"Từ góc độ người tiêu dùng, không ai muốn tăng giá hàng hóa, nhất là những hàng hóa thiết yếu như điện, xăng dầu... Thế nhưng, giá điện đã bị nén quá lâu, lần điều chỉnh tăng gần đây nhất vào tháng 3/2019, trong khi các chi phí đầu vào tăng chóng mặt", ông Long nói và cho rằng cần xem xét lại giá điện.

Nhiều chuyên gia đồng tình cho rằng nếu để giá điện thấp ở quá lâu, khiến Tập đoàn Điện lực (EVN) lỗ kéo dài có thể làm giảm các dự án đầu tư mới, không thu hút tư nhân tham gia thị trường điện, dẫn đến nguy cơ thiếu điện nhãn tiền.

Phải tránh việc tính giá thấp hơn thực tế

Từ đầu năm 2022, do biến động giá của các loại nhiên liệu như than, dầu, khí... trên thế giới làm cho chi phí sản xuất điện và mua điện của EVN tăng rất cao. Theo phê duyệt của Bộ Công Thương, kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh năm 2022 của EVN có thể lỗ lên tới 64.805 tỷ đồng.

Ngay từ đầu năm, EVN đã quyết liệt tiết giảm chi phí. Theo tính toán, tổng các khoản EVN đã cố gắng để giảm lỗ nêu trên đạt khoảng 33.445 tỷ đồng và tác động làm giảm chi phí sản xuất của EVN, ngoài ra chi phí khâu truyền tải, phân phối, phụ trợ năm 2022 và chỉ bằng 92,8% so với năm 2021.

Nói về giá điện hiện tại, TS Lê Đăng Doanh, nguyên Viện trưởng Viện quản lý Kinh tế Trung ương, nhắc lại câu chuyện những năm 1980, Nhà nước định giá gạo thấp hơn chi phí sản xuất, dẫn đến tình trạng người nông dân không mặn mà trồng lúa, từ đó thiếu gạo diện rộng. Sau đó, Nhà nước đã nhận ra và tăng giá gạo, Việt Nam nhanh chóng trở thành nước xuất khẩu gạo ngay những năm đầu đổi mới.

TS Lê Đăng Doanh cho rằng đó là một bài học quan trọng trong việc điều hành giá cả các mặt hàng thiết yếu như điện, xăng, dầu hiện nay. Việc điều hành giá các mặt hàng thiết yếu cần tính toán hài hòa lợi ích giữa doanh nghiệp, Nhà nước và người tiêu dùng. Tránh việc tính giá thấp hơn chi phí thực tế, có thể ảnh hưởng đến nguồn cung. Bài học thiếu xăng dầu ở miền Nam và miền Bắc vừa qua cũng là bài học nhãn tiền.

"Trong bối cảnh ngân sách khó khăn như hiện tại thì việc bù lỗ là không khả thi. Do vậy, điều chỉnh giá là giải pháp phù hợp nhất", ông nói.

Theo TS Lê Đăng Doanh, việc tăng giá giúp đảm bảo nguyên tắc thị trường, chi phí sản xuất điện phải được tính đúng, tính đủ vào giá thành. Ngoài ra, việc không để giá điện ở một mức rất rẻ giúp khuyến khích sử dụng tiết kiệm, bền vững, hợp lý, tránh lãng phí. Ngoài ra, tăng giá điện còn giúp doanh nghiệp tái đầu tư vào sản xuất, kinh doanh, đặc biệt là đầu tư vào các nguồn năng lượng sạch như gió, mặt trời...

Giá điện phải thu hút đầu tư vào dự án điện

Đồng quan điểm, chuyên gia Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu năng lượng và Tăng trưởng xanh, cho rằng Việt Nam đang chịu sức ép khá lớn khi nhắm đến mục tiêu đưa lượng phát thải về 0 vào năm 2050. Muốn đạt được điều đó thì phải có sự đầu tư rất lớn về hạ tầng năng lượng, trong đó có hạ tầng điện, đường dây chuyền tải...

"Để đầu tư lại phải có tiền và ai là người bỏ ra chi phí đó? Đó là câu hỏi cực kì khó, bởi giá điện cứ giữ như này thì chẳng tạo ra được bất kì một động lực cho bất kì một bên nào chơi cả", ông Sơn nói.

Ông Sơn cũng nhấn mạnh điện là một trong lĩnh vực đầu tư đặc thù, đầu tư lớn, trong thời gian rất dài. Có những dự án mà khối tư nhân không mặn mà, thì chính các doanh nghiệp như EVN phải trực tiếp triển khai. Tuy nhiên, việc giữ giá điện thấp quá lâu như vậy lại tạo ra rủi ro rất cao cho EVN trong việc mất uy tín về mặt tài chính. EVN sẽ khó huy động được vốn để triển khai các dự án năng lượng lớn.

Như vậy, doanh nghiệp Nhà nước khó triển khai các dự án lớn, còn doanh nghiệp tư nhân thì không mặn mà do không có nhiều lợi ích để phát triển nguồn. Ông Sơn nhấn mạnh có thể dẫn đến tình trạng thiếu điện trong tương lai, dẫn đến nguy cơ mất an ninh năng lượng.

"Quan trọng nhất phải có sự đồng thuận của lãnh đạo cấp cao để hiểu được câu chuyện rằng tại sao chúng ta phải tăng giá điện, tăng thì có những thiệt hại nhất định nhưng nó cũng có lợi ích gì", ông nói.

Theo EVN, nếu tình hình tài chính không cải thiện sẽ dẫn tới rất nhiều nguy cơ cho EVN trong năm 2022 và các năm tiếp theo.

Trước hết là khó khăn trong việc không cân đối được dòng tiền để thanh toán chi phí mua điện cho các đơn vị phát điện, ảnh hưởng đến khả năng hoạt động liên tục của các nhà máy điện và do đó ảnh hưởng đến việc đảm bảo cung cấp điện.

Vấn đề thứ hai là trong vài năm gân đây, chi phí sửa chữa lớn đã phải cắt giảm chi phí theo định mức 10-30% và việc sửa chữa tài sản tiếp tục bị cắt giảm sẽ ảnh hưởng lớn đến an toàn vận hành hệ thống điện các năm tới.

Thứ ba là khó khăn trong việc huy động vốn, cân đối nguồn vốn để đầu tư các dự án điện, sửa chữa bảo dưỡng các công trình điện để đảm bảo cung ứng điện.