1. Những gì AI không thể làm được? - Khi được hỏi như vậy các phóng viên ảnh “thực chiến” đều cho rằng, đối với ảnh báo chí - một lĩnh vực đòi hỏi tính chân thực ở mức độ cao nhất, khắt khe nhất thì AI rất khó có thể “hoà tan”. Điều này được chứng minh rõ nét trong những tác phẩm thực tế mà các phóng viên ảnh đã nỗ lực thực hiện. Chỉ cần nhìn những bức ảnh được công bố thông qua các cuộc thi nổi bật sẽ thấy “thế giới của ảnh báo chí” là những khoảnh khắc không thể thay thế. Những bức ảnh được lựa chọn trao giải Khoảnh khắc vàng của Thông tấn xã Việt Nam, Giải ảnh Khoảnh khắc Báo chí của Báo Nhà báo & Công luận (Hội Nhà báo Việt Nam)… đã mang tới nhiều cảm xúc, ký ức khó phai về một năm 2024 hết sức đặc biệt. Những bức ảnh “hơn vạn lời nói”… kể về các câu chuyện thời sự, mang hơi thở cuộc sống đã chạm đến trái tim người xem.

Trong mỗi khoảnh khắc đắt giá chứa đựng hành trình dấn thân, lăn xả vào đời sống để từng nhịp thở thời cuộc đều được thu vào ống kính của người phóng viên ảnh hôm nay. Họ đã kể về hiện thực một cách sinh động nhất, về sự tàn phá khi cơn bão Yagi quét qua và tình người đọng lại, đặc biệt là sự gắn bó máu thịt giữa nhân dân và quân đội trong bão lũ; là nghĩa tình đồng đội của những người lính Điện Biên năm xưa trong dịp kỷ niệm 70 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ; đó là sự tri ân đối với nghĩa cử hiến tạng cứu người… và rất nhiều hình ảnh ấn tượng chạm đến trái tim, thúc đẩy những giá trị nhân văn, lan tỏa sự sáng tạo và năng lực nổi trội trên nhiều lĩnh vực của con người và vẻ đẹp của đất nước để Việt Nam tự tin bước vào kỷ nguyên mới… Đó là mồ hôi, là nước mắt, là lương tâm nghề nghiệp, là những nỗ lực không gì thay thế được.

2. Thách thức ở đây chính là bởi sự đổ bộ của trí tuệ nhân tạo AI vào ngành báo chí truyền thông nói chung và ảnh báo chí nói riêng đang diễn biến phức tạp và quá nhanh. Đối với lĩnh vực ảnh báo chí, kỳ vọng kiểm soát AI là không dễ, thờ ơ với nó cũng không phải là cách hay… Thậm chí các mối lo ngại còn bao gồm cả việc liệu các công cụ AI có thể tạo ra và đẩy nhanh việc truyền bá thông tin sai lệch, cũng như tác động tiềm ẩn đối với cách các nhà báo trẻ học hỏi kiến thức hay dẫn đến tình trạng mất việc làm trong tương lai?

Chuyên gia công nghệ Đặng Hải Lộc nhận định: Năm 2025 sẽ là năm tái định nghĩa nhiều ngành nghề, vị trí công việc và không tránh khỏi sẽ có những làn sóng cắt giảm nhân sự cục bộ trước khi những vị trí công việc mới được định hình. Ngay kể cả những người chế tạo AI cũng có nguy cơ bị chính AI do mình tạo ra thay thế. Nên dù ngành nghề nào cũng cần tự làm mới bản thân mỗi ngày và đặc biệt là tận dụng AI để thúc đẩy quá trình học tập nhanh chóng hơn.

Bên cạnh đó, phóng viên ảnh Christoph Grabitz - người đoạt giải ảnh Báo chí Thế giới (World Press Photo) trong một hội thảo diễn ra năm 2019 tại Singapore đã từng bày tỏ lo ngại, nhấn mạnh khía cạnh đạo đức của phóng viên ảnh và đặt ra nhiều câu hỏi day dứt. Liệu công chúng có thực sự nâng cao nhận thức không? Hay chúng ta đang nuôi dưỡng nỗi ám ảnh liên quan về bệnh tật, bất ổn, chiến tranh? Với khả năng của AI, đặc biệt là khả năng tạo ra những bức ảnh giả gần như hoàn hảo, người ta hoài nghi, làm sao để phân biệt được thật - giả; đúng - sai? Rõ ràng là báo chí được hỗ trợ bởi AI có khả năng tự động hóa quá trình tạo nên tin bài ảnh. Nhưng điều này cũng đặt ra câu hỏi về tính chính xác, khách quan và trách nhiệm giải trình. Thực tế là, từ hỗ trợ trong quá trình chụp, chỉnh sửa hậu kỳ, đến việc tạo ra những bức ảnh chưa từng tồn tại, AI đang đặt ra một câu hỏi lớn: Ảnh báo chí vẫn còn là lĩnh vực của con người, hay nó sẽ dần trở thành lãnh địa của những thuật toán?

Khẳng định rằng, ảnh báo chí không thể là lãnh địa của thuật toán, Tổng Biên tập Tạp chí Nhiếp ảnh và Đời sống Hồ Sỹ Minh cho hay, tại toà soạn ông không cho phép bất cứ phóng viên nào được sử dụng AI để tạo ra một bức ảnh báo chí. Ông cũng chia sẻ câu chuyện về “huyền thoại nhiếp ảnh” Steve McCurry đã phải trải qua cơn lao đao trong sự nghiệp vì nghi án sử dụng Photoshop…Trong kỷ nguyên “nhiếp ảnh Photoshop”, nhiều tai nạn nghề nghiệp trong giới phóng viên ảnh đã được biết tới, có những phóng viên ảnh đã bị nghỉ việc tại các hãng tin danh tiếng chỉ bởi họ đã sử dụng Photoshop trong ảnh tin tức, tất cả những vụ việc này đều được công khai như một bằng chứng cho thấy sự tôn trọng yếu tố trung thực trong nhiếp ảnh báo chí của các hãng tin.

3. Trước sức mạnh của AI, các nhà báo cũng đặt ra câu hỏi về tương lai cho ảnh báo chí. Nhưng câu hỏi không phải là “AI có khiến phóng viên ảnh mất việc không?” mà là “Các phóng viên, các toà soạn có biết cách tận dụng AI để phát triển ảnh báo chí hay không?”. Tự tin trước thời cuộc, nhà báo Trần Văn Hiếu – Báo ảnh TTXVN cho rằng: Khoảnh khắc thực tế, cảm xúc và góc nhìn lăng kính quan sát của người phóng viên vẫn là những điều mà máy móc khó có thể sao chép. Dù trí tuệ nhân tạo có thể chỉnh sửa ảnh cũ, nhưng nó không thể tự bấm máy, nó cũng không thể cảm nhận được sự chuyển động hay những giá trị thực sự của đời sống hiện thực…“Cho nên sự xuất hiện AI chắc chắn không thể thay thế các tay máy mà buộc chúng tôi phải linh hoạt hơn, sáng tạo hơn và biết cách tận dụng công nghệ để nâng cao tay nghề của mình, nâng cấp trình độ của bản thân” – nhà báo Trần Hiếu khẳng định.

“Nâng cấp bản thân” là câu chuyện mà mỗi toà soạn, mỗi phóng viên trong tác nghiệp. Thậm chí nhìn dài hạn thì đây còn là cơ hội lớn để thế hệ lao động hiện nay đạt được các bước nhảy đột phá hơn hẳn thế hệ trước. Điều đó, tất nhiên, phụ thuộc vào hành động của chúng ta. Chính vì vậy, toàn bộ phóng viên, biên tập viên trong đó có các phóng viên ảnh của các cơ quan báo chí thay vì sợ hãi trước sức mạnh của AI thì phải làm chủ nó, thường xuyên trau dồi kiến thức mới, nếu không sẽ bị bỏ lại phía sau.

Đặc biệt không chỉ là câu chuyện đào tạo về kỹ năng, giáo dục về đạo đức mà hơn nữa còn cần phải thực sự am hiểu về ảnh như một chuyên gia có khả năng kiểm chứng những sản phẩm ảnh tạo ra từ trí tuệ nhân tạo, những Fake News trôi nổi trên các nền tảng mạng xã hội. Đúng như lời khuyên của nhà báo Nguyễn Hoàng Nhật – Phó Tổng biên tập Báo Vietnamplus: “Các nhà báo phải là chuyên gia trong lĩnh vực của mình…”.

Có thể nói, AI sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng, nhưng thay vì thay thế các phóng viên ảnh, nó sẽ trở thành một công cụ để giúp họ làm việc hiệu quả hơn, sáng tạo hơn. Trong bức tranh tương lai ấy, chắc chắn giá trị của những phóng viên ảnh sẽ luôn là sự sẵn sàng chờ đợi hàng ngày, nhiều ngày “nằm vùng” chỉ để bắt được khoảnh khắc hoàn hảo đúng nghĩa - một khoảnh khắc mà không thuật toán nào có thể tạo ra. Như chia sẻ của nhà báo Nguyễn Tiến Anh Tuấn - Trưởng bộ phận nội dung media – Báo Dân trí: Đây chính là thời cơ cho những phóng viên ảnh thật giữa cơn bão tạo ảnh giả từ AI…

Hà Vân