5 cách nhà báo khoa học có thể tận dụng AI vào công việc

AI đang ngày càng len lỏi vào mọi ngóc ngách của khoa học hiện đại, từ phân loại thiên hà, dự báo thời tiết đến ghi nhận các vụ nổ siêu tân tinh. Và dù nhiều nhà báo khoa học vẫn còn dè chừng, thì sự thật là AI đã và đang thay đổi cách chúng ta làm báo.

Dưới đây là 5 cách cụ thể mà AI có thể hỗ trợ các nhà báo khoa học trong công việc hằng ngày - từ đơn giản hóa thông tin đến tối ưu hóa quy trình sản xuất nội dung.

1. Biến nội dung phức tạp thành thông tin dễ hiểu

Một trong những thách thức lớn nhất của báo chí khoa học là chuyển tải kiến thức chuyên sâu đến công chúng phổ thông. AI có thể giúp đơn giản hóa các văn bản kỹ thuật mà vẫn giữ nguyên tính chính xác.

Ví dụ, ChatGPT có thể điều chỉnh một bản nháp để phù hợp với học sinh trung học, sinh viên đại học, hay độc giả không chuyên chỉ trong vài giây. Nhà nghiên cứu Sabrina Heike Kessler từ Đại học Zurich nhận xét rằng ChatGPT đặc biệt giỏi trong việc giải thích các khái niệm phức tạp bằng ngôn ngữ đơn giản và sinh động.

2. Hỗ trợ phân tích và tóm tắt nghiên cứu khoa học

Thay vì phải đọc hàng chục trang báo cáo nghiên cứu, các nhà báo giờ đây có thể nhờ AI tóm tắt, chỉ ra điểm mạnh, điểm yếu trong phương pháp luận, hoặc xác định các khoảng trống nghiên cứu.

Rajat Bhushan Gupta – thành viên của NASA Astrobiology Communication Guild – chia sẻ rằng ông thường dùng AI để điều chỉnh văn phong, đơn giản hóa ngôn ngữ cho từng nhóm độc giả, hoặc yêu cầu AI giúp giải thích một nghiên cứu khoa học từ nhiều góc nhìn khác nhau. AI còn giúp ông xác định các lỗ hổng trong nghiên cứu, đánh giá độ chính xác của phương pháp luận và hỗ trợ trực quan hóa dữ liệu.

3. Biên dịch, kiểm tra dữ liệu trong nghiên cứu

Việc tra cứu các thuật ngữ khoa học bằng tay có thể tốn hàng giờ. Nay với các công cụ như DeepL hay ChatGPT, các nhà báo chỉ cần vài giây để dịch chính xác một khái niệm phức tạp từ tiếng Anh sang ngôn ngữ mẹ đẻ.

AI cũng có thể giúp định nghĩa lại các thuật ngữ rắc rối, làm rõ khái niệm mà không cần rời khỏi màn hình viết bài.

Không chỉ là trợ lý ngôn ngữ, AI còn là công cụ điều tra đắc lực. Nó giúp rà soát logic trong bài viết, kiểm tra mâu thuẫn dữ liệu và phát hiện lỗi trong nghiên cứu gốc. Với những phóng viên đang xử lý các tập dữ liệu lớn hoặc phải đối chiếu thông tin từ nhiều nguồn, AI là cánh tay phải không thể thiếu.

4. Kết nối nâng cao với khán giả

Theo Broader Impacts Productions, một công ty chuyên về nội dung video khoa học,  AI có thể được áp dụng để phân tích tâm lý khán giả .

"Trong truyền thông khoa học, chúng ta thường gặp khó khăn khi muốn biết khán giả đón nhận nội dung ra sao. Việc đánh giá phản hồi nên trở thành cốt lõi nếu muốn cải thiện hiệu quả truyền tải. ChatGPT có thể hỗ trợ bằng cách phân tích cảm xúc cơ bản trong văn bản, giúp tăng tốc quá trình đánh giá và điều chỉnh nội dung", theo thông tin từ trang web của công ty.

5. Hỗ trợ các nhà báo có thần kinh khác biệt

Nhiều nhà báo mắc ADHD hoặc tự kỷ có thể gặp khó khăn khi tổ chức thông tin hoặc duy trì sự tập trung. Với họ, AI trở thành trợ thủ cứu cánh.

Một nhà báo được chẩn đoán mắc chứng ADHD cho biết mình thường xuyên sử dụng AI để tối ưu hóa công việc. Các công cụ như Otter.ai được dùng để chuyển lời nói thành văn bản, hoặc ChatGPT để cấu trúc lại nội dung. AI giúp họ giữ nhịp sáng tạo mà không bị đuối sức.

AI không phải là phép màu, cũng không phải là mối đe dọa tận thế cho báo chí như nhiều người nghĩ. Nó chỉ là một công cụ mạnh mẽ, nhưng cần được sử dụng có trách nhiệm.

Nếu được tận dụng đúng cách, AI sẽ không thay thế các nhà báo khoa học, mà sẽ giúp họ làm tốt hơn những gì con người làm giỏi nhất: kể lại những câu chuyện phức tạp của thế giới một cách rõ ràng, chính xác và đầy cảm hứng.

Ngọc Ánh (theo Ijnet, Built In)