Cần đồng bộ các Luật liên quan để kiểm soát thuốc lá kiểu mới

Mặc dù Nghị quyết 173/2024/QH15 đã có hiệu lực hơn 6 tháng qua, khái niệm về các sản phẩm thuốc lá kiểu mới chưa được quy định rõ ràng trong Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá năm 2012 và các văn bản quy phạm pháp Luật có liên quan.

Thực tế, việc buôn bán thuốc lá điện tử (TLĐT) và thuốc lá nung nóng (TLNN) vẫn diễn ra phổ biến trên mạng xã hội và các nền tảng thương mại điện tử. Điều này cho thấy pháp Luật chưa theo kịp thực tiễn và lực lượng chức năng còn gặp khó khăn trong kiểm soát.

Do đó đại diện các bộ, ngành nhấn mạnh nhu cầu cần thiết của việc sửa Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá (PCTHTL) và Luật Đầu tư, Luật Quản lý ngoại thương... để thực thi Nghị quyết 173/2024/QH15 hiệu quả.

Đây là nội dung được nêu lên trong tọa đàm “Hoàn thiện pháp luật để kiểm soát thuốc lá mới - Từ thực tiễn đến chính sách” vừa được báo Đại Đoàn Kết tổ chức.

Tách bạch thuốc lá nung nóng với thuốc lá điện tử

Về mặt khoa học, ông Lê Thành Hưng - Trưởng Phòng Tiêu chuẩn nông nghiệp thực phẩm (Viện Tiêu chuẩn chất lượng Việt Nam, Bộ Khoa học và Công nghệ) cho rằng, bước đầu tiên cần thực hiện là làm rõ định nghĩa và phân loại chính xác, riêng biệt giữa TLĐT và TLNN.

Năm 2020, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) công nhận, TLNN chứa nguyên liệu thuốc lá nên là sản phẩm thuốc lá, khuyến nghị quản lý theo khung pháp lý hiện hành của nước sở tại áp dụng đối với các sản phẩm thuốc lá như thuốc lá điếu, xì gà,… và tách bạch hoàn toàn với TLĐT.

Ngoài ra năm 2024, Tổ chức Tiêu chuẩn hóa Quốc tế(ISO) đã công bố bộ tiêu chuẩn về thuật ngữ và định nghĩa của TLNN, khẳng định rằng TLNN không phải là TLĐT.

TLNN cũng không phải là thuốc lá điếu truyền thống vì khác cơ chế hoạt động. TLNN không đốt cháy điếu thuốc, còn thuốc lá truyền thống đốt cháy điếu thuốc.

Về mức độ gây hại, ông Hưng cho hay, TLNN chỉ sinh ra hàm lượng CO (cacbon monoxit) dưới 0,3 miligam/100ml khí thấp hơn nhiều so với thuốc lá truyền thống vì cần phải đốt cháy trực tiếp điếu thuốc. Vì vậy, ông đề xuất cần cân nhắc các yếu tố khoa học trong quá trình xây dựng và sửa đổi hệ thống pháp luật liên quan.

Ở góc độ pháp lý, ông Lê Đại Hải - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật Dân sự - Kinh tế (Bộ Tư pháp) phân tích :"Khái niệm thuốc lá được định nghĩa là sản phẩm được sản xuất từ toàn bộ hoặc một phần nguyên liệu thuốc lá, được chế biến dưới dạng thuốc lá điếu, xì gà, thuốc lá sợi, thuốc lào và cũng bao gồm các dạng khác - điều mà các nhà làm luật đã dự trù cho những thay đổi trong tương lai.

Do vậy TLNN đáp ứng đầy đủ các tiêu chí của Luật PCTHTL. Thuốc lá truyền thống và TLNN chỉ khác nhau ở công cụ hỗ trợ cho việc hút thuốc", ông Hải khẳng định.

Cần đánh giá toàn diện trong quá trình sửa luật

Để thực thi Nghị quyết 173, ông Hải cho biết, đầu tiên là sửa Luật PCTHTL. Song song với đó, sửa danh mục của Luật Đầu tư, gồm 2 danh mục: hàng hóa bị cấm và hàng hóa được phép kinh doanh có điều kiện.

Theo đó, sửa điều khoản thuốc lá là sản phẩm kinh doanh có điều kiện, trừ TLĐT, TLNN và đưa TLĐT, TLNN vào danh mục cấm. Tiếp theo là Luật quản lý ngoại thương cần đưa các sản phẩm này vào danh mục cấm xuất nhập khẩu.

Mặt khác ông Hải khuyến nghị, khi quốc tế đã xác định TLNN là thuốc lá thì về lâu về dài, cần phải nghiên cứu, cân nhắc về định nghĩa này, nhằm đảm bảo các loại sản phẩm thuộc định nghĩa thuốc lá đều được đối xử công bằng như nhau.

Đại diện cho Bộ Công Thương, ông Trần Thành Trung - Phòng Công nghiệp tiêu dùng, thực phẩm (Cục Công nghiệp) cũng nhấn mạnh, cần điều chỉnh các Luật và văn bản quy phạm pháp Luật liên quan để phân biệt tách bạch giữa các nhóm thuốc lá mới, nhằm đưa Nghị quyết 173 đi vào thực tiễn.

Hiện Bộ Công Thương đã phối hợp với Bộ Y tế và Bộ Tư pháp để sớm đưa ra định nghĩa về hai loại sản phẩm này, tạo cơ sở pháp lý cho công tác quản lý đồng bộ về thể chế và minh bạch.

Ông Hải cũng cho biết, thế giới vẫn chia làm hai thái cực cấm và quản lý đối với TLNN. Song thực tế đã cho thấy các nước phát triển không cấm mặt hàng này mà đưa vào kiểm soát có điều kiện.

Ngoài ra đa phần các doanh nghiệp tham gia vào lĩnh vực thuốc lá mới chủ yếu là các nhà đầu tư nước ngoài. Vì vậy cũng cần cân nhắc việc tác động đến môi trường đầu tư trong tương lai.

Ông Hải khuyến nghị :“Vấn đề chính sách cần cân nhắc đa dạng góc nhìn, từ tác động kinh tế, đồng bộ hệ thống pháp luật và hài hòa lợi ích các bên để đưa ra giải pháp tối ưu nhất”.

Bà Nguyễn Quỳnh Liên, Trưởng ban Dân chủ, Giám sát và Phản biện xã hội (Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam) nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đánh giá và thận trọng xem xét tác động toàn diện đến các nhóm đối tượng liên quan.

Đặc biệt người tiêu dùng, khi hơn 18 triệu người hút thuốc lá tại Việt Nam đang có xu hướng chuyển sang thuốc lá mới. Nếu xác định thuốc lá mới thuộc nhóm thuốc lá, cần có định nghĩa rõ ràng để thống nhất trong quản lý, tránh tình trạng người tiêu dùng và các cơ quan thực thi nhầm lẫn khái niệm về các sản phẩm này.

Từ góc độ hoàn thiện thể chế, cần sớm rà soát, điều chỉnh đồng bộ giữa các đạo luật liên quan như Luật PCTHTL, Luật Đầu tư, Luật quản lý ngoại thương và các văn bản hướng dẫn thi hành,...

Đồng thời lấy ý kiến đa chiều từ các bên liên quan. Mục tiêu cuối cùng là xây dựng một hành lang pháp lý minh bạch, đồng bộ giữa các văn bản pháp lý, và dung hòa quyền lợi giữa các bên.

Các đại biểu thống nhất cần có một báo cáo đánh giá tác động chính sách toàn diện đến các đối tượng liên quan để việc sửa các Luật và văn bản quy phạm pháp Luật liên quan được hiệu quả, gắn liền với thực tiễn, dung hòa với nhu cầu và quyền lợi của các bên.