Cao Bằng: Dấu hiệu lãng phí tiền tỷ từ những công trình xử lý rác thải?

Dự án hàng chục tỷ đồng nằm “phơi sương”

Tìm hiểu của phóng viên được biết, năm 2022, UBND tỉnh Cao Bằng phê duyệt đề án “Phân loại, xử lý, tái chế chất thải tập trung và phân tán trên địa bàn tỉnh”, với tổng mức đầu tư trên 185 tỉ đồng.

Gần 4 năm qua công tác thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt đã đạt được một số kết quả đáng ghi nhận. Toàn tỉnh hiện có 16 cơ sở xử lý rác thải, nhiều nơi đã được đầu tư cải tạo, nâng cấp hoặc xây dựng mới như tại Trà Lĩnh, Pác Miầu, Trùng Khánh, Khuổi Kép...

Một số đơn vị đã đưa vào sử dụng công nghệ lò đốt kết hợp chôn lấp tro xỉ, góp phần hạn chế lượng rác tồn đọng và giảm ô nhiễm môi trường. Hạ tầng kỹ thuật tại nhiều điểm xử lý như nhà điều hành, sân phơi rác, bể thu gom nước rỉ rác, hệ thống phân loại, băng chuyền... được đầu tư, bổ sung, bước đầu hỗ trợ tốt cho quá trình vận hành. Các hợp tác xã, doanh nghiệp được giao quản lý cũng đã triển khai tương đối bài bản hoạt động thu gom rác tại các khu dân cư, thị trấn và một số xã trung tâm.

Tuy nhiên, công tác xử lý rác thải trên địa bàn tỉnh Cao Bằng còn nhiều bất cập. Một số bãi rác đã xuống cấp nghiêm trọng, vẫn nằm trong danh sách cơ sở gây ô nhiễm môi trường cần xử lý triệt để.

Quan sát thực tế tại địa phương cho thấy, khu xử lý rác thải xã Trà Lĩnh (trước kia là thị trấn Trà Lĩnh, huyện Trùng Khánh) được đầu tư với số vốn trên 15 tỉ đồng với hố chôn rác thải được thiết kế cao hơn 2m, đáy hố và thành xung quanh được lót vải địa, khu xử lý còn được đầu tư hệ thống xử lý nước rỉ rác, bể chứa nước, cầu rửa xe và nhà điều hành.

Tuy vậy, rác thải tại đây được chôn lấp sai quy trình nên lượng nước rỉ rác hoàn toàn không có. Toàn bộ hệ thống máy móc, bồn chứa cùng 2 bể lắng đều lâm cảnh bỏ không, khóa kín cửa và cỏ dại mọc xung quanh.

Tình trạng tương tự cũng xảy ra tại khu xử lý rác thải thị trấn Nước Hai, huyện Hòa An (nay là xã Hòa An). Dự án có tổng mức đầu tư hơn 18 tỉ đồng (hoàn thành năm 2015). Bên cạnh hố chôn rác đã đầy là công trình xử lý nước thải bị bỏ không lãng phí. Dưới khu vực quây tôn hàng chục phương tiện máy móc bị bỏ không, cỏ mọc vây kín, thậm chí cổng vào khu vực này cỏ dại đã mọc kín mít, không còn lối đi, một số téc nước nhựa được vứt chỏng chơ trên những bờ cỏ rậm rạp...

Một công trình khác là khu xử lý rác Khuổi Kép - Nà Lần tại phường Tân Giang (trước kia là xã Chu Trinh). Theo tìm hiểu của phóng viên, bãi rác Khuổi Kép - Nà Lần được đầu tư xây dựng với mục tiêu phục vụ công trình vệ sinh môi trường cho 2 huyện và 1 thành phố.

Dự án phê duyệt lần đầu vào năm 2010 với tổng mức đầu tư 25 tỉ nhưng sau nhiều năm chậm tiến độ, qua các lần điều chỉnh, dự án này đội vốn lên xấp xỉ 50 tỉ đồng. Thời điểm ghi nhận, bãi rác này chỉ thực hiện việc chôn lấp, lò đốt rác được đầu tư hàng chục tỉ đang bỏ không hoang hóa từ năm 2019. Mái tôn của khu đốt rác đã mối mọt, thủng một mảng lớn, toàn bộ máy móc xuống cấp theo thời gian…. Theo báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM) được phê duyệt, dự án Khuổi Kép - Nà Lần được chia thành 2 giai đoạn. Tuy nhiên, đến thời điểm hiện tại dự án vẫn chưa được đầu tư giai đoạn 2.

Được biết, cả 3 dự án xử lý rác thải trên đều do Công ty Đầu tư phát triển và Môi trường tỉnh Cao Bằng làm chủ đầu tư kiêm nhà thầu thi công.

Thiết kế, khảo sát không phù hợp thực tế

Theo tìm hiểu của phóng viên, từ tháng 3 – 5/2025, Sở Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) tỉnh Cao Bằng đã xây dựng kế hoạch kiểm tra, rà soát lại tất cả các khu xử lý rác trên địa bàn. Lần kiểm tra này đồng thời cũng là dịp đánh giá kết quả thực hiện Đề án “Phân loại, xử lý, tái chế chất thải tập trung và phân tán trên địa bàn tỉnh Cao Bằng”.

“Mổ xẻ’’ nguyên nhân nhiều công trình xử lý nước rỉ rác, lò đốt được đầu tư với số vốn hàng chục tỉ đồng nhiều năm qua lâm cảnh bỏ không, lãng phí nguồn lực đầu tư, Báo cáo 2643 của Sở NN&MT tỉnh Cao Bằng cho rằng, nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên xuất phát từ khâu thiết kế, khảo sát từ ban đầu đã không phù hợp thực tế, quá định mức đầu tư, dẫn đến đầu tư xong không thể vận hành.

Một phần nguyên nhân nữa đến từ việc thiếu nguồn kinh phí và nguồn nhân lực để duy trì, cải tạo vận hành thường xuyên các công trình, đặc biệt là hệ thống xử lý nước rỉ rác khiến chưa thể đi vào hoạt động, gây lãng phí và giảm hiệu quả đầu tư.

Từ những hạn chế kể trên, Sở NN&MT tỉnh Cao Bằng đề xuất, các cơ quan tiếp tục phối hợp với Sở sớm tham mưu UBND tỉnh ban hành giá tối đa dịch vụ thu gom, vận chuyển, xử lý rác thải sinh hoạt nhằm tháo gỡ vướng mắc trong đấu thầu và thanh quyết toán.

Kiểm tra, đánh giá hai dự án bãi rác Trà Lĩnh và Hòa An, Khuổi Kép - Nà Lần để xử lý sai phạm, tránh lãng phí ngân sách. Đôn đốc các xã, phường sau sắp xếp tiếp tục tuyên truyền, triển khai mô hình phân loại rác tại nguồn.

Theo đại diện Sở NN&MT tỉnh Cao Bằng, trước thực trạng các cơ sở xử lý rác thải không hiệu quả, Sở NN&MT đang đề xuất giải pháp cũng như bố trí nguồn vốn để khắc phục những tồn tại.

“Bên cạnh đó, việc phân loại rác tại nguồn rất quan trọng, nếu việc này đi vào nề nếp mỗi năm có thể tiết kiệm kinh phí hàng tỉ đồng” - đại diện Sở NN&MT tỉnh Cao Bằng cho hay.