Chiến sự Ukraine khiến người Nga thắt lưng buộc bụng

Sau hai năm tăng trưởng mạnh mẽ nhờ chi tiêu quân sự cho cuộc chiến tại Ukraine, nền kinh tế Nga đang có dấu hiệu chậm lại. Doanh thu từ dầu mỏ giảm sút, thâm hụt ngân sách tăng lên và chi tiêu quốc phòng đã chững lại.

Chính quyền Kremlin cần thêm nguồn lực để ổn định tài chính, và rõ ràng Tổng thống Vladimir Putin hướng tới việc thu từ người dân thường và các doanh nghiệp nhỏ thông qua các biện pháp tại quầy thu ngân.

Việc tăng thuế giá trị gia tăng từ 20% lên 22% dự kiến mang về cho ngân sách nhà nước thêm khoảng 1.000 tỷ rúp, tương đương 12,3 tỷ USD. Quy định này nằm trong dự luật đang được Quốc hội Nga thông qua nhanh chóng và sẽ có hiệu lực từ ngày 1/1 năm sau.

Bên cạnh việc nâng mức thuế suất, dự luật còn hạ dần ngưỡng doanh thu hàng năm mà doanh nghiệp phải nộp thuế giá trị gia tăng xuống còn 10 triệu rúp vào năm 2028, thay vì mức 60 triệu rúp hiện nay.

Thay đổi này nhằm hạn chế các hình thức trốn thuế bằng cách chia tách hoạt động kinh doanh, đồng thời cũng ảnh hưởng đến nhiều doanh nghiệp nhỏ trước đây được miễn như các cửa hàng tiện lợi góc phố hay tiệm làm đẹp.

Chính phủ Nga còn đề xuất tăng thuế đối với rượu mạnh, rượu vang, bia, thuốc lá và thuốc lá điện tử. Chẳng hạn, thuế đối với rượu mạnh như vodka sẽ tăng 84 rúp cho mỗi lít cồn nguyên chất, tương đương 17 rúp cho chai nửa lít, chiếm khoảng 5% giá tối thiểu 349 rúp.

Phí gia hạn giấy phép lái xe hoặc cấp giấy phép quốc tế cũng được điều chỉnh tăng, đồng thời ưu đãi thuế quan trọng đối với ô tô nhập khẩu sẽ bị bãi bỏ.

Theo báo Kommersant, chính phủ đang cân nhắc áp thuế công nghệ lên thiết bị số như điện thoại thông minh và máy tính xách tay, với mức cao nhất lên đến 5.000 rúp cho sản phẩm đắt tiền.

Sự chậm lại của nền kinh tế cùng các biện pháp tăng thuế đánh dấu giai đoạn người dân Nga và Tổng thống Vladimir Putin phải đối mặt với những lựa chọn khó khăn hơn trong thời gian tới, giữa việc duy trì chi tiêu quân sự và đảm bảo phúc lợi tiêu dùng sau hơn 3,5 năm xung đột tại Ukraine.

Người dân Moscow khi được phỏng vấn trên một con phố chính tại thủ đô Nga bày tỏ sự thất vọng xen lẫn cam chịu. Họ cho rằng giá thực phẩm tăng cao sẽ ảnh hưởng rộng rãi, đặc biệt tại các vùng nghèo và đối với những người có thu nhập thấp.

Bà Svetlana Martynova, một người nghỉ hưu, nhận định rằng việc buộc doanh nghiệp nhỏ nộp thuế giá trị gia tăng có thể phản tác dụng. Bà nói: “Tôi nghĩ rằng các doanh nghiệp nhỏ và vừa sẽ phá sản. Ngân sách sẽ thu được ít hơn chứ không phải nhiều hơn”.

Việc tăng thuế giá trị gia tăng diễn ra song song với thay đổi phí tái chế khi đăng ký ô tô, chủ yếu ảnh hưởng đến xe nhập khẩu giá cao.

Từ ngày 1/12, cá nhân không còn được áp dụng mức phí ưu đãi 3.400 rúp cho xe có công suất trên 160 mã lực, mà phải chịu mức thương mại có thể lên đến hàng trăm nghìn rúp mỗi chiếc.

Tuy nhiên, theo ông Andrei Olkhovsky, Tổng giám đốc tập đoàn kinh doanh ô tô lớn Avtodom, biện pháp này khó thúc đẩy đầu tư vào sản xuất nội địa do lãi suất ngân hàng trung ương cao và thị trường Nga nhỏ hơn so với Trung Quốc láng giềng, nơi hiện là nguồn cung ô tô nhập khẩu chính.

Trong câu trả lời qua email, ông dự báo doanh số sẽ giảm ngắn hạn nhưng phục hồi về mức hiện tại trong vòng sáu tháng.

Ông Olkhovsky cho biết thêm: “Việc tăng thuế và phí sẽ ảnh hưởng đến giá bán lẻ cuối cùng. Người tiêu dùng sẽ điều chỉnh lối sống và đòi hỏi lương cao hơn từ nhà tuyển dụng. Điều này sẽ làm tăng chi phí của mọi thứ xung quanh chúng ta”.

Nền kinh tế Nga suy giảm vào đầu năm 2025 và dự kiến tăng trưởng chỉ khoảng 1% trong năm nay theo ước tính chính phủ, sau khi đạt trên 4% trong năm 2023 và 2024. Tăng trưởng bị kìm hãm bởi lãi suất ngân hàng trung ương cao ở mức 16,5%, nhằm kiểm soát lạm phát 8% do chi tiêu quân sự lớn gây ra.

Doanh thu dầu mỏ giảm khoảng 20% trong năm nay chủ yếu vì giá toàn cầu hạ, theo Viện Kinh tế Kyiv School. Các lệnh trừng phạt phương Tây liên quan đến xung đột tại Ukraine tiếp tục là thách thức kéo dài đối với tăng trưởng, bằng cách nâng chi phí và hạn chế đầu tư mở rộng năng lực sản xuất.

Kết quả là thâm hụt ngân sách năm nay được điều chỉnh tăng từ 0,5% lên 2,6%, cao hơn mức 1,7% năm trước. Mặc dù con số này không lớn so với nhiều quốc gia khác, nhưng Nga không thể vay trên thị trường trái phiếu quốc tế và phải phụ thuộc vào ngân hàng nội địa.

Bộ trưởng Tài chính Anton Siluanov cho rằng tăng thu ngân sách ưu việt hơn việc vay mượn quá mức, vì vay nhiều sẽ đẩy nhanh lạm phát và dẫn đến ngân hàng trung ương nâng lãi suất chính sách, từ đó ảnh hưởng đến đầu tư và tăng trưởng.

Việc tăng thuế giá trị gia tăng có thể đẩy lạm phát lên ban đầu khi doanh nghiệp điều chỉnh bảng giá. Tuy nhiên, về dài hạn, biện pháp này có thể giảm áp lực giá cả bằng cách kiềm chế nhu cầu hàng hóa, hỗ trợ ngân hàng trung ương kiểm soát lạm phát.

Các biện pháp tăng thuế và phí đánh dấu sự trở lui so với nền kinh tế thời chiến của Nga trong hai năm trước, khi thu nhập người dân tăng nhờ giá dầu xuất khẩu cao đổ vào ngân sách nhà nước, cùng với chi tiêu quân sự lớn thúc đẩy việc làm và lương thưởng tại nhà máy theo kịp lạm phát. Đồng thời, tiền thưởng tuyển mộ quân sự và trợ cấp tử tuất đã bơm tiền vào các vùng nghèo.

Bà Alexandra Prokopenko, chuyên gia tại Trung tâm Carnegie Nga Âu Á ở Berlin, nhận định rằng Tổng thống Vladimir Putin chưa cạn nguồn lực trong ngắn hạn.

Bà nói: “Tăng trưởng đang chậm lại, nhưng doanh nghiệp nộp thuế, người dân tiêu dùng và nhận lương, từ đó đóng thuế. Trong 12 đến 14 tháng tới, Tổng thống Vladimir Putin có đủ nguồn lực để duy trì nỗ lực chiến sự hiện tại và mức chi tiêu hiện nay”.

Sau đó, bà cho biết, ông sẽ phải đưa ra những lựa chọn khó khăn, cân bằng giữa duy trì nỗ lực quân sự hoặc giữ mức độ tiêu dùng dồi dào để người dân không cảm nhận hoàn toàn về cuộc xung đột.