Báo chí phải gọn, phải tinh, phải lớn, phải mạnh, phải làm trụ cột điều hướng, làm chủ mặt trận thông tin

Phóng viên Báo Nhà báo và Công luận đã có cuộc trao đổi với ông Lưu Đình Phúc - Cục trưởng Cục Báo chí (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) để làm rõ những yêu cầu, thách thức và giải pháp đặt ra với báo chí trong thời kỳ chuyển đổi mang tính bước ngoặt này.

+ Thưa Cục trưởng, trong bối cảnh cả hệ thống chính trị đang đồng loạt triển khai cuộc “cách mạng” tinh gọn tổ chức bộ máy theo tinh thần Nghị quyết 18-NQ/TW (sau đây gọi là Nghị quyết 18), báo chí được giao trọng trách tuyên truyền tạo đồng thuận xã hội. Theo ông, đâu là những yêu cầu trọng tâm, cấp thiết mà báo chí phải thể hiện rõ trong nội dung tuyên truyền để lan toả được tinh thần cải cách đến từng người dân, từng cơ quan, tổ chức?

- Cục trưởng Cục Báo chí Lưu Đình Phúc: Thời gian gần đây, những quyết sách lớn của Đảng, Nhà nước ta, nhất là cuộc “cách mạng” tinh gọn, được cán bộ, đảng viên và nhân dân đồng thuận cao.

Những tư tưởng lớn của cuộc “cách mạng” này đã được các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước quán triệt đến từng đảng viên, và lần đầu tiên quán triệt nghị quyết của Đảng được truyền hình trực tiếp để nhân dân theo dõi. Báo chí làm cầu nối để tiếng nói của Đảng thấm sâu trong mọi tầng lớp nhân dân. Sứ mệnh ấy đòi hỏi những người làm báo, hơn ai hết, phải nắm chắc tinh thần nghị quyết của Đảng.

Tinh gọn bộ máy hành chính nhà nước là quá trình cải cách sâu rộng nhằm tái cấu trúc tổ chức và hoạt động của hệ thống hành chính công để nâng cao hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả quản lý, phục vụ người dân và doanh nghiệp tốt hơn; cắt giảm các cơ quan trung gian, chồng chéo chức năng, nhiệm vụ; tinh giản số lượng cán bộ, công chức, đặc biệt là ở khối quản lý hành chính; rút gọn quy trình xử lý công việc, gắn trách nhiệm cho từng vị trí, từ đó nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ công chức. Xây dựng Chính phủ số, hướng tới xã hội số, giao quyền nhiều hơn cho địa phương, kèm theo đó là sự giám sát chặt chẽ, hướng đến một nền hành chính phục vụ thay vì mệnh lệnh.

Quá trình thực hiện cuộc “cách mạng” tinh gọn đồng thời phải tháo gỡ các điểm nghẽn về thể chế, đột phá về chính sách phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, giải phóng nguồn lực kinh tế tư nhân, nâng cao vị thế quốc gia trên trường quốc tế.

Trong bầu không khí đó, báo chí truyền thông góp phần quan trọng tạo đà thúc đẩy nhận thức thay đổi, làm cho xã hội, người dân thấy rõ được lợi ích đem lại từ cuộc “cách mạng” tinh gọn. Đó là giảm được gánh nặng ngân sách nhà nước, tăng niềm tin của người dân vào bộ máy công quyền, tạo môi trường đầu tư – kinh doanh thông thoáng, minh bạch, góp phần phát triển kinh tế – xã hội nhanh và bền vững.

Cùng với đó, báo chí phải thổi bùng khát vọng phát triển đất nước hùng cường, thịnh vượng, niềm tự hào dân tộc, tự tin, tự lực, tự cường, có khát vọng quốc gia, khát vọng làm giàu, khát vọng vươn lên. Guồng máy đã quay và truyền thông phải tạo đà thúc đẩy cỗ máy ấy quay nhanh hơn, hướng đến mục tiêu lợi ích cho người dân, xã hội, doanh nghiệp, nâng cao vị thế cạnh tranh quốc gia, khẳng định vai trò và đường lối sáng suốt của Đảng, hợp lòng dân, đang tạo đà cất cánh, đưa đất nước ta vươn mình trong kỷ nguyên mới.

+ Song song với vai trò tuyên truyền, chính báo chí cũng đang đứng trước yêu cầu “tự tinh gọn, tự đổi mới” trong chính mình - từ mô hình tổ chức, cơ chế hoạt động, đến chất lượng sản phẩm báo chí. Vậy, làm thế nào để cuộc “cách mạng tự thân” này không chỉ mang tính kỹ thuật mà thực sự chạm đến chiều sâu chuyên nghiệp, hiện đại và nhân văn mà báo chí Việt Nam đang hướng tới, thưa ông?

- Cục trưởng Cục Báo chí Lưu Đình Phúc: Báo chí chúng ta, hơn ai hết, phải nhận thức rất sâu sắc về tinh thần đổi mới hiện nay, để từ đó tuyên truyền tốt và bản thân báo chí cũng phải thực hiện tốt. Đó là yêu cầu khách quan.

Nhiều năm trước đây, sự phát triển thiếu quy hoạch, rồi thị trường điều tiết đòi hỏi phải thay đổi. “Miếng bánh” quảng cáo của báo chí bị chia cắt, bùng nổ sáng tạo nội dung, chủ thể truyền thông từ báo chí sang công dân, ai cũng có thể là một tờ báo của mình trên mạng, sự phát triển chóng mặt của công nghệ, nhất là AI, mọi thứ đang làm thay đổi “cuộc chơi”.

Báo chí tự thân phải đổi mới hay là chìm nghỉm trong biển thông tin bất tận ấy? Điều này đòi hỏi báo chí phải có bản sắc, lối đi riêng, nhóm công chúng riêng, có trải nghiệm độc giả đặc sắc, xây dựng văn hóa tòa soạn, quản trị tòa soạn, phóng viên, đa dạng nguồn thu, tiếp cận công chúng báo chí trên đa nền tảng…

Trên bình diện chung, Nhà nước có chiến lược, quy hoạch, kế hoạch cụ thể trong việc tinh gọn hệ thống báo chí để chúng ta có một hệ thống báo chí truyền thông gọn nhưng mạnh. Những gì trước đây chỉ báo chí mới làm được thì bây giờ mọi người dân đều có thể làm, và vì thế những việc gì người dân được phép làm thì chúng ta đã để cho xã hội làm, như sáng tạo nội dung chẳng hạn. Chúng ta phải thừa nhận rằng nguồn lực trong xã hội rất lớn, rất sáng tạo, báo chí nhà nước thông qua liên kết, xã hội hóa một số hoạt động giải trí đã làm rất tốt.

Vậy không thể chậm hơn trong thay đổi cách tiếp cận công chúng báo chí, thay vì nhiều thì chúng ta cần báo chí phải gọn, phải tinh, phải lớn, phải mạnh, phải làm trụ cột điều hướng thông tin, làm chủ mặt trận thông tin. Điều quan trọng nữa là báo chí phải xây dựng lại niềm tin trong công chúng, phải là nơi mà người dân gửi gắm niềm tin, chứ không phải là sự sợ hãi bởi hiện tượng nhũng nhiễu, vòi vĩnh của những nhà báo mưu sinh, gióng lên vấn đề đạo đức nghề báo, vấn đề văn hóa báo chí, vấn đề thiếu tổ chức Đảng trong cơ quan tạp chí…

Chúng ta không thể dẫn dắt cuộc chơi nếu như phát triển manh mún, trùng lặp, thiếu nguồn nhân lực có nghề, có bản lĩnh chính trị, có công nghệ, có khát vọng cống hiến, có khát vọng xây dựng xã hội tốt đẹp hơn.

“

Báo chí phải thổi bùng khát vọng phát triển đất nước hùng cường, thịnh vượng, niềm tự hào dân tộc, tự tin, tự lực, tự cường, có khát vọng quốc gia, khát vọng làm giàu, khát vọng vươn lên. Guồng máy đã quay và truyền thông phải tạo đà thúc đẩy cỗ máy ấy quay nhanh hơn, hướng đến mục tiêu lợi ích cho người dân, xã hội, doanh nghiệp, nâng cao vị thế cạnh tranh quốc gia, khẳng định vai trò và đường lối sáng suốt của Đảng, hợp lòng dân, đang tạo đà cất cánh, đưa đất nước ta vươn mình trong kỷ nguyên mới.

+ Một trong những điểm nghẽn lớn cản trở quá trình chuyên nghiệp hoá báo chí là thể chế chưa thực sự theo kịp thực tiễn vận hành. Ông có thể chia sẻ những bất cập cụ thể hiện nay trong Luật Báo chí, trong việc hoàn thiện quy hoạch mạng lưới các cơ quan báo chí – và đề xuất nào để sớm tháo gỡ những nút thắt này?

- Cục trưởng Cục Báo chí Lưu Đình Phúc: Báo chí thuộc lĩnh vực tư tưởng văn hoá, có tác động tới xã hội, tới nhận thức của công chúng, cho nên mọi sự thay đổi trong chính sách đối với báo chí lâu nay luôn cẩn trọng, làm từng bước, trên nguyên tắc là phát triển đi đôi với quản lý tốt.

Sự bùng nổ sáng tạo nội dung trên không gian mạng, cùng với cuộc cách mạng AI, đặt ra cho chúng ta những vấn đề mang tính chiến lược, một câu hỏi lớn là: báo chí đang ở đâu trong hệ sinh thái truyền thông, báo chí có còn đủ mạnh để tiếp tục đóng vai trò trụ cột dẫn dắt dư luận? Bởi, mất vai trò dẫn dắt thì chúng ta mất người dân, mất chủ quyền thông tin. Để làm tốt điều đó đòi hỏi báo chí phải chuyên nghiệp mới giữ được công chúng.

Tính chuyên nghiệp của báo chí là những tiêu chuẩn, nguyên tắc mà người làm báo cần tuân thủ như trung thực, chính xác, khách quan, công bằng, trách nhiệm với công chúng, tôn trọng đạo đức nghề nghiệp, tinh thần phản biện và xây dựng, tính độc lập, năng lực nghề nghiệp. Tính chuyên nghiệp của báo chí phụ thuộc vào sự tuân thủ tiêu chuẩn, nguyên tắc nghề báo của người làm báo, cơ chế, chế tài pháp luật chặt chẽ thì việc tuân thủ sẽ nghiêm minh.

Cơ chế hiện nay đang rất tạo điều kiện để người dân phát huy quyền tự do ngôn luận trên báo chí, quyền phản biện của báo chí. Nhưng vấn đề là báo chí phải đi đến tận cùng của sự việc, đấu tranh, phản biện trên tinh thần xây dựng, hiện tượng báo chí thoả hiệp, nhà báo mưu sinh đang làm mai một tính chiến đấu của Báo chí Cách mạng!

Luật Báo chí sửa đổi tới đây sẽ “giải những bài toán lớn” để báo chí phát triển nhưng cũng có các quy định chặt chẽ hơn để tăng tính tuân thủ nghề nghiệp, như về liên kết, nguồn thu, nhân sự lãnh đạo, vai trò của chủ quản, về phóng viên chưa được cấp thẻ nhà báo, về văn phòng thường trú, văn phòng đại diện, về trách nhiệm quyền hạn của Hội Nhà báo, về thu hồi giấy phép khi báo chí vi phạm, không đảm bảo điều kiện hoạt động, về báo chí chiếm lĩnh không gian mạng, về cơ chế quản lý chặt chẽ, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền cho địa phương, xây dựng cơ quan báo chí chủ lực quốc gia, cơ quan báo chí chủ lực của địa phương, phát triển cơ quan tạp chí khoa học…

Cùng với đó, quy hoạch mạng lưới báo chí cũng sẽ được xem xét trên cơ sở đánh giá thực tế điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của từng địa phương để có quan điểm phù hợp, quy hoạch được đặt trong tổng thể chung của mạng lưới, gồm báo chí, xuất bản, phát thanh, truyền hình, thông tin điện tử để có cái nhìn rộng hơn. Tương tự, việc thành lập nhiều hội trùng lặp chức năng, nhiệm vụ, rồi có nhiều cơ quan tạp chí, hoạt động thì như báo cũng cần được nghiêm túc rà soát.

+ Trong xu thế toàn cầu hoá và chuyển đổi số, sự cạnh tranh thông tin trở nên khốc liệt hơn bao giờ hết. Báo chí muốn dẫn dắt dư luận, muốn giữ vững vị trí trụ cột truyền thông, chắc chắn không thể chỉ trông vào cải cách nội bộ. Theo ông, cần thiết lập những cơ chế truyền thông chính sách như thế nào để báo chí thực sự trở thành “cánh tay nối dài” của Nhà nước trong phổ biến chủ trương, chính sách một cách thuyết phục, hiệu quả và gần gũi với người dân?

- Cục trưởng Cục Báo chí Lưu Đình Phúc: Nhà nước hàng năm đều có đặt hàng, giao nhiệm vụ, đầu tư cho báo chí. Nhưng quan điểm báo chí là đơn vị sự nghiệp công lập, phải tăng mức độ tự chủ tài chính. Ngoài báo chí thuộc các tổ chức xã hội nghề nghiệp ra thì vẫn còn nhiều cơ quan báo chí thuộc bộ, ngành, địa phương được Nhà nước hỗ trợ một phần. Nguồn lực nhà nước dàn trải cho nhiều tờ báo thì sẽ không hiệu quả, nên Nhà nước tập trung phát triển một số cơ quan báo chí chủ lực quốc gia lớn mạnh, giữ trọng trách trụ cột thông tin, cùng với đó sắp xếp, cơ cấu lại các cơ quan báo chí địa phương, bộ, ngành, các hội quần chúng được Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ, các tổ chức xã hội - nghề nghiệp; xây dựng cơ quan báo chí ở địa phương thuộc tỉnh ủy có vai trò dẫn dắt định hướng thông tin ở địa phương.

Báo chí bây giờ khó khăn về nguồn thu, lại mang sứ mệnh của Báo chí Cách mạng, phục vụ Đảng, phục vụ nhân dân, nhiệm vụ tuyên truyền chính trị luôn là trọng tâm, nên trọng trách ấy đè nặng trên đôi vai báo chí, đó còn là trách nhiệm tuân thủ, trách nhiệm với xã hội.

Lực lượng báo chí tự hào vì luôn hoàn thành trọng trách mà Đảng, Nhà nước và nhân dân giao phó, đặt niềm tin. Báo chí giảm về số lượng nhưng đang có bước chuyển mạnh về chất lượng, về nguồn nhân lực. Để phát huy vai trò của lực lượng báo chí trong giai đoạn phát triển mới của đất nước, tôi tin là Đảng, Nhà nước tiếp tục có sự quan tâm đặc biệt tới báo chí, hỗ trợ cho báo chí bằng cơ chế, chính sách thúc đẩy phát triển, đầu tư có trọng tâm, trọng điểm, xây dựng cơ quan báo chí lớn, mạnh, có vai trò chi phối. Cùng với đó, đẩy mạnh truyền thông chính sách qua kênh báo chí, hoàn thiện cơ chế, nguồn lực nhân sự làm truyền thông chính sách các bộ, ngành, địa phương.

Truyền thông chính sách là việc của Nhà nước, báo chí là kênh truyền tải, lan tỏa, phản biện chính sách, vì thế rất cần cơ chế giao nhiệm vụ để báo chí thực hiện, trên cơ sở đo đếm, đánh giá hiệu quả. Luật Báo chí sửa đổi sẽ có quy định cụ thể để tạo điều kiện cho báo chí thực sự trở thành “cánh tay nối dài” của Nhà nước.

Truyền thông chính sách là việc của Nhà nước, báo chí là kênh truyền tải, lan tỏa, phản biện chính sách, vì thế rất cần cơ chế giao nhiệm vụ để báo chí thực hiện, trên cơ sở đo đếm, đánh giá hiệu quả. Luật Báo chí sửa đổi sẽ có quy định cụ thể để tạo điều kiện cho báo chí thực sự trở thành “cánh tay nối dài” của Nhà nước.

+ Cuối cùng, nếu chọn ra những ưu tiên lớn nhất để tạo đột phá trong quá trình hiện thực hóa mục tiêu phát triển nền báo chí Việt Nam chuyên nghiệp – hiện đại – nhân văn trong giai đoạn tới, ông sẽ chọn những ưu tiên nào? Và đâu là yếu tố then chốt để biến khát vọng đó thành hiện thực?

- Cục trưởng Cục Báo chí Lưu Đình Phúc: Đảng ta sẽ có quan điểm đổi mới phương thức lãnh đạo và phát triển báo chí trong tình hình mới để từ đó thể chế hóa thành pháp luật của Nhà nước. Trong bất cứ điều kiện, hoàn cảnh nào thì yếu tố con người luôn là mục tiêu hướng đến, phát triển toàn diện con người Việt Nam, lấy văn hóa là nền tảng, là mục tiêu, động lực cho sự phát triển. Phát triển nguồn nhân lực Báo chí Cách mạng trong kỷ nguyên mới sẽ là tiền đề quan trọng để Báo chí Cách mạng Việt Nam phát triển chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại.

+ Xin trân trọng cảm ơn Cục trưởng!