Từ Cao Bằng, muốn tiếp cận các trung tâm chính trị, kinh tế - xã hội lớn của đất nước không có lựa chọn nào khác ngoài hệ thống giao thông đường bộ với hai tuyến quốc lộ 3 (Hà Nội - Thái Nguyên - Bắc Kạn - Cao Bằng) và quốc lộ 4A (Hà Nội - Lạng Sơn - Cao Bằng), thời gian di chuyển từ 7 - 8 giờ, qua những khu vực địa hình hiểm trở. Những rào cản đã khiến Cao Bằng chưa phát huy được tiềm năng xứng tầm.

Tuyến cao tốc từ Đồng Đăng (Lạng Sơn) đến Trà Lĩnh (Cao Bằng) chính là lối mở, đòn bẩy đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh, kết nối Cao Bằng với các tỉnh biên giới và đặc biệt kết nối với Thủ đô Hà Nội, trung tâm kinh tế, chính trị và văn hóa của cả nước.

Biến không thể thành có thể

Tuyến cao tốc Đồng Đăng - Trà Lĩnh, được Bộ Giao thông Vận tải lập quy hoạch có chiều dài 144km, với tổng vốn đầu tư trên 47.000 tỷ đồng. Đây là dự án rất khó khăn cả về địa hình, địa chất, yếu tố kỹ thuật, thủ tục pháp lý, đặc biệt là nhu cầu vốn rất lớn. Đã có nhiều nhà đầu tư trong và ngoài nước đến quan tâm, tìm hiểu, khảo sát nhưng họ đều không quay trở lại, vì thế trong nhiều năm qua dự án vẫn chưa thể triển khai thực hiện.

Năm 2019, tỉnh Cao Bằng đã mời Tập đoàn Đèo Cả về tham gia nghiên cứu triển khai Dự án. Quy hoạch ban đầu sau năm 2030, đã được tham mưu địa phương đề xuất Thủ tướng triển khai sớm trước năm 2030 để có cơ sở nghiên cứu, triển khai dự án.

Với kinh nghiệm xây dựng thành công các công trình giao thông trọng điểm của ngành giao thông Tập đoàn Đèo Cả đã đề xuất phương án điều chỉnh hướng tuyến với hầm xuyên núi cùng cầu vượt thung lũng, rút ngắn chiều dài tuyến xuống còn dưới 100km, giảm tổng mức đầu tư xuống còn khoảng 23.000 tỷ đồng, giảm gần một nửa so với phương án ban đầu.

Tuy nhiên, tổng mức đầu tư trên 20.000 tỷ đồng trong bối cảnh tỉnh Cao Bằng còn khó khăn, bắt buộc nhà đầu tư đề xuất dự án phải tiếp tục có những giải pháp phân kỳ đầu tư với giai đoạn 1 khoảng 14.000 tỷ đồng để việc thực hiện dự án trở nên khả thi. Lưu lượng thấp là một trong những thách thức lớn nhất khiến rất nhiều nhà đầu tư đã bỏ cuộc. Ngày 29/05/2021, trong chuyến đi kiểm tra thực tế toàn tuyến cao tốc Đồng Đăng - Trà Lĩnh, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng đã yêu cầu tỉnh Cao Bằng phối hợp cùng Nhà đầu tư nghiên cứu điều hướng tuyến nhằm tối ưu bài toán tài chính tổng thể cho phát kinh tế vùng, phải kết nối đến các cửa khẩu, khu kinh tế, dịch vụ.

Đặc biệt, tại dự án cao tốc Đồng Đăng – Trà Lĩnh lần đầu tiên đã tổ chức thi tuyển kiến trúc giải thưởng lên đến 1 tỷ đồng, nhằm tạo đòn bẩy cho lưu lượng “biến dòng người thành dòng tiền”, tạo điểm nhấn cảnh quan các công trình đặc biệt như hầm, cầu, nút giao, trạm dừng nghỉ như 1 điểm thăm quan, thu hút du khách, phương tiện, đa dạng các nguồn vốn, địa phương dồn toàn lực kỳ trung hạn 2021 - 2025 để góp vốn mồi, thu hút nhà đầu tư công.

Để dự án sớm thành hiện thực

Có điều đặc biệt, Đồng Đăng - Trà Lĩnh là dự án “thí điểm” các chính sách PPP mới. Đây là dự án PPP giao thông đầu tiên thực hiện theo Nghị định 63 và sau này cũng là dự án đầu tiên thực hiện theo Luật PPP. Nhiều vướng mắc khi các Thông tư, Nghị định chưa hoàn thiện, thủ tục bị kéo dài nhưng Cao Bằng và nhà đầu tư đề xuất dự án đã kiên trì theo đuổi đến cùng.

"Phên dậu Tổ quốc" đã dành được sự quan tâm đặc biệt của lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Quốc hội, Chính phủ. Trong chuyến thăm và làm việc tại tỉnh Cao Bằng trong 2 ngày 22 và 23/4/2015, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã phát biểu: “Tiếp tục tranh thủ sự giúp đỡ của các bộ, ban, ngành Trung ương và các địa phương để xây dựng và phát triển đô thị; sử dụng nhiều nguồn vốn để nhanh chóng triển khai dự án đường bộ cao tốc Lạng Sơn - Cao Bằng, khu kinh tế cửa khẩu và một số dự án trọng điểm của tỉnh”.

Ngày 15/11/2021, trong buổi làm việc với tỉnh Cao Bằng, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nhấn mạnh vai trò của tuyến cao tốc Đồng Đăng - Trà Lĩnh là dự án quan trọng nhất của tỉnh trong nhiệm kỳ này và yêu cầu địa phương dồn toàn lực để thực hiện dự án, không đầu tư giàn trải, manh mún.

Dự án đã đi được chặng đường dài, chứng kiến sự quyết tâm rất lớn của Cao Bằng, nhà đầu tư đề xuất dự án cũng cho thấy rất nhiều nỗ lực, sáng tạo và kiên định dốc sức vì Cao Bằng đã được cho thấy suốt từ 2018 đến nay.

Với phương châm “Muốn thông đường thực địa phải thông đường trách nhiệm”, phải giải quyết “Cơ chế liên thông nhằm tạo ra giá trị xã hội”, liên thông giữa Trung ương với tỉnh; liên thông giữa các tỉnh với nhau nơi có dự án đi qua; và giữa tỉnh (cơ quan có thẩm quyền) với các nhà đầu tư để xác định mục tiêu chung là xây dựng con đường, khó khăn chung là ngân sách để cùng nhau hợp tác, tháo gỡ các vướng mắc, quyết tâm thực hiện lời Bác Hồ nói: “Cao Bằng vượt mức không ai cao bằng”.