Từ chối sử dụng vì cho rằng kháng sinh là “thuốc độc”

Bé Vũ Vân Anh (2,5 tháng tuổi) được bố mẹ đưa đến bệnh viện cấp cứu trong tình trạng lừ đừ, khó thở, thở lõm ngực, cơ thể có biểu hiện tím tái, nhịp tim 220 lần/phút. Sau 10 phút cấp cứu, thở oxy, bé phục hồi dần.

Mẹ bé cho biết, sáng cùng ngày có đưa con đi khám tại bệnh viện quận vì trẻ mệt, thở khò khè, bú kém, kéo dài đã 3 ngày. Bé được bác sĩ tại đây kiểm tra, nghi ngờ viêm phổi, theo dõi viêm phế quản - tiểu phế quản, chỉ định nhập viện thực hiện các cận lâm sàng chuyên sâu và điều trị kháng sinh theo phác đồ dành cho trẻ sơ sinh.

Tuy nhiên, thấy con không có dấu hiệu viêm phổi, phải sử dụng kháng sinh sớm sẽ nguy hiểm, dẫn tới kháng kháng sinh sau này, chị Nguyệt từ chối cho con nhập viện. Chiều cùng ngày, cháu bé đột nhiên khó thở, thở rít, dấu hiệu co lõm ngực nên người nhà đưa đến Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh cấp cứu.

Tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, kết quả chụp X-quang cho thấy phổi trẻ có đám mờ tổn thương, viêm phổi nặng, có dấu hiệu suy hô hấp, nhiễm trùng huyết. Em bé được sử dụng kháng sinh 5 ngày, hồi phục xuất viện sau 7 ngày lưu viện, tiếp tục theo dõi tại nhà.

Theo số liệu thống kê tại các nước châu Âu, cứ 1.000 trẻ sơ sinh có 40 trẻ bị viêm phổi cộng đồng. Tại Việt Nam, tỷ lệ này có thể cao hơn, cứ 500 trẻ dưới 5 tuổi nhập viện thì có 1 trẻ bị viêm phổi. Bệnh có thể gây tử vong ở trẻ dưới 5 tuổi với tỷ lệ 9-15%.

Trẻ lớn bị viêm phổi có thể có triệu chứng cảnh báo như sốt cao, ho nhiều, thở mệt. Ở nhóm dưới 6 tháng tuổi thì bệnh diễn tiến chuyển nặng rất nhanh và dấu hiệu cảnh báo không điển hình, dễ bỏ qua hoặc nhầm lẫn với các bệnh lý khác.

Trong trường hợp trẻ sơ sinh bị nhiễm khuẩn nhưng không điều trị kháng sinh kịp thời sẽ dẫn đến nhiễm khuẩn huyết và tử vong. Trẻ sơ sinh tử vong trong bệnh cảnh nhiễm khuẩn rất nhanh do sức đề kháng kém. Chậm trễ trong chẩn đoán và điều trị có thể khiến tình trạng bệnh của trẻ diễn tiến rất nhanh và dẫn tới tử vong, nếu trẻ sống thì cũng có những biến chứng hết sức nguy hiểm như viêm màng não, ảnh hưởng đến phát triển tâm thần vận động cho bé về sau.

“Từ chối sử dụng kháng sinh cho trẻ khi có chỉ định có thể gây ra hậu quả khôn lường”, TS.BS Cam Ngọc Phượng, Giám đốc Trung tâm Sơ sinh BVĐK Tâm Anh TP HCM khuyến cáo.

Tuy nhiên, bác sĩ Phượng cũng cho biết, việc sử dụng kháng sinh rộng rãi khi chưa có chỉ định sẽ gây ra tác dụng phụ nguy hiểm, như đề kháng kháng sinh, rối loạn vi khuẩn đường ruột ở hệ tiêu hóa, tiêu chảy, viêm đường ruột…

Năm 2020, Tổ chức Y tế Thế giới đã có cảnh báo về tình hình kháng kháng sinh tại Việt Nam. Một nghiên cứu tiến hành tại các bệnh viện Việt Nam cho thấy một phần ba số bệnh nhân nội trú đã sử dụng thuốc kháng sinh không hợp lý trong quá trình nhập viện.

“Có nhiều nguyên nhân gây kháng kháng sinh (kháng thuốc). Theo chọn lọc tự nhiên, vi khuẩn có thể biến đổi để có thể sinh tồn bằng các cơ chế đề kháng khác nhau. Tiếp đó là việc sử dụng tràn lan kháng sinh, kê đơn kháng sinh không phù hợp hoặc tự ý sử dụng kháng sinh. Ngoài ra, sử dụng quá mức các chất tẩy rửa, diệt khuẩn cũng làm thay đổi mô hình về vi khuẩn, làm xuất hiện thêm nhiều vi khuẩn đa kháng. Do đó lựa chọn kháng sinh trong kỷ nguyên đa kháng thuốc là vấn đề mang tính cấp thiết”, bác sĩ Phượng cho biết.

Theo bác sĩ Phượng, để phòng ngừa, hạn chế tối đa tình trạng kháng kháng sinh, cần tuân thủ kiểm soát nhiễm khuẩn, vệ sinh sạch sẽ tay và các dụng cụ, thiết bị y tế để tránh lây truyền vi khuẩn kháng thuốc, đặc biệt cần chú ý lựa chọn sử dụng kháng sinh theo các hướng dẫn điều trị trước khi có kháng sinh đồ.

Sử dụng kháng sinh đúng cách

Kháng sinh được sử dụng trong điều trị các bệnh do vi khuẩn gây ra như: viêm họng, viêm màng não, viêm phổi, nhiễm khuẩn huyết... Thuốc được bác sĩ chỉ định trong cả trường hợp ngoại trú và nội trú. Trước khi chỉ định cho trẻ sơ sinh sử dụng kháng sinh, bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện các xét nghiệm cần thiết để giúp chẩn đoán chính xác nguyên nhân gây ra tình trạng này, từ đó có định hướng điều trị bằng kháng sinh hiệu quả.

Việc lựa chọn kháng sinh không chỉ dựa trên yếu tố liên quan đến bệnh nhân như mức độ bệnh tật, nguồn lây, vi khuẩn từng được phân lập trước đó, tiền sử sử dụng kháng sinh trong vòng 30 ngày, bệnh nền; mà còn tùy thuộc vào các yếu tố ngoại cảnh như mô hình vi khuẩn của địa phương, độc tính của thuốc, giá thành, tương tác thuốc, sự quen thuộc khi sử dụng thuốc…

Theo bác sĩ Cam Ngọc Phượng, chỉ định sử dụng kháng sinh cho trẻ nhỏ đặc biệt trẻ từ 0-3 tháng tuổi tại Hệ thống BVĐK Tâm Anh được quản lý khá nghiêm ngặt. Bác sĩ chỉ định sử dụng kháng sinh khi khám lâm sàng có bằng chứng, những xét nghiệm cận lâm sàng gợi ý tình trạng nhiễm khuẩn.

Ở khâu khám bệnh, các bác sĩ sàng lọc trẻ có dấu hiệu nhiễm trùng, viêm phổi được chỉ định nhập viện theo dõi. Bệnh nhi chuyển qua điều trị nội trú sẽ được bác sĩ đánh giá lại tình trạng bệnh trước khi chỉ định điều trị. Các hướng điều trị trước đó bao gồm tập vật lý trị liệu hô hấp, phun khí dung, nếu tình trạng cải thiện sẽ xem xét chưa cho sử dụng kháng sinh ngay.

Trường hợp bệnh nhi có triệu chứng sốc, suy hô hấp nặng được cho phép sử dụng kháng sinh ngay. Nếu trẻ chỉ có dấu hiệu nghi ngờ nhiễm trùng, vẫn cho phép bác sĩ sử dụng kháng sinh nhưng trẻ sẽ được xét nghiệm trong 24 -36 tiếng sau dùng thuốc, nhằm theo dõi, đánh giá lại. Nếu em bé khỏe hơn, triệu chứng giảm bớt, có thể cho phép ngưng kháng sinh thay vì kéo dài phác đồ 5 -7 ngày.

Trung tâm Sơ sinh BVĐK Tâm Anh cập nhật phác đồ mới nhất về hướng dẫn sử dụng kháng sinh cho trẻ sơ sinh, cũng như xây dựng phác đồ tại khoa, sử dụng các kháng sinh phù hợp, ít biến chứng, đảm bảo an toàn cho trẻ. Hiện Trung tâm Sơ sinh đang nghiên cứu áp dụng phác đồ NICE của Viện Y tế và Chất lượng Điều trị Quốc gia Anh trong điều trị viêm phổi cộng đồng giúp giảm sử dụng kháng sinh ở trẻ, theo dõi nhiễm trùng sơ sinh sớm.

Tuệ Diễm