Bất cập trại sáng tác văn học nghệ thuật

Tại một hội thảo về sân khấu mới đây, nhà viết kịch Lê Quý Hiền cho rằng tình trạng thiếu kịch bản sân khấu đang là vấn đề rất “nóng bỏng”. Thực tế qua nhiều liên hoan sân khấu, các đơn vị sân khấu thường chọn dàn dựng những kịch bản cũ, đã từng được dàn dựng nhiều lần.

Ông Hiền lý giải, muốn có vở diễn sân khấu hay thì phải có kịch bản hay, bởi “có bột mới gột nên hồ”. Để giải quyết vấn đề thiếu kịch bản hay, nhiều hội chuyên ngành và cơ quan quản lý đã tổ chức những cuộc vận động sáng tác, mở trại sáng tác và tổ chức đi thực tế.

Tuy nhiên, những cuộc đi thâm nhập thực tế này tỏ ra ít có hiệu quả, điều mà ông Hiền đánh giá chỉ nặng về tính chất “tham quan, nghe báo cáo”, những thứ có thể tìm trong sách báo.

Để minh chứng cho nhận định của mình, nhà viết kịch Lê Quý Hiền kể lại một chuyến đi thực tế tại Quân chủng Hải quân để viết về tàu không số đường Hồ Chí Minh trên biển.

Hôm đó, Quân chủng Hải quân tổ chức và mời 17 cựu chiến binh đã đi tàu cho tác giả gặp gỡ. Các bác ngồi dưới, tác giả cùng một chỉ huy ngồi trên trong phòng họp.

Nhưng “gặp gỡ” thế nào khi đôi bên chả biết hỏi gì, cung cấp điều gì trong không gian nặng nề tính hành chính này? May ông phó chủ nhiệm chính trị Đinh Gia Thật đi qua thấy cảnh này đã bước vào, quyết tại chỗ: “Mời tác giả và các bác sang quán cà phê gặp nhau trò chuyện”.

Thế là những “nút thắt” được cởi. Tại quán cà phê, các cựu chiến binh lâu ngày mới gặp lại, hỏi thăm nhau, nhắc đến người này người kia, chuyện này chuyện nọ rất tự nhiên.

“Tác giả ngồi hóng hớt cũng thêm nhiều chi tiết thực tế sinh động. Cần rõ thêm thì hỏi cụ thể, các bác cũng phấn khích kể rất cụ thể tỉ mỉ. Mà nghệ thuật cần chi tiết sinh động, khi thực tiễn đời sống chính là “tác giả vĩ đại” mà ít tác giả nào có thể nghĩ ra hay hơn”, ông Hiền kể lại.

Qua câu chuyện này, ông Hiền đúc kết một điều, văn học nghệ thuật khác với báo chí; bởi báo chí chú trọng đến việc phản ánh thông tin trong khi đối tượng phản ánh của sân khấu là con người, là đời sống nhân vật trong hành động, xung đột kịch.

Từ đó, nhà viết kịch bày tỏ băn khoăn rằng, liệu trại sáng tác có hiện tượng đánh trống ghi tên không khi ngân sách đầu tư cũng là tiền của dân bỏ ra không ít nhưng chưa thấy thống kê bao nhiêu kịch bản tham gia mỗi trại được sử dụng?

“Nên chăng không cần lắm những cuộc thăm hỏi, thâm nhập rầm rộ từng đoàn mà các cơ quan hữu quan chọn những tác giả đang tâm huyết về vấn đề nào đó trong đề tài này để đến, sống, sinh hoạt trong thời gian cần thiết tại đơn vị liên quan”, ông Hiền đề xuất.

Chia sẻ quan điểm này, đạo diễn Đường Minh Giang cũng cho rằng, việc trải nghiệm thực tế là một trong những biện pháp tạo ra các môi trường khác nhau để tác giả được thực tiễn quan sát, suy nghĩ nhằm khơi nguồn cho sự sáng tạo.

“Qua đây, rất mong các nhà quản lý lưu ý và quan tâm đến tác giả kịch bản hơn nữa, giúp họ có những thực tế bổ ích, mới mẻ, để cho ra đời những kịch bản chất lượng và gắn liền với thực tiễn”, đạo diễn Đường Minh Giang bày tỏ.

Một số ý kiến cho biết, đã có hiện tượng lấy kịch bản cũ đã để nhân danh việc “sửa chữa, nâng cao” để đăng ký tham gia trại sáng tác. Nhiều tác giả tham gia trại sáng tác chọn đề tài an toàn, không có nhiều hơi thở cuộc sống. Khi dựng thành vở diễn, khán giả không thấy được mình trong đó, vì những chủ đề này đã được nói từ nhiều năm trước.

Về phía nhà viết kịch Lê Quý Hiền, ông cho rằng, điều đáng mừng là một số trại sáng tác sân khấu đã có những buổi giao lưu để các tác giả đọc cho nhau nghe để trao đổi kinh nghiệm, khơi gợi kiểu “cờ ngoài bài trong”.

Dù vậy, ông Hiền lưu ý hoạt động này rất cần sự tôn trọn lẫn nhau trên tinh thần thực sự cầu thị. Bởi nếu không, chuyện góp ý dễ thành chuyện đánh giá hay dở, hơn thua, sinh ra mâu thuẫn không đáng có.

T.Toàn