Có cơ chế công khai dữ liệu về môi trường để toàn xã hội cùng giám sát

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Minh Tâm (đoàn Quảng Trị) cho rằng, Báo cáo kết quả giám sát đã phác hoạ bức tranh tương đối tổng thể việc triển khai pháp luật về bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, đại biểu cho rằng, Báo cáo chưa có nội dung đánh giá mức độ hoàn thành các mục tiêu đến năm 2025 nêu tại Quyết định 1746/QĐ-TTg năm 2019 của Thủ tướng Chính phủ về Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý rác thải nhựa đại dương đến năm 2030. Tương tự, Nghị quyết số 06/NQ-CP ngày 21/1/2021 của Chính phủ; hay quy định tại Điều 64, Nghị định 08/2022/NĐ - CP, lộ trình hạn chế sản xuất, nhập khẩu sản phẩm nhựa sử dụng một lần, bao bì nhựa khó phân hủy sinh học và sản phẩm, hàng hóa chứa vi nhựa cũng chưa có sự tổng kết, nhìn nhận, đánh giá kết quả.

Theo Đại biểu Nguyễn Minh Tâm, hiện nay, lượng rác thải nhựa đổ ra biển nước ta được ước tính khoảng 0,28 – 0,73 triệu tấn/năm. Rác nhựa từ ngành khai thác thủy sản (lưới, dây câu, dây thừng) chiếm trung bình 51,7% về số lượng và 73,3% về khối lượng rác nhựa tồn đọng. Tại nhiều vùng du lịch ven biển vẫn ghi nhận vấn nạn rác thải nhựa “áp đảo” cảnh quan biển đẹp…

Đáng lưu ý, đại biểu thẳng thắn, Báo cáo kết quả giám sát chưa xác lập “ràng buộc trách nhiệm”. Chúng ta chưa rõ ai chịu trách nhiệm cuối cùng khi không đạt chỉ tiêu (Bộ chủ trì, UBND tỉnh, sở, ngành nào), cơ chế chế tài xử lý ra sao, quy trình kiểm tra, công khai, xử lý thế nào.

Báo cáo và dự thảo Nghị quyết đã đề cập tương đối kỹ về thực trạng và bộ công cụ - đó là những điểm tiến bộ đáng ghi nhận, nhưng chưa “điểm danh” các cam kết năm 2025 và chưa gắn trách nhiệm, chế tài để bảo đảm thi hành đúng hạn, tránh tình trạng “ban hành nghị quyết rồi để đó”.

Do đó, Đại biểu Nguyễn Minh Tâm đề nghị Đoàn giám sát nghiên cứu, bổ sung cơ chế ràng buộc trách nhiệm để rõ người, rõ việc. Đề nghị Chính phủ phân công Bộ Nông nghiệp và Môi trường, đầu mối triển khai Quyết định số 1746/QĐ-TTg, chịu trách nhiệm bổ sung báo cáo kết quả 2025 (chỉ tiêu giảm 50% rác nhựa biển; 80% điểm du lịch ven biển không dùng nhựa một lần đã được thực hiện tới đâu…). Bộ Công Thương và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch có lộ trình ra sao để hiện thực hóa việc gắn tiêu chí xếp hạng cơ sở du lịch với không nhựa dùng một lần.

Đề nghị các bộ, ngành liên quan bổ sung hành lang pháp lý và cơ chế hiện thực hóa các cam kết còn giang dở. Cụ thể, cơ chế khuyến khích ngư dân thu gom rác thải nhựa; cơ chế tài chính để các cảng cá mua rác thải nhựa của ngư dân, và cơ chế để ban quản lý cảng có chức năng xử lý các tàu cá không mang rác thải nhựa về bờ.

Cùng với đó, đề nghị Chính phủ mạnh dạn công khai bảng xếp hạng tuân thủ của các tỉnh, thành phố (địa điểm du lịch, siêu thị, khách sạn đạt chuẩn “không nhựa một lần”); rút giấy phép, giảm hạng cơ sở vi phạm lặp lại và thậm chí, cần có chế tài mạnh tay với những tỉnh không đạt chỉ tiêu thực hiện cam kết về môi trường theo hướng có thể giảm hoặc giữ lại một phần phân bổ sự nghiệp môi trường năm sau; tỉnh đạt vượt chuẩn được thưởng tăng chi.

“Đối với vấn đề môi trường hiện nay, chúng ta không thiếu hành lang pháp lý. Chúng ta đang thiếu là cơ chế buộc phải làm và ý thức, trách nhiệm đến cùng”. Nêu quan điểm này, đại biểu đề nghị, Nghị quyết giám sát lần này phải là Nghị quyết thực thi, rõ người, rõ việc, rõ thời hạn, rõ kết quả; đi kèm thưởng, phạt ngân sách; có chế tài đủ mạnh với hành vi “không làm”; và có cơ chế công khai dữ liệu (hình ảnh vi phạm) để toàn xã hội cùng giám sát.