Cảm xúc lan toả từ một bài thơ

Đúng như cảm xúc ngập tràn của nhà báo Viết Dư: Thơ Nguyễn Hồng Vinh thường không ồn ào, không bi lụy, mà thấm thía như mạch ngầm chảy dưới lớp đất đời. Với bài thơ “Tháng 7 này…”, ông lại một lần nữa thể hiện đặc trưng phong cách ấy: bình dị mà sâu lắng, viết về một con người mà soi chiếu cả vận mệnh đất nước. Đây không chỉ là một bài thơ kỷ niệm Ngày Thương binh - Liệt sĩ 27/7, mà là một tuyên ngôn mềm của ký ức, của khát vọng tiếp bước cha anh bằng tất cả chiều sâu văn hóa, chính trị và nhân sinh.

Bài thơ mở ra bằng một hành trình vật lý nhưng cũng là hành trình tâm linh:“Tháng 7 trời miền Trung hầu như đổ lửa/ Chị vào Quảng Trị viếng mộ cha/ Rồi ngược lên Vị Xuyên…”. Người phụ nữ trong bài thơ là hiện thân của bao người vợ, người con thời chiến. Chị mang trong mình hai nỗi đau: nỗi đau làm con và nỗi đau làm vợ. Viếng cha rồi viếng chồng, đó không chỉ là hành động tưởng nhớ, mà là một sự tiếp nối mạch máu của nghĩa tình, của tri ân và chịu đựng. Hành trình này nối hai ngôi mộ cũng là nối hai thời đại lịch sử và gắn với một đời người “chống chọi với gian nan đủ loại”. Nhà thơ Nguyễn Hồng Vinh không dùng những từ ngữ ướt át hay lên gân để mô tả sự hy sinh. Ông chỉ nhắc nhẹ: “Ngày trở về, chúng mình sẽ thay nhà mái rạ bằng ngói màu son...”. Không ít người viết về nỗi đau hậu chiến, nhưng cái tinh tế của Nguyễn Hồng Vinh là ông không để nó đóng khung trong bi kịch. Ông có cả nghệ thuật xoay chuyển, dẫn dắt người đọc sang ý thơ nối tiếp. “Tháng 7 này khác tháng 7 mọi năm”, câu thơ như đánh dấu sự chuyển mùa. Không còn là tưởng niệm khép kín, mà là một tháng 7 mở ra, dồn dập nhịp đập của thời cuộc: “Cả nước rùng rùng sắp xếp lại giang sơn/ Để dân tộc vươn mình sang trang mới…”.

Bài thơ viết giữa lúc đất nước đang bước vào giai đoạn cải tổ sâu sắc về hành chính, thể chế, nội lực, từ việc sáp nhập đơn vị hành chính đến khát vọng “Nâng vị thế Việt Nam sánh vai cường quốc năm châu”. Và trong dòng chảy đó, lời thơ không chỉ mang tính tri ân, mà còn hàm chứa tư duy chính trị sắc sảo của một người trí thức từng trải.

Nếu ai đã từng theo dõi các tác phẩm của nhà thơ Nguyễn Hồng Vinh, cũng đều cảm thấy ở mỗi câu thơ, ý thơ đều đa tầng lớp nghĩa. “Tháng 7 này…” là một trong những bài thơ tiêu biểu cho phong cách thơ - báo - chính luận của Nguyễn Hồng Vinh, nơi ông vừa kể chuyện, vừa bình luận, vừa dẫn dắt người đọc đi từ cảm xúc cá nhân đến suy tư xã hội.

Tiếp nối mạch cảm xúc nói trên, chị Thùy Trâm viết:

Tháng Bảy, cái tháng như thể một khúc trầm vang lên trong tâm thức người Việt đã được nhà thơ Nguyễn Hồng Vinh gọi tên không bằng nước mắt, mà bằng một sự tĩnh lặng lắng sâu và lặng thầm day dứt. Bài thơ không tìm cách gào thét, không phủ lên hiện thực một màn bi lụy, mà chạm vào người đọc bằng chính sự giản dị không khoan nhượng của ký ức. Người phụ nữ trong bài - nhân vật không tên - hiện lên như một biểu tượng sống động của bao nhiêu người mẹ, người vợ, người con đã mất mát đến tận cùng, nhưng không gục ngã. Hành trình của chị từ Quảng Trị đến Vị Xuyên - từ mộ cha đến mộ chồng –- là một hành trình đi ngược về ký ức, nhưng không để ở lại đó. Đó là hành trình của một tâm hồn đã chắt ra nước mắt để làm nhiên liệu cho hành động.

Chị cắm bó hoa hồng trên ban thờ cha và chồng - một hành động tưởng chừng nhỏ bé mà chứa đựng cả ngọn lửa của một lời thề âm thầm: “còn sức lực ngày nào sẽ gắn kết cộng đồng.” Có lẽ, cái lớn lao của bài thơ không nằm ở bi kịch, mà nằm ở cách nó vượt qua bi kịch. Nó không dựng tượng đài bằng đá, mà dựng bằng từng bước chân lặng lẽ nhưng bền bỉ, như chính cách người Việt mình từng đi qua bao cuộc chiến. Nguyễn Hồng Vinh không viết để kể lại quá khứ, mà để nối nó với hiện tại để nhắc ta rằng, thương nhớ không đủ nếu không hóa thân thành hành động, nếu không biến nỗi đau thành nội lực dựng xây. Tháng Bảy, qua đôi mắt của ông, không còn là tháng của chia lìa, mà là tháng của nối liền giữa những thế hệ, những miền đất, và những lời hứa chưa bao giờ được quên.

Còn nhà nghiên cứu văn hóa, văn nghệ Hạo Nhiên thì cho rằng, con đường từ trái tim đi đến trái tim, là nghệ thuật dùng hình tượng để lay động lòng người. Bài thơ của Nguyễn Hồng Vinh đọc qua ai cũng hiểu nỗi đau mất mát quá lớn của nhân vật “chị” trong bài. Nhưng đâu chỉ là nỗi đau của người mất cả cha lẫn chồng, tháng 7 nào cũng tất bật vào viếng cha ở Nghĩa trang quốc gia Trường Sơn, rồi tất bật ra Nghĩa trang Vị Xuyên thăm mộ chồng. Một hành trình của một phụ nữ đi xuyên nắng lửa để thực hiện cái đạo lý thiêng liêng ấy nói thay cho bao người có chung hoàn cảnh. Nhưng từ đây, bài thơ mở ra một phạm trù thời gian mới, với nội hàm mới. Tháng 7, cả nước đang khẩn trương “sắp xếp lại giang sơn” để thực hiện mục tiêu đưa dân tộc vào kỷ nguyên vươn mình, xây dựng đất nước cường thịnh, phồn vinh. Đó chính là cuộc trường chinh của dân tộc đi tiếp chặng đường mà các anh hùng liệt sĩ, thương binh đã sẵn sàng chấp nhận hy sinh, không chút đếm đong, tính toán. Đó cũng chính là cái nền tảng để dân tộc ta đưa lịch sử sang trang mới, mà mỗi người dân Việt đều ghi khắc công lao to lớn của các liệt sĩ, thương binh.

Nhưng đó mới là tầng thứ nhất của bài thơ nếu ta hình dung bài thơ như một cái tháp. Do vậy, từ đại từ số ít là “chị”, tác giả đã chuyển sang đại từ số nhiều là “chúng tôi” tự xác định được mình cần phải làm gì để cuộc trường chinh đi tới đích, đạt được khát vọng chính đáng của toàn dân? Lời hứa của “chị” trước ban thờ cũng là lời hứa của chúng ta cần phải chung tay hành động vượt qua mọi thách đố của đất nước và thời đại đang đặt ra. Tầng tháp nối cuối cùng của bài thơ đặt ra là những nhiệm vụ thật sự thiêng liêng – đó là giữ vững độc lập, tự do và toàn vẹn chủ quyền lãnh thổ; cả nước là một đại công trường để thật sự mang ấm no, hạnh phúc đến từng nhà, xã hội không ai bị bỏ lại phía sau. Đó phải chăng là ý tưởng bao trùm của bài thơ chạm trái tim người đọc?

Hà Nội, 31/7/2025