Bidenomics hay chính sách kinh tế của ứng viên tổng thống Mỹ Joe Biden có những điểm tốt, điểm xấu và nhưng điểm nào chưa được biết đến?

Ông Joe Biden dành phần lớn buổi tranh luận để 'tố' ông Trump đã tàn phá đất nước.

Tổng thống Donald Trump cáo buộc đối thủ là một người đàn ông yếu đuối phải quy hàng trước kế hoạch của phe cánh tả để gia tăng nhanh chóng quyền lực nhà nước và gây nhiều khó khăn cho doanh nghiệp.

Nỗi lo lắng về sự xoay trục về phe cánh tả dưới quyền của ông Biden đang được lan truyền trong một số người thuộc giới lãnh đạo doanh nghiệp nước Mỹ.

Tuy nhiên, cáo buộc này rất xa vời khi ông Biden đã phản đối những đề xuất tuyệt vời đến không tưởng của phe cánh tả.

Đề xuất về thuế và chi tiêu của ông ấy khá hợp lý. Chúng chỉ ngầm cho thấy sự gia tăng nhẹ hơn về quyền lực nhà nước và cố gắng giải quyết những vấn đề thực sự của nước Mỹ, bao gồm cơ sở hạ tầng xuống cấp, biến đổi khí hậu và sự cực nhọc của các doanh nghiệp nhỏ.

Thực ra, lỗ hổng trong chính sách của ông Biden là việc chúng không thực sự tạo ra sự lan tỏa đủ mạnh ở một số chỗ.

Khi ông Trump nắm quyền vào năm 2017, ông ta hi vọng sẽ giải phóng nghị lực phi thường của các doanh nghiệp bằng cách cung cấp các chủ doanh nghiệp đường dây nóng đến phòng Bầu Dục và cắt giảm thủ tục cũng như các loại thuế.

Trước dịch Covid-19, một phần của kế hoạch này cho thấy hiệu quả, được hỗ trợ bởi chính sách mềm mỏng bởi Cục Dự trữ Liên bang.

Sự tự tin của các doanh nghiệp nhỏ từng ở mức cao nhất trong 30 năm, chứng khoán đang tăng nhanh và tiền lương của nhóm người lao động nghèo nhất đang tăng 4,7% một năm, mức cao nhất kể từ năm 2008.

Cử tri cho rằng phát triển kinh tế là sự ưu tiên, nếu như không phải vì con virus thì thành tựu ấy có thể đã là đủ để khiến ông ấy được bầu lại.

Thế nhưng, một phần vì đại dịch, sự thiếu sót của ông Trump cũng đã được lộ rõ. Những vấn đề tồn tại lâu dài đã trở nên trầm trọng hơn, bao gồm cơ sở hạ tầng xuống cấp và mạng lưới an sinh xã hội bị thủng lỗ chỗ.

Sự năng động ngầm của doanh nghiệp cũng bị suy yếu. Dòng đầu tư đã ngừng lại và số lượng công ty mới thành lập đã giảm đi, kể cả khi các công ty lớn đã bị rung lắc nghiêm trọng.

Phong cách lãnh đạo hỗn loạn của ông Trump, bao gồm việc bôi nhọ công khai các công ty và tấn công vào quyền lực pháp luật, gây khó khăn cho sự tăng trưởng.

Sự lỏng lẻo trong quản lý đã trở thành các điều luật rời rạc và khó được thực thi. Sự đối đầu chỉ đạt được ít sự nhượng bộ, trong khi đã làm suy yếu hệ thống giao thương toàn cầu.

Nếu trúng cử vào vị trí tổng thống thứ 46 của nước Mỹ, ông Biden cần giải quyết một số vấn đề này chỉ đơn giản bằng cách trở thành một người lãnh đạo đủ tài để tin tưởng vào các thể chế, chú ý đến những lời khuyên và quan tâm đến kết quả.

Những phẩm chất này rất cần thiết vào năm 2021, khi có thể 5 triệu người bị thất nghiệp lâu dài cùng nhiều doanh nghiệp nhỏ đối diện nguy cơ phá sản.

Sự chú trọng trong hoạt động kinh tế của ông Biden sẽ là việc thông qua một gói “cứu trợ” không lồ, trị giá khoảng 2-3 nghìn tỉ USD, phụ thuộc vào gói kích thích có được Quốc Hội thông qua trước bầu cử hay không.

Nó sẽ bao gồm những khoản tiền ngắn hạn, hỗ trợ quỹ bảo hiểm thất nghiệp và giúp đỡ chính quyền nhà nước và địa phương đang chịu thất thu ngân sách.

Ông Biden sẽ mở rộng những gói giảm trừ và cho vay khoản tiền tới các doanh nghiệp nhỏ không nhận được nhiều gói trợ giúp như các công ty lớn. Ông ta sẽ làm giảm căng thẳng với Trung Quốc, làm êm dịu thị trường.

Và nếu như vaccine được lưu hành, cách tiếp cận theo cách hợp tác thay vì theo cách giao dịch với các đối tác nước ngoài sẽ khiến việc phân phối trên toàn cầu trở nên dễ dàng hơn và giúp mở cửa biên giới để hoạt động giao thương phục hồi nhanh hơn.

Gói cứu trợ cũng phục vụ tôn chỉ “xây dựng lại đất nước tốt hơn” (khẩu hiệu tranh cử của ông Joe Biden) bằng cách tập trung giải quyết những vấn đề tồn đọng lâu dài của nước Mỹ mà cũng là ưu tiên của ông Biden trong nhiều năm.

Ông ấy quan tâm đến những cơ sở hạ tầng lớn, thân thiện với môi trường được xây dựng nhanh chóng để sửa sai cho hàng thập kỉ của sự thiếu đầu tư: độ tuổi trung bình của một cây cầu ở Mỹ là 43 tuổi.

Quỹ nghiên cứu và phát triển (R&D) của chính phủ đã giảm từ tỉ trọng chiếm 1,5% GDP trong năm 1960 xuống còn 0,7% vào ngày nay, ngay khi Trung Quốc đang trở thành một mối thách thức thật sự đối với nền khoa học của nước Mỹ.

Ông Biden cũng sẽ đảo chiều việc đó, với việc gia tăng quỹ R&D về nghiên cứu công nghệ và năng lượng tái tạo. Ông ấy sẽ xóa bỏ những hạn chế ngặt nghèo của ông Trump về việc nhập cư, điều là một mối đe dọa với tính cạnh tranh của nước Mỹ.

Và ông ấy muốn gia tăng chất lượng cuộc sống và dịch chuyển xã hội của tầng lớp trung lưu.

Điều này có nghĩa là sẽ có sự gia tăng chi tiêu vào giáo dục, y tế và nhà ở với mức lượng tối thiểu 15 đô la (cho một giờ lao động), giúp đỡ 17 triệu người đang kiếm được thấp hơn mức đó hiện nay.

Điều này khó có thể nói là tôn chỉ của xã hội chủ nghĩa. Ông Biden đã ngó lơ những tưởng tượng kì diệu về một thế giới hoàn hảo của phe cánh tả, bao gồm việc Hỗ trợ y tế cho tất cả mọi người, cấm sử dụng năng lượng nguyên tử và đảm bảo việc làm.

Kế hoạch của ông Biden vừa phải cả về quy mô và mức độ, với sự gia tăng chi tiêu công hàng năm lên mức 3% GDP, giả định rằng tất cả những đề xuất được Thượng viện thông qua.

Hãy so sánh mức đó với mức 16-23% được đề xuất bởi bà Elizabeth Warren và ông Bernie Sanders. Ông Biden sẽ tăng thuế để trả cho khoảng một nửa khoản chi tiêu nếu được thông qua, với tiền thuế cao hơn với các công ty và người giàu.

Nếu tất cả các kế hoạch về thuế của ông được thự thi, điều rất khó xảy ra, các nghiên cứu cho thấy doanh thu sau thuế của các công ty có thể giảm 12% và top 1% những người có thu nhập cao nhất sẽ kiếm được ít hơn 14%.

Nếu bạn là người giàu, điều đó sẽ gây khó chịu, nhưng không phải là thảm họa. Nguy cơ hiện hữu về kế hoạch kinh tế của ông Biden là sự thực dụng sẽ khiến ông không đủ mạnh mẽ. Đôi khi ông ấy không thể giải quyết sự bất đồng về mục tiêu.

Chẳng hạn, ông công khai ủng hộ việc hỗ trợ dịch chuyển xã hội cũng như cải thiện mạng lưới an sinh xã hội cho người lao động bị mất việc làm, kế hoạch của ông bao gồm từ việc hỗ trợ mua nhà giá hợp lí đến việc miễn học phí đại học công.

Nhưng với những bộ đệm an toàn, ông cũng sẵn sàng đón nhận những cách sáng tạo trong việc đập bỏ cái cũ để nâng cao chất lượng cuộc sống về lâu dài.

Thay vì đó, bản năng của ông Biden là việc bảo vệ các công ty, và ông có quá ít thứ để nói về cách hỗ trợ gia tăng cạnh tranh, bao gồm mạnh dạn cho phép các công ty độc quyền về công nghệ.

Các công ty chủ chốt với những người trong cuộc thường khai thác sự phức tạp của quy định như một rào cản để (các công ty mới thành lập) nhập cuộc.

Kế hoạch của ông bị buộc trong dây rợ của thủ tục hành chính. Khiến liên minh giao thương mạnh mẽ trở lại

Chính sách về khí hậu của ông Biden cho thấy sự tiến triển rõ rệt. Xây dựng hệ thống năng lượng xanh và yêu cầu thu phí hệ thống này là có lý bởi các đơn vị tư nhân có thể sẽ chùn bước.

Nhưng, một lần nữa, tính hiệu quả của nó sẽ bị giảm thiểu bởi quy định rằng 40% chi tiêu phải ưu tiên cho những cộng đồng khó khăn và hỗ trợ thêm cho các nhà cung cấp địa phương: một công thức cho sự thiếu hiệu quả.

Kế hoạch cắt giảm khí thải bao gồm những mục tiêu nhất định, nhưng lại né tránh thuế carbon, điều sẽ sẽ quy tụ sức mạnh của thị trường tài chính để tái phân bố nguồn lực.

Đó là một cơ hội bị bỏ lỡ. Mới chỉ tháng trước ở Hội bàn tròn Doanh nghiệp, đại diện cho các công ty ở Mỹ, nói rằng họ ủng hộ đánh thuế lên (xả thải) carbon.

Sự thiếu mạnh mẽ cũng cho thấy sự thiếu vắng một kế hoạch toàn diện.

Ông Biden từng là một doanh nhân tự do, nhưng ông sẽ không nhanh chóng dỡ bỏ thuế quan và kế hoạch của ông bao gồm sự vụn vặt trong việc thực thi chủ nghĩa bảo hộ*, chẳng hạn ông kiên quyết cho rằng hàng hóa phải được vận chuyển trên tàu hàng Mỹ.

Điều này sẽ gây khó khăn cho việc giải quyết một thách thức lớn lao trước mắt ông: tạo ra một khuôn khổ để kiểm soát quan hệ kinh tế với Trung Quốc, bao gồm việc thuyết phục các đồng minh của Mỹ đặt bút kí, ngay cả khi họ cũng để ý tới chủ nghĩa bảo hộ.

Điều này cũng tương tự với chính sách tài khóa Để ghi nhận công lao, ông Biden cũng muốn tự trả một phần chi tiêu của ông ấy – một điều hiếm thấy ngày nay. Tuy nhiên, chi tiêu công theo đà gia tăng hiện nay sẽ gần chạm mốc 200% GDP vào năm 2050.

Có ít lý do để khó chịu về điều này, khi mức lãi suất gần 0% và Cục Dự trữ Liên bang Mỹ đang mua lại khoản nợ của chính phủ. Nhưng nước Mỹ sẽ hưởng lợi nếu vị tổng thống tiếp theo đối diện với thách thức lâu dài này.

Điều này cũng sẽ khởi đầu cho việc sự đồng thuận chắc chắn hơn về đặc quyền được chi tiêu và quỹ tiền thuế bền vững. Ông Biden vẫn phải thắng vào tháng 11, nên sự mơ hồ của ông là điều có thể hiểu được.

Nhưng có nguy cơ là ông giả định rằng sự chiến thắng của mình và sự quay trở lại của mức tăng trưởng và năng lực (sản xuất) là đủ để đưa nước Mỹ quay lại quỹ đạo đúng đắn.

Nếu ông muốn canh tân nền kinh tế nước Mỹ và đảm bảo rằng Mỹ sẽ tiếp tục dẫn dắt thế giới giàu có trong nhiều thập kỉ tới, ông ấy sẽ phải trở nên cứng rắn hơn.

Trước ngưỡng cửa quyền lực, ông Biden sẽ phải trở nên cương quyết hơn về ưu tiền và sự dài hạn trong tầm nhìn.

Mai Bùi