Bình dân học vụ số: An toàn trên môi trường số là yêu cầu sống còn…

Bình dân học vụ số ra đời từ lý do đó, và để bình dân học vụ số thực sự thành công, việc trang bị kỹ năng để giữ an toàn trên môi trường số cho các công dân số Việt là yêu cầu sống còn.

1. Theo số liệu của Bộ Công an, chỉ 6 tháng đầu năm 2025 đã phát hiện và xử lý hơn 21.000 vụ lừa đảo trực tuyến, tăng gần 18% so với năm 2024. Nhiều thủ đoạn mới đã xuất hiện: từ giả mạo cơ quan chức năng để gọi điện, gửi tin nhắn đe dọa, đến việc xây dựng ứng dụng tài chính trá hình nhằm lôi kéo hàng chục nghìn người tham gia. Đáng chú ý, AI và công nghệ Deepfake ngày càng được sử dụng nhiều để giả giọng nói, khuôn mặt, tạo ra những tình huống lừa đảo khó phân biệt thật - giả.

Tại hội thảo “AI & Cyber Security – Kiến tạo tương lai bảo mật thông minh” ngày 17/9, do Liên minh An toàn Thông tin CYSEEX tổ chức, Trung tướng Nguyễn Minh Chính, Phó Chủ tịch Thường trực Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia, nguyên Cục trưởng Cục An ninh mạng và Phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (Bộ Công an) đã cho biết, tại Việt Nam, các ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) đang được triển khai trong dịch vụ công, y tế, ngân hàng, giáo dục, công nghiệp và các đô thị thông minh.

Tuy nhiên, song hành với lợi ích là những nguy cơ và thách thức ngày càng phức tạp, đang xuất hiện xu hướng lạm dụng AI để thực hiện mục đích vi phạm pháp luật. Thông tin cũng tại Hội thảo cho biết, năm 2024 chứng kiến tấn công mạng có yếu tố trí tuệ nhân tạo (AI) tăng hơn 60% so với năm trước. Việc tấn công bằng AI có tỉ lệ thành công tới 70%, vượt xa phương thức thủ công 47,6% .

Trong cuộc họp hồi tháng 7/2025, Thượng tá Triệu Mạnh Tùng - Phó Cục trưởng Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao đã thông tin tới báo chí về tình hình tội phạm liên quan đến dữ liệu cá nhân trong thời gian qua.

Theo Thượng tá Triệu Mạnh Tùng, trong 6 tháng đầu năm 2025, lực lượng công an đã phát hiện và xử lý 56 vụ việc liên quan đến hành vi mua bán, thu thập trái phép dữ liệu cá nhân với số lượng khổng lồ, lên tới hơn 110 triệu bản ghi. Đây là con số đáng báo động, cho thấy mức độ phổ biến và tính chất nguy hiểm của tội phạm liên quan đến dữ liệu cá nhân trên không gian mạng hiện nay.

Đáng chú ý, phân tích nguyên nhân dẫn đến thực trạng trên, Thượng tá Triệu Mạnh Tùng cho biết có 3 yếu tố chính, trong đó có hai nguyên nhân: Các hệ thống thông tin tại nhiều tổ chức, doanh nghiệp vẫn tồn tại lỗ hổng lớn trong quy trình thu thập, xử lý và bảo vệ dữ liệu cá nhân. Chính những sơ hở này khiến dữ liệu của khách hàng bị rò rỉ, bị khai thác trái phép mà không được nhận diện kịp thời. Đáng lưu tâm là, nhận thức của người dân về bảo vệ dữ liệu cá nhân còn hạn chế. Không ít người dùng chưa nắm rõ các quyền của mình đối với thông tin cá nhân, dễ dàng cung cấp thông tin trên các nền tảng không rõ nguồn gốc hoặc không kiểm tra điều khoản bảo mật khi sử dụng dịch vụ trực tuyến.

Tin giả cũng là một vấn nạn đáng quan ngại không kém. Nói như PGS.TS Trần Đình Thiên, tin giả không phải mới, nhưng hiện nay đã ở mức báo động đỏ với tốc độ lan truyền khủng khiếp, mức độ nguy hại lan rộng từ cá nhân, doanh nghiệp đến xã hội và Nhà nước. PGS. TS Hà Huy Phượng, Học viện Báo chí và Tuyên truyền nhận định rằng, mỗi khi có thiên tai, tai nạn hay sự kiện có ảnh hưởng đến xã hội, thông tin thiếu trách nhiệm và vô đạo đức thường tràn lan, gây thêm nỗi lo cho cộng đồng.

Rõ ràng, tham gia môi trường số là xu thế không thể cưỡng cầu, nhưng những mối đe dọa, sự nguy hiểm từ môi trường ảo này lại rất thật và không thể lường trước.

2. Trở lại với phong trào Bình dân học vụ số. 80 năm trước, phong trào “Bình dân học vụ” do Chủ tịch Hồ Chí Minh phát động là một biểu tượng của lòng quyết tâm, ý chí, tinh thần đoàn kết giúp người dân thoát khỏi mù chữ, tiếp cận tri thức. 80 năm sau, phong trào “Bình dân học vụ số” mang trong mình sứ mệnh mới: Phổ cập kỹ năng số, giúp mọi người dân có thể tiếp cận, sử dụng và làm chủ công nghệ một cách hiệu quả. Là người phát động phong trào “Bình dân học vụ số”, Tổng Bí thư Tô Lâm, Trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số từng nhấn mạnh: Để tiến kịp, tiến cùng thời đại, toàn dân cần tích cực tham gia phong trào Bình dân học vụ số.

Với phong trào “Bình dân học vụ số”, mục tiêu lớn nhất và trước nhất thiết nghĩ là giúp người dân, đặc biệt là những đối tượng ít có điều kiện tiếp cận công nghệ, có thể nắm bắt các kỹ năng số cơ bản bởi theo các chuyên gia, nắm bắt kỹ năng số không chỉ là để người dân tham gia sâu vào xã hội số, kinh tế số, mà trước hết là để mỗi người có cho chính mình một lá chắn để có thể tự bảo vệ mình trên môi trường số, sau đó là bảo vệ cộng đồng và quốc gia.

Xung quanh câu chuyện trang bị kỹ năng số cho người dân, chia sẻ với báo chí, Trung tá Phí Văn Thanh, Cục An ninh mạng và Phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao A05, Bộ Công an cho rằng để xây dựng một cộng đồng an toàn số, điều kiện tiên quyết là phải hình thành bộ kỹ năng số cơ bản phù hợp, dễ tiếp thu, dễ thực hành với từng nhóm đối tượng.

Theo Trung tá Phí Văn Thanh, trước hết, đối với học sinh, sinh viên, đây là nhóm tuổi thường xuyên tiếp xúc với Internet và mạng xã hội, đồng thời dễ bị tác động bởi những thông tin giả hoặc các cạm bẫy trực tuyến. Do đó, các em cần được trang bị khả năng bảo mật tài khoản cá nhân thông qua việc đặt mật khẩu mạnh và bật xác thực hai lớp. Bên cạnh đó, việc nhận diện tin giả, đường link lừa đảo hay các lời mời kết bạn, việc làm đáng ngờ cũng cần được nhấn mạnh. Không thể thiếu là kỹ năng ứng xử văn minh trên không gian mạng để tránh sa vào tình trạng bắt nạt trực tuyến hoặc bị kẻ xấu lợi dụng.

Hai nhóm đối tượng nữa cần có kỹ năng số cơ bản là người lao động, công nhân và người cao tuổi - những đối tượng dễ trở thành mục tiêu của các chiêu trò lừa đảo. Theo Trung tá Phí Văn Thanh, với người lao động, công nhân cốt lõi là hướng dẫn cách bảo vệ thông tin tài chính cá nhân, nguyên tắc bảo mật khi sử dụng ngân hàng trực tuyến, dịch vụ y tế hay hành chính công. Đối với người cao tuổi, cần được hướng dẫn những thao tác cơ bản nhằm tránh vô tình truy cập nội dung độc hại, đồng thời phải đặc biệt cảnh giác trước các cuộc gọi mạo danh công an, ngân hàng hay tòa án, cần tham khảo ý kiến con cháu hoặc người thân trước khi thực hiện các giao dịch tài chính lớn..

Công nghệ nói chung, các chiêu trò, thủ đoạn trên môi trường số thì luôn luôn ảo diệu, biến đổi không ngừng và ngày càng mới lạ, tinh vi. Để cập nhật và nhận diện được chúng không bao giờ là điều dễ dàng và cần sự chung tay của toàn xã hội. Nhưng khó không có nghĩa là từ bỏ, nhất là khi chúng luôn luôn là mối nguy đe doạ tới cả kinh tế, an sinh và an toàn của mỗi người trong số chúng ta. Vì vậy, để bảo vệ mình khi hoạt động trên môi trường số - một xu hướng thực tế và không thể cưỡng cầu - điều duy nhất mà mỗi người dân cần ghi nhớ nằm lòng là có cho mình những kỹ năng số tối thiểu để có thể tự phòng vệ cho mình. Còn với các cấp đang triển khai phong trào Bình dân học vụ số, phổ cập, xây dựng cho người dân những kỹ năng số cơ bản, thiết thân nhất để bảo đảm an toàn cho mình trên môi trường số, là yêu cầu sống còn cũng là việc cần làm ngay…