Cập nhật chương trình – hiệu chỉnh sách giáo khoa: Bảo đảm chính xác, nâng tầm giáo dục quốc gia

Là đơn vị giữ vai trò trung tâm trong việc biên soạn sách giáo khoa, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đang đứng trước bài toán lớn: chuyển hóa những điều chỉnh này như thế nào để vừa đảm bảo chính xác, vừa giữ vững tinh thần của Chương trình Giáo dục phổ thông 2018.

Phóng viên báo Nhà Báo và Công Luận đã có cuộc trao đổi với PGS.TS Nguyễn Văn Tùng - Thành viên Hội đồng thành viên, Phó Tổng biên tập Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam xung quanh nội dung này.

Từ thay đổi chương trình đến hiệu chỉnh sách giáo khoa: Thách thức không nhỏ

Chương trình được điều chỉnh, nhưng việc đưa những thay đổi đó vào sách giáo khoa không đơn thuần là cập nhật dữ liệu. Đó là cả một quá trình chuyển hóa mang tính sư phạm và khoa học, đòi hỏi sự chính xác và đồng bộ ở nhiều khâu.

Thưa PGS. TS Nguyễn Văn Tùng, trong quá trình chuyển hóa nội dung điều chỉnh trong chương trình một số môn học vào sách giáo khoa, đâu là những thách thức lớn nhất?

PGS.TS Nguyễn Văn Tùng: Việc chỉnh sửa Chương trình giáo dục phổ thông một số môn học lần này nhằm đáp ứng thực tiễn về sáp nhập tỉnh thành và thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp. Việc chỉnh sửa chương trình tập trung vào 4 môn học: Địa lí, Lịch sử, Lịch sử và Địa lí và Giáo dục công dân, vì đây là những môn học chịu ảnh hưởng trực tiếp từ những thay đổi về địa giới hành chính và chính quyền địa phương.

Những vấn đề đặt ra và cần giải quyết trong việc chuyển hóa những điều chỉnh này vào nội dung sách giáo khoa là:

Độ chính xác và tính sư phạm: Khi chỉnh sửa cập nhật các thông tin mới, đặc biệt là số liệu, bản đồ hành chính, đòi hỏi sự chính xác tuyệt đối. Bên cạnh đó, những thông tin chỉnh sửa mới đưa vào sách giáo khoa này phải được trình bày một cách sư phạm, dễ hiểu, phù hợp với trình độ học sinh từng cấp lớp để đạt được hiệu quả dạy học mong muốn.

Tập huấn giáo viên: Khi chương trình có sự điều chỉnh đổi mới một số nội dung, việc tập huấn, đào tạo lại cho đội ngũ giáo viên các môn học có sự chỉnh sửa nội dung dạy học là hết sức cần thiết để các thầy cô giáo có thể nắm bắt và triển khai những nội dung mới một cách hiệu quả nhất.

Giáo dục công dân: Hình thành tư duy pháp quyền từ ghế nhà trường

Không chỉ là cập nhật kiến thức, chương trình Giáo dục công dân mới đang từng bước giúp thế hệ trẻ xây dựng tư duy pháp quyền và ý thức công dân trong bối cảnh đất nước đổi mới mô hình quản trị.

Với riêng môn Giáo dục công dân lớp 10, những nội dung được điều chỉnh mới sẽ tác động thế nào đến việc giáo dục thế hệ trẻ, thưa ông?

- Những nội dung dự thảo điều chỉnh đối với môn Giáo dục công dân lớp 10 có ý nghĩa sâu sắc đối với công tác giáo dục thế hệ trẻ:

Tăng cường sự hiểu biết về thuế, ngân sách nhà nước, hệ thống chính trị: Việc điều chỉnh giúp học sinh nắm được các khái niệm và vai trò của ngân sách nhà nước, thuế, cũng như đặc điểm, cấu trúc và nguyên tắc hoạt động của hệ thống chính trị Việt Nam. Điều này cung cấp nền tảng kiến thức và chính trị vững chắc, giúp các em hiểu rõ hơn về cách thức vận hành của đất nước.

Hình thành tư duy pháp quyền và ý thức công dân: Chương trình sửa đổi không chỉ yêu cầu học sinh học thuộc lòng kiến thức mà còn dạy học sinh biết sống và làm việc chấp hành pháp luật và biết phê phán, bày tỏ thái độ với những hành vi vi phạm pháp luật. Đặc biệt, học sinh được giáo dục để phê phán và đấu tranh với những hành vi gây ảnh hưởng tiêu cực đến hệ thống chính trị. Qua đó, học sinh được rèn luyện tư duy phản biện và ý thức trách nhiệm trong việc xây dựng một xã hội công bằng, văn minh.

Kết nối lý thuyết với thực tiễn: Việc điều chỉnh nội dung môn Giáo dục công dân trong bối cảnh đất nước đang chuyển mạnh sang mô hình chính quyền địa phương hai cấp giúp học sinh thấy được mối liên hệ giữa kiến thức trong sách vở và thực tiễn đời sống chính trị - xã hội. Điều này làm cho môn học trở nên thiết thực và gần gũi hơn, khơi dậy sự quan tâm của học sinh đối với các vấn đề của đất nước và địa phương.

Dạy Lịch sử không chỉ là kể chuyện cũ, mà còn là gieo ý thức thượng tôn pháp luật

Một điểm đặc biệt trong lần điều chỉnh này là việc bổ sung nội dung về Hiến pháp 2025 vào chuyên đề Lịch sử lớp 10 – một bước tích hợp liên ngành đáng chú ý, thể hiện tư duy đổi mới trong giáo dục lịch sử và công dân.

Ông có thể chia sẻ rõ hơn về ý nghĩa của việc bổ sung Hiến pháp năm 2025 vào chương trình Lịch sử lớp 10?

- Việc dự thảo bổ sung nội dung về Hiến pháp năm 2025 (sửa đổi bổ sung một số điều của Hiến pháp 2013) vào chuyên đề "Nhà nước và pháp luật Việt Nam trong lịch sử" thuộc môn Lịch sử lớp 10 có ý nghĩa rất quan trọng. Nó không chỉ cập nhật kiến thức lịch sử, mà còn làm nổi bật mối liên hệ chặt chẽ giữa sự phát triển của hệ thống pháp luật và tiến trình lịch sử dân tộc.

Cụ thể, lồng ghép kiến thức liên ngành: Việc đưa một văn bản pháp luật hiện hành vào môn học lịch sử thể hiện sự tích hợp liên ngành giữa sử học và luật học, giúp học sinh có cái nhìn toàn diện hơn về lịch sử.

Hiểu được vai trò của Hiến pháp: Chuyên đề này giúp học sinh nhận thức Hiến pháp là nền tảng quan trọng, là cơ sở để thực hiện những cuộc cách mạng trong sắp xếp cơ cấu nhà nước và công cuộc đổi mới đất nước.

Giáo dục công dân và tinh thần thượng tôn pháp luật: Khi học sinh tìm hiểu về Hiến pháp 2025 trong bối cảnh lịch sử, các em sẽ hiểu rằng hiến pháp pháp luật là sản phẩm của một quá trình phát triển lâu dài, từ đó nâng cao ý thức về vai trò của hiến pháp pháp luật trong đời sống xã hội và tinh thần tuân thủ hiến pháp pháp luật.

Xin cảm ơn PGS.TS Nguyễn Văn Tùng về những chia sẻ rất sâu sắc và cụ thể!

Việc cập nhật sách giáo khoa còn tạo đòn bẩy để mở rộng học liệu số hóa và học liệu mở

Ở góc nhìn tích cực, cô Nguyễn Thị Oanh cho rằng việc điều chỉnh chương trình và sách giáo khoa lần này là cơ hội vàng để đổi mới phương pháp dạy học Địa lí. Một trong những thay đổi quan trọng là việc ứng dụng bản đồ số và hệ thống thông tin địa lý (GIS), góp phần phát triển tư duy không gian và kỹ năng phân tích dữ liệu cho học sinh.

Nhờ các công cụ như Google Earth, VnAtlas, ArcGIS, bài học trở nên sinh động, trực quan và gần gũi hơn với thực tiễn. Đồng thời, chương trình mới cũng tạo điều kiện thúc đẩy dạy học theo hướng trải nghiệm và dự án, nhất là với các chủ đề như “Biến đổi khí hậu”, “Phát triển bền vững”, “Tác động của con người đến tự nhiên”… Qua quá trình khảo sát, thu thập và xử lý dữ liệu, thuyết trình sản phẩm, học sinh được rèn luyện năng lực tự học, làm việc nhóm và giải quyết vấn đề.

Bên cạnh đó, việc cập nhật SGK còn tạo đòn bẩy để mở rộng học liệu số hóa và học liệu mở, bao gồm video, mô phỏng 3D, bản đồ tương tác… giúp giáo viên có thêm công cụ đổi mới kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực.

Tuy nhiên, để tận dụng tốt những cơ hội này, cô Oanh nhấn mạnh cần có sự đồng hành thiết thực từ ngành giáo dục trong việc tập huấn chuyên môn, cung cấp thiết bị dạy học, tài liệu số hóa, cũng như có chính sách khuyến khích giáo viên sáng tạo và mạnh dạn ứng dụng công nghệ vào lớp học.

“Lịch sử phải truyền cảm hứng, không chỉ là sự kiện và số liệu”

Chia sẻ về việc đổi mới chương trình và sách giáo khoa môn Lịch sử, cô Đỗ Thị Thanh, giáo viên dạy Lịch sử cho rằng cần giảm tải việc ghi nhớ máy móc sự kiện, số liệu. Thay vào đó, sách giáo khoa nên tập trung vào việc khơi dậy tư duy, đặt ra những câu hỏi gợi mở, hướng dẫn phương pháp học khám phá, phản biện và đánh giá – qua đó giúp học sinh rút ra bài học lịch sử và vận dụng vào cuộc sống thực tiễn.

Theo cô Thanh, việc tăng cường các chủ đề tích hợp liên môn là hướng đi hiệu quả để bài học trở nên sinh động, tạo hứng thú học tập cho học sinh. Lịch sử không chỉ là chuyện của quá khứ mà cần gắn kết với thực tiễn và các vấn đề đương đại, giúp học sinh hiểu rõ mối liên hệ giữa quá khứ và hiện tại.

“Ví dụ, khi học về các cuộc kháng chiến giành độc lập dân tộc và bảo vệ Tổ quốc, học sinh không chỉ dừng lại ở mốc sự kiện, mà cần hiểu được giá trị của độc lập để từ đó sống có trách nhiệm với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ chủ quyền đất nước hôm nay", cô Thanh nói.

Cô Thanh cũng kỳ vọng chương trình và SGK lịch sử trong thời gian tới sẽ mang tính mở và linh hoạt hơn, trong đó giáo viên được trao quyền lựa chọn nội dung, phương pháp giảng dạy phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, từng đối tượng học sinh. Sách giáo khoa nên được xem là phương tiện hỗ trợ, chứ không phải khuôn mẫu bắt buộc phải tuân theo cứng nhắc.

Đặc biệt, cô nhấn mạnh, sách giáo khoa Lịch sử cần truyền cảm hứng, thông qua những câu chuyện mang tính nhân văn về các nhân vật lịch sử gần gũi, để học sinh cảm nhận rằng: lịch sử không chỉ là chuỗi sự kiện lớn, mà còn là cuộc sống của những con người bình thường đã làm nên điều phi thường.