Cuộc khủng hoảng ở Myanmar

Quả thật, một năm bắt đầu đủ thuận lợi đối với Brunei khi Quốc vương Hassanal Bolkiahnhận trách nhiệm làm Chủ tịch ASEAN. Với chủ đề 'Chúng tôi quan tâm, Chúng tôi chuẩn bị, Chúng tôi thịnh vượng', chương trình nghị sự của Brunei tập trung vào giải quyết COVID-19 ở Đông Nam Á và lập biểu đồ tương lai sau đại dịch. Brunei có đủ khả năng để đối mặt với thách thức này nhờ thành công đáng kể trong việc ngăn chặn virus trong biên giới của mình.

Mục tiêu chính của Brunei là duy trì sự ổn định trong khu vực, cho phép các quốc gia thành viên ASEAN tập trung vào việc chiến đấu với đại dịch. Brunei đã sớm cho biết rằng không có khả năng sẽ ký kết một Bộ Quy tắc Ứng xử gây tranh cãi để quản lý các tranh chấp hàng hải ở Biển Đông. Bị hạn chế bởi nhu cầu của các cuộc họp trực tuyến và mối đe dọa của đại dịch, Brunei đã nói rõ rằng COVID-19 là ưu tiên của mình.

Tuy nhiên, mọi thứ đã thay đổi sau khi cuộc đảo chính ở Myanmar, khi quân đội lật đổ chính phủ dân sự của Liên đoàn Quốc gia vì Dân chủ (NLD) và đặt chính phủ dưới sự lãnh đạo của Thống tướng Min Aung Hlaing. Sự phản đối rộng rãi đối với cuộc đảo chính đã dẫn đến các cuộc đụng độ ngày càng bạo lực, khiến Myanmar bên bờ vực nội chiến.

Mặc dù là một tổ chức dựa trên sự đồng thuận, ASEAN vẫn chưa thống nhất được về cách phản ứng và Brunei có nhiệm vụ quan trọng là tìm kiếm sự thống nhất các các quốc gia trong khối.

Brunei là một quốc gia nhỏ bé nhưng sự chuyên nghiệp của Brunei là một tài sản quan trọng. Nhận thức được vai trò lớn hơn của mình vào năm 2021, Hội đồng Lập pháp đã thông qua việc tăng ngân sách 7% cho Bộ Ngoại giao. Điều này sẽ giúp Brunei làm trung gian hòa giải cuộc khủng hoảng ở Myanmar.

Kể từ khi cuộc khủng hoảng bắt đầu, Brunei đã đóng vai trò tích cực chưa từng có với tư cách là chủ tịch ASEAN. Họ đã đưa ra một tuyên bố ngắn gọn của chủ tịch thay mặt cho ASEAN - nhưng không có sự đồng thuận chính thức - trong vòng 24 giờ sau cuộc đảo chính. Tuyên bố không trực tiếp chỉ trích cuộc đảo chính, phù hợp với chính sách lâu đời của ASEAN là không can thiệp vào công việc nội bộ của các thành viên. Tuyên bố đã ưu tiên tôn trọng dân chủ, pháp quyền, nhân quyền và một giải pháp phù hợp với 'ý chí và lợi ích' của người dân Myanmar. Theo tiêu chuẩn ASEAN, đây là một biểu hiện phản đối mạnh mẽ.

Brunei đã phải đối mặt với câu hỏi khó trong việc đàm phán với chính quyền quân sự. Bất kỳ cuộc đàm phán nào cũng có nguy cơ hợp pháp hóa cuộc đảo chính, tuy nhiên trong khi Indonesia ban đầu chịu trách nhiệm gây sức ép với các quốc gia thành viên khác để hình thành sự đồng thuận, Brunei với tư cách là chủ tịch trung lập đã lặng lẽ gặp gỡ các đại diện của quân đội.

Sự xuất hiện của một chính quyền Myanmar song song trong Ủy ban Đại diện cho Pyidaungsu Hluttaw (CRPH hay Quốc hội liên bang) làm phức tạp thêm vấn đề. Một chính phủ lưu vong do các nghị sĩ NLD lãnh đạo, CRPH tuyên bố đại diện cho các cơ quan dân sự, hợp pháp của Myanmar và đã kêu gọi ASEAN cho phép tổ chức này được quốc tế công nhận.

Thử thách vai trò chủ tịch ASEAN

Brunei cho đến nay vẫn ưu tiên duy trì liên lạc với chính quyền, mời bộ trưởng ngoại giao của Myanmar tham dự Hội nghị không chính thức Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN vào ngày 2/3. Trong khi Singapore cho rằng ASEAN cần phải có lập trường để không mất ảnh hưởng trong khu vực, thì Malaysia đề xuất Myanmar xem xét chuyến thăm của đại diện Brunei và Tổng thư ký ASEAN phi chính trị để giúp hòa giải cuộc khủng hoảng chính trị.

Sau cuộc họp, Brunei đưa ra một tuyên bố khác của chủ tịch - một phiên bản nhẹ nhàng của tuyên bố trước đó - chỉ ra rằng ASEAN vẫn còn chia rẽ. Tuyên bố tập trung vào việc duy trì sự ổn định và nhu cầu về một "giải pháp hòa bình, thông qua đối thoại mang tính xây dựng ... vì lợi ích của người dân". Không có bất kỳ đề cập nào về nhân quyền hoặc 'ý chí' của người dân, tuyên bố lưu ý rằng ASEAN đã 'nghe thấy' các lời kêu gọi trả tự do cho các tù nhân chính trị.

Song, điều đó không có nghĩa là Brunei không biết về tình hình đang xấu đi. Bộ Ngoại giao nước này đã đưa ra một tuyên bố chưa từng có vào ngày 10 tháng 3 nhắc lại các điểm trong cả hai tuyên bố của Chủ tịch ASEAN, làm rõ rằng điểm mạnh hơn là chính sách đối ngoại của Brunei chứ không chỉ lập trường của nước này với tư cách là chủ tịch ASEAN. Điều này đã gây áp lực buộc chính quyền Myanmar thừa nhận rằng ngay cả chiếc ghế trung lập cũng phản đối hoạt động đàn áp bạo lực đối với những người biểu tình và về tổng thể, các thành viên ASEAN đang mất kiên nhẫn.

Sau khi ASEAN chưa thể thống nhất trong hành động, CRPH đã rút lại chỉ định khủng bố đối với tất cả các dân quân dân tộc thiểu số, lôi kéo họ thành lập một 'quân đội liên bang' chống lại chính quyền. Khi cuộc nội chiến đang bùng phát, Tổng thống Indonesia Joko Widodo chính thức yêu cầu Brunei tổ chức một hội nghị thượng đỉnh đặc biệt của các nhà lãnh đạo ASEAN để giải quyết cuộc khủng hoảng.

Brunei và Malaysia đã tán thành một cuộc họp như vậy, sẽ được tổ chức tại Ban Thư ký ASEAN ở Jakarta. Đây sẽ là hội nghị cấp cao trực tiếp đầu tiên của ASEAN kể từ khi các cuộc gặp trực tuyến bắt đầu vào năm 2020, mang đến cho các nhà lãnh đạo ASEAN cơ hội cuối cùng để tìm kiếm sự đồng thuận về Myanmar thông qua ngoại giao khép kín, chính sách "im lặng".

Lý do cho một cuộc gặp trực tiếp trở nên rõ ràng sau khi Thái Lan xác nhận sự tham dự của lãnh đạo quân đội, Tướng Min Aung Hlaing vào ngày 24 tháng 4. Điều này hợp pháp hóa chính quyền đối với Chính phủ Thống nhất Quốc gia (NUG) mới được thành lập của CRPH và các đồng minh sắc tộc của nó.

Quyết định mời Tướng Min Aung Hlaing của Brunei làm chủ tịch là dấu hiệu rõ ràng nhất nhưng nước này coi các cuộc đàm phán trực tiếp với chính quyền là quan trọng để giải quyết cuộc khủng hoảng.

Thách thức của Brunei là tạo ra sự đồng thuận tại hoặc trước hội nghị thượng đỉnh của các nhà lãnh đạo. Đây sẽ là bài kiểm tra thực sự của ASEAN, vì các quốc gia thành viên sẽ cần phải đưa ra một tuyên bố chung – họ sẽ không còn có thể che giấu những tuyên bố của Brunei với tư cách là chủ tịch. Làm thế nào Brunei có thể giúp ASEAN tìm kiếm sự thống nhất đó dưới bóng dáng của người chịu trách nhiệm về cuộc đảo chính, và rõ ràng là trong trường hợp không có Thủ tướng Thái Lan Prayut Chan-ocha, sẽ là một nhiệm vụ rất khó giải quyết, nhưng hy vọng cũng không hề nhỏ.

Nếu ASEAN không đạt được đồng thuận, ASEAN có nguy cơ bộc lộ sự chia rẽ nội bộ một cách khó hiểu và công khai, điều này sẽ chỉ mời gọi Trung Quốc và Hoa Kỳ áp đặt các giải pháp của riêng họ.

Brunei có nhiều công việc cần làm, nhưng nước này dường như đang sẵn sàng đối mặt với thách thức.