vai trò trung tâm, dẫn dắt khi đưa ra một loạt sáng kiến, đề xuất. Chẳng hạn trong năm 2020, nhiều sáng kiến của Việt Nam về hợp tác ứng phó với COVID-19 và phục hồi sau đại dịch đã được các thành viên ASEAN nhất trí và đưa vào triển khai như Quỹ ASEAN ứng phó COVID-19, Kho dự phòng vật tư y tế khẩn cấp ASEAN, Khung chiến lược ASEAN về các tình huống khẩn cấp, Khung phục hồi tổng thể ASEAN và Kế hoạch triển khai, Tuyên bố ASEAN về Khung thỏa thuận hành lang đi lại ASEAN...

“Việt Nam ghi dấu ấn đậm nét trên cương vị Chủ tịch ASEAN trong phòng, chống đại dịch COVID-19” - cộng đồng khu vực và quốc tế đã phải thốt lên.

Trên bình diện quốc tế, những năm gần đây, “vị thế Việt Nam” đã là một cụm từ được khẳng định. Trong 45 năm qua kể từ khi gia nhập LHQ (tháng 9/1977), Việt Nam luôn là thành viên trách nhiệm, tích cực đóng góp vào các nỗ lực chung của LHQ, nổi bật là thực hiện các Mục tiêu Phát triển bền vững (SDGs), tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình LHQ, đảm nhiệm thành công vai trò thành viên Hội đồng Nhân quyền LHQ nhiệm kỳ 2014-2016 và vai trò Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an LHQ nhiệm kỳ 2020-2021.

Với riêng Hoa Kỳ, sau 27 năm thiết lập quan hệ ngoại giao, việc thiết lập khuôn khổ quan hệ Đối tác toàn diện năm 2013 và nhất là chuyến thăm lịch sử tới Hoa Kỳ của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng năm 2015 đã là nền tảng và cơ hội để quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ liên tục có những bước phát triển tích cực. Đặc biệt những năm gần đây, song song với sự phát triển lớn mạnh của Việt Nam, quan hệ song phương Việt Nam - Hoa Kỳ phát triển rất nhanh trên quan điểm “lợi ích hài hòa, rủi ro chia sẻ”, tình cảm, chân thành, tin cậy và hiệu quả.

Ghi dấu ấn nổi bật bằng những đóng góp, hợp tác hiệu quả, có trách nhiệm, thế nên nói, “vị thế mới của Việt Nam khi tham dự Hội nghị đặc biệt ASEAN-Hoa Kỳ” - như lời Đại sứ Phạm Quang Vinh, hay “Việt Nam đã và đang nhanh chóng trở thành một động lực quan trọng trong thúc đẩy quan hệ ASEAN - Hoa Kỳ” - như nhìn nhận của PGS.TS Vũ Minh Khương hẳn nhận được sự tán đồng cao của cộng đồng quốc tế. Việc Việt Nam đã cơ bản kiểm soát được dịch bệnh và đang mở lại các hoạt động về kinh tế, sản xuất và giao lưu quốc tế một cách tự tin, việc Việt Nam đang triển khai mạnh mẽ đường lối đối ngoại được khẳng định tại Đại hội Đảng lần thứ XIII… tất cả sẽ còn giúp vị thế Việt Nam tiếp tục được nâng cao.

Hà Trang