Bổ sung quy định định danh người bán hàng online: Bước đi cần thiết nhằm tạo hành lang pháp lý minh bạch

Ðiều kiện tiên quyết cho một thị trường minh bạch

Thương mại điện tử phát triển mở ra nhiều cơ hội nhưng đi kèm là số vụ vi phạm cũng tăng lên đáng kể, buộc lực lượng quản lý thị trường phải tăng cường kiểm tra, xử lý nhằm bảo vệ người tiêu dùng. Thống kê cho thấy, riêng lĩnh vực thương mại điện tử trong 6 tháng đầu năm 2025, lực lượng quản lý thị trường cả nước đã phát hiện, xử lý 161 vụ vi phạm, xử phạt hành chính gần 3 tỷ đồng, trị giá hàng hóa vi phạm trên 1 tỷ đồng. Mặt hàng bị làm giả đa dạng, từ đồng hồ, túi xách hàng hiệu đến mỹ phẩm, thực phẩm chức năng, đồ điện tử, sách vở, đồ gia dụng, sữa bột, dầu ăn…

Là địa bàn lớn, lực lượng quản lý thị trường thành phố Hà Nội đã triển khai đồng bộ các kế hoạch kiểm tra định kỳ, đột xuất và chuyên đề. Việc phối hợp liên ngành cũng được tăng cường để nâng cao hiệu quả giám sát và xử lý. Thương mại điện tử tiếp tục là điểm nóng với 72 vụ vi phạm bị xử lý trong 6 tháng đầu năm, riêng tháng 6 có 33 vụ. Vi phạm chủ yếu là kinh doanh mỹ phẩm, thực phẩm, phụ kiện không rõ nguồn gốc.

Đây là lĩnh vực đòi hỏi nghiệp vụ cao và sự phối hợp liên ngành để truy vết, xử lý hiệu quả. Một số nhóm hàng như thuốc lá điếu nhập lậu tiếp tục được giám sát chặt chẽ, với 23 vụ xử lý trong tháng 6, tang vật vi phạm lên tới gần 1.900 bao thuốc. Ngoài ra, lực lượng quản lý thị trường cũng phát hiện và xử lý 7 vụ liên quan đến khí N2O, còn gọi là bóng cười với tang vật thu giữ lên đến 206 bình…

Ông Dương Mạnh Hùng, Phó Chi cục trưởng Chi cục Quản lý thị trường Hà Nội khẳng định, tới đây, Chi cục Quản lý thị trường thành phố Hà Nội tiếp tục tăng cường kiểm tra, giám sát thị trường, tập trung vào những nhóm hàng có nguy cơ cao vi phạm, nhóm hàng liên quan đến an toàn thực phẩm. Đồng thời, Chi cục sẽ tiếp tục nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước, không để xảy ra điểm nóng buôn bán hàng cấm, hàng giả, hàng lậu.

Theo ông Trần Hữu Linh - Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương), lực lượng quản lý thị trường cả nước đang triển khai Đề án chống hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng trên thương mại điện tử đến năm 2025 (Đề án 319). Cùng với đó, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước đã mời các sàn như Shopee, Lazada ký cam kết phối hợp kiểm soát chất lượng hàng hóa. Thời gian tới, lực lượng quản lý thị trường sẽ áp dụng công nghệ, sử dụng các phần mềm chuyên dụng rà quét và phát hiện hành vi vi phạm từ phía nhà bán hàng.

Trong bối cảnh hiện nay, thì việc định danh người bán hàng online đang được coi như điều kiện tiên quyết, một yêu cầu bắt buộc để lành mạnh hóa thị trường thương mại điện tử. Theo Hiệp hội Thương mại Điện tử Việt Nam (VECOM), năm 2024, quy mô thị trường thương mại điện tử (TMĐT) B2C đạt khoảng 650.000 tỷ đồng (tương đương 30 tỷ USD), chiếm gần 10% doanh thu bán lẻ cả nước và đóng góp gần 20% GDP. Với tốc độ tăng trưởng 18 - 25%/năm, dự báo đến năm 2030, thị trường này có thể đạt quy mô 63 tỷ USD, đứng thứ hai Đông Nam Á.

Người tiêu dùng Việt Nam hiện chi gần 1 tỷ USD mỗi tháng qua các sàn TMĐT như Shopee, Lazada, Tiki, TikTok Shop… Tuy nhiên, đi cùng với sự bùng nổ này là hàng loạt rủi ro từ gian lận thương mại, trốn thuế, buôn bán hàng giả, hàng nhái, quảng cáo sai sự thật, cho tới khiếu nại phức tạp và thiếu cơ chế xác minh rõ ràng. Một trong những lỗ hổng lớn nhất chính là tình trạng “người bán vô danh”, cá nhân kinh doanh trực tuyến không công khai tên thật, địa chỉ, mã số thuế hay số điện thoại.

Thực tế, nhiều giao dịch TMĐT hiện vẫn diễn ra giữa người tiêu dùng và những tài khoản bán hàng hoàn toàn ẩn danh. Khi xảy ra tranh chấp, khách hàng không biết khiếu nại ở đâu, cơ quan chức năng cũng gặp khó khăn trong truy vết, xử lý vi phạm. Bên cạnh đó, nhiều cá nhân lợi dụng nền tảng TMĐT để buôn bán hàng cấm, hàng giả, hay “lách luật” để trốn thuế.

Hành trình nhiều thách thức, nhưng cần thiết

Thực hiện định danh người bán hàng online là một hành trình còn nhiều khó khăn và thách thức, nhưng rất cần thiết và hoàn toàn khả thi. Khi mọi giao dịch thương mại được ghi lại minh bạch sẽ tạo sự an tâm hơn cho cả người mua lẫn người bán. Từ đó khuyến khích mua sắm online nhiều hơn, đẩy mạnh chuyển đổi số, giao dịch không tiền mặt, thúc đẩy phát triển thương mại điện tử, mang lại những lợi ích to lớn về kinh tế. Hơn nữa, khi việc định danh được thực thi sẽ là những mấu chốt tạo ra môi trường mạng văn minh, là một trong những yếu tố quan trọng tạo đà cho sự phát triển của đất nước.

Trước thực tế nêu trên, Dự thảo Luật TMĐT dự kiến trình Quốc hội sẽ mở rộng quản lý thuế với người bán hàng online, trong đó có mô hình livestream bán hàng. Theo đó, Dự thảo bổ sung quy định về định danh người bán qua ứng dụng VNeID, trách nhiệm của chủ thể cung cấp dịch vụ TMĐT và cơ chế kiểm soát hàng vi phạm.

Theo ông Nguyễn Tấn Phong, Giám đốc Trung tâm tư vấn Pháp luật của VECOM, những khoảng trống pháp lý còn tồn tại đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi người tiêu dùng, làm méo mó môi trường cạnh tranh và gây thất thu thuế cho ngân sách. Việc định danh người bán hàng online là một yêu cầu tất yếu và cấp thiết. Đây không phải là biện pháp “siết chặt” tiêu cực, mà là bước đi cần thiết để thiết lập tính chịu trách nhiệm rõ ràng trong môi trường số.

“Khi có một giao dịch xảy ra, người tiêu dùng và cơ quan quản lý cần biết rõ chủ thể đứng sau giao dịch đó là ai để có thể giải quyết khiếu nại hoặc xử lý vi phạm. Đây là nguyên tắc cơ bản để xây dựng một thị trường minh bạch và bền vững, phù hợp với xu hướng chung của thế giới”, ông Phong nêu ý kiến.

Xoay quanh vấn đề này, PGS. TS. Ngô Trí Long, Chuyên gia kinh tế nhận định, định danh người bán không chỉ là một giải pháp quản lý, mà đang trở thành nền tảng thiết yếu cho một hệ sinh thái TMĐT đáng tin cậy và phát triển bền vững. Theo ông, với việc triển khai mã số thuế cá nhân, tài khoản định danh VNeID và cơ chế xác thực sàn TMĐT chính sách này đang phát huy tác dụng rõ nét trên ba phương diện tăng thu ngân sách, củng cố niềm tin thị trường và hiện đại hóa hệ thống kinh doanh số.

Tuy nhiên, việc triển khai chính sách vẫn còn đối mặt với một số rào cản. Không ít người bán nhỏ lẻ vẫn chưa quen với việc đăng ký mã số thuế hoặc còn lo ngại về nguy cơ xâm phạm quyền riêng tư khi sử dụng dữ liệu định danh. Bên cạnh đó, chất lượng định danh giữa các sàn chưa đồng đều, trong khi hành lang pháp lý về chia sẻ dữ liệu, bảo mật thông tin cá nhân và xử lý tranh chấp vẫn chưa hoàn thiện.

Vì vậy, PGS. TS. Ngô Trí Long cho rằng, cần thí điểm định danh bắt buộc với nhóm người bán có doanh thu lớn trước khi mở rộng ra toàn thị trường. Song song đó, cần bổ sung các quy định cụ thể về bảo vệ dữ liệu cá nhân, đồng thời đẩy mạnh hoạt động tập huấn, hướng dẫn khai thuế và định danh trực tuyến cho người bán, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa.

Ngoài ra, việc xây dựng cơ chế chia sẻ dữ liệu định danh giữa Bộ Công Thương, cơ quan thuế và Bộ Công an cũng cần triển khai theo hướng bảo mật và hiệu quả. Các sàn TMĐT nên được khuyến khích tích hợp xác thực VNeID và mã số thuế ngay từ bước mở gian hàng. Bên cạnh đó, công khai tỷ lệ vi phạm và khiếu nại tại từng gian hàng cũng là cách thiết thực để tăng tính minh bạch và trách nhiệm.

Đồng quan điểm, nhiều ý kiến cũng nhấn mạnh, việc xác thực danh tính người bán sẽ góp phần tăng cường trách nhiệm pháp lý, giúp cơ quan chức năng dễ dàng truy vết và xử lý khi xảy ra hành vi vi phạm. Đây là một bước tiến quan trọng trong việc xây dựng môi trường TMĐT minh bạch và có trật tự. Tuy nhiên, nếu không đi kèm với cơ chế hậu kiểm kịp thời, công cụ phân tích dữ liệu thông minh và các chế tài đủ mạnh, thì việc xác thực có thể chỉ mang tính hình thức. Vì vậy, cần thiết lập cơ chế phối hợp chia sẻ dữ liệu liên ngành một cách đồng bộ và hiệu quả giữa cơ quan thuế, ngân hàng và quản lý thị trường, các bộ ngành liên quan.

Bên cạnh nỗ lực của cơ quan quản lý, các cá nhân, tổ chức kinh doanh online cũng cần chủ động nâng cao ý thức tuân thủ. Việc đăng ký mã số thuế, thực hiện định danh điện tử và khai báo giao dịch không nên được xem là nghĩa vụ bắt buộc đơn thuần, mà cần được nhìn nhận như một cách để khẳng định uy tín, gia tăng niềm tin với khách hàng và từng bước phát triển kinh doanh bền vững.