Từ đất nước của những phụ nữ “đẹp như tiên” đến quốc gia công nghệ

Estonia tên chính thức là Cộng hòa Estonia, là quốc gia nhỏ bé ở Bắc Âu với diện tích chỉ vỏn vẹn hơn 45.000km² và dân số hơn 1,3 triệu người. Lịch sử lâu đời, vùng bờ biển lộng lẫy cùng rất nhiều danh thắng hấp dẫn như thành phố cổ Tallinn, Viljandi, lâu đài Rakves Hiiumaa, lâu đài Narva… Estonia được coi là viên ngọc quý của châu Âu. Bên cạnh đó, Estonia còn được mệnh danh là đất nước của những phụ nữ “đẹp như tiên”. Theo điều tra, Estonia là nước đứng đầu trong danh sách những “cái nôi” sản sinh người mẫu trên toàn thế giới và mỗi người phụ nữ bạn gặp trên phố, đều để lại những điều gợi thương gợi nhớ trong bạn bởi vẻ đẹp quyến rũ rất riêng.

Nhưng chừng đó chưa phải là những nét đặc sắc nhất của Estonia. Giờ đây, nhắc đến  Estonia, truyền thông thế giới thường gắn liền với một cụm từ rất thời thượng: quốc gia công nghệ, thậm chí là thiên đường công nghệ. Nhưng để được gắn lên mình cái tên ấy, ít ai biết rằng quốc gia nhỏ bé và không mấy giàu có này đã có nhận thức thức thời như thế nào và đã phải đi qua một hành trình dài với rất nhiều nỗ lực. Trong khi nhiều quốc gia Đông Âu khác đang vật lộn để thoát khỏi  tư duy bao cấp, ì trệ thì Estonia bé nhỏ đã “ngộ” ra một điều rằng với một đất nước nhỏ bé, sức người và tài nguyên đều hạn chế, ngân khố eo hẹp thì phương cách khả dĩ để thoát nghèo chỉ có thể dựa vào một ngành không cần phải đầu tư nhiều, chỉ dựa chủ yếu vào chất xám: công nghệ thông tin (CNTT).

Và để xây dựng ngành CNTT cho mình, Estonia nhanh chóng nhận ra việc phải bắt đầu từ giáo dục, giáo dục ngay từ thế hệ sẽ là chủ nhân tương lai của Estonia sau này. Từ quan điểm ấy, trẻ em 7 tuổi ở Estonia bắt đầu được học… lập trình và công nghệ thông tin là môn học hiện diện trong hầu hết giáo trình. Và để việc học tập, nghiên cứu được thuận lợi, năm 1998, nghĩa là mới chỉ 7 năm sau khi giành độc lập, khi nền kinh tế còn vô vàn khó khăn, Estonia vẫn quyết định kết nối mạng Internet cho tất cả các trường học trên toàn quốc, cả những vùng xa xôi nhất, thậm chí tuyên bố “việc truy cập Internet là một quyền của con người”. Thời kỳ đó, tại Estonia, trong lúc vô số thứ còn đắt đỏ thì wifi nhiều nơi lại là… miễn phí.

Những động thái ấy đã tạo thành bệ phóng để ngành CNTT cũng như việc ứng dụng CNTT của Estonia nhanh chóng có những bước phát triển đáng ngạc nhiên. Nếu năm 1991, khi mới giành lại được độc lập, chỉ có hơn một nửa dân số của Estonia sử dụng điện thoại cố định, chỉ các văn phòng chính phủ hay công ty lớn mới có máy tính cá nhân, Internet, Apple hay Microsoft là những cái tên vô cùng xa lạ thì chỉ hơn 2 thập kỷ sau đó, quốc gia này đã trở thành một trong những nước dẫn đầu thế giới về công nghệ. Chuyện kể rằng khi nước láng giềng Phần Lan quyết định chuyển sang sử dụng hệ thống điện thoại công nghệ kỹ thuật số, nước này đã tặng không cho Estonia hệ thống điện thoại dùng công nghệ tín hiệu tương tự từ những năm 1970 của mình nhưng phía Estonia đã cương quyết từ chối với lý do họ sẽ tự xây dựng một hệ thống điện thoại kỹ thuật số của riêng mình. Sẽ là ngạc nhiên với nhiều người nếu biết rằng quốc gia bé nhỏ này lại chính là nơi khai sinh ra ứng dụng trò chuyện qua mạng Skype - cho phép người nói người nghe có thể nhìn thấy nhau bất chấp khoảng cách.

 

e-Estonia: Mô hình mẫu chính phủ điện tử

Nền tảng vững chắc về CNTT cùng tư tưởng cấp tiến đã biến Estonia trở thành quốc gia đi tiên phong trong lĩnh vực chính phủ điện tử (E-government) bất chấp khoản ngân sách đầu tư chỉ 70.000 USD. e-Estonia - chính phủ điện tử Estonia được xem là bắt đầu manh nha từ cuối những năm 1990 và chính thức được xác lập từ năm 2000. Khởi đầu bằng việc hoàn thiện cơ cấu hoạt động như hệ thống thông tin phục vụ họp Chính phủ (e-Cabinet) và Hệ thống tham vấn chính sách (e-Consultation), giúp các cơ quan đầu não có thể theo dõi, quản lý lịch họp, nghiên cứu, xử lý tài liệu, hồ sơ điện tử qua mạng, giúp tăng hiệu quả, giảm thời gian, giấy tờ cho các cuộc họp của Chính phủ.

Bên cạnh đó là những tiện ích từ khoảng 4.000 dịch vụ công trực tuyến. Người dân Estonia chỉ cần số thẻ căn cước là có thể tiến hành thực hiện các thủ tục hành chính mà không tốn thời gian đến trụ sở các đơn vị liên quan để thực hiện trực tiếp. Họ cũng chỉ  cần 15 phút đồng hồ để đăng ký thành công giấy phép kinh doanh hợp lệ qua hệ thống mạng; chỉ mất khoảng 5 phút để thực hiện việc kê khai hoàn thuế thu nhập hằng năm qua mạng… Năm 2002, Estonia áp dụng việc dùng thẻ căn cước (IDs) điện tử cho tất cả các công dân. Mọi thông tin và dữ liệu cá nhân được lưu trữ điện tử thông qua con chip của thẻ. Thẻ này đồng thời cũng là hộ chiếu hợp lệ (passport) khi quá cảnh sang các quốc gia thuộc hệ thống EU khác. Năm 2007, trong khi nhiều quốc gia khác vẫn đang tranh luận về vấn đề an toàn, chính xác của việc bỏ phiếu bầu cử trực tuyến Estonia đã triển khai thực hiện hình thức bỏ phiếu này. 

Cách đây 4 năm, e-Estonia đã khiến nhiều quốc gia chú ý khi đưa ra chương trình dịch vụ cư trú kỹ thuật số (e-Residency) cho phép công dân bất cứ quốc gia nào cũng có cơ hội mở tài khoản ngân hàng của Estonia, và các doanh nghiệp có thể sử dụng chữ ký điện tử đã được xác minh để hoạt động từ xa và trực tuyến. Sở hữu e-Residency đồng nghĩa với việc chủ doanh nghiệp có thể thành lập và điều hành một công ty tại Estonia. Cho tới nay, e-Residency ngày càng chứng tỏ sức hấp dẫn với các lợi ích về chi phí doanh nghiệp thấp, cơ sở hạ tầng của nền hành chính kỹ thuật số, và trong một số trường hợp cụ thể, có thể hưởng mức thuế suất thấp của quốc gia này.

Tới thời điểm này, e-Estonia đã được xem là một hình mẫu chính phủ điện tử để nhiều quốc gia khác tham khảo. Tuy nhiên, e-government ở mỗi quốc gia sẽ là khác nhau bởi tùy thuộc vào đặc điểm riêng biệt của mỗi nước. Nói như Mart Laar - vị Thủ tướng đã chèo lái con thuyền Estonia khỏi vũng lầy của sự trì trệ những năm đầu 1990, người được coi là “kiến trúc sư trưởng” của e-Estonia: “Là một nước nhỏ, chúng tôi không có nhiều cho nên dễ dàng bắt đầu với tờ giấy trắng” và rằng, “thành công của Estonia không phải là về công nghệ mà về việc bỏ tư duy cũ và dám mạnh bạo khởi đầu những tư duy mới”. Âu đó cũng là một con đường và mỗi quốc gia đang tiến tới chính phủ điện tử, chính phủ số, quốc gia số, đều phải tự tìm ra cho mình một con đường thực sự phù hợp.

Nguyễn Thư