Thương mại điện tử lên ngôi

Khi COVID-19 tấn công Trung Quốc vào cuối tháng 1 năm 2020, chính phủ đã thực hiện các biện pháp tích cực như ngăn cách xã hội và phong tỏa để ngăn chặn sự lây lan của virus. Điều này dẫn đến sự sụt giảm nghiêm trọng của các hoạt động kinh tế, đặc biệt là tại các nhà hàng, khách sạn, rạp chiếu phim, công viên và cửa hàng.

Trong khi đó các hoạt động kinh tế trực tuyến như thương mại điện tử và các chương trình giáo dục trực tuyến tăng mạnh. Nhiều nhà hàng bắt đầu cung cấp dịch vụ giao hàng tận nơi, và nền kinh tế kỹ thuật số, tận dụng tính chất không tiếp xúc của nó, đã đóng một vai trò quan trọng như một yếu tố ổn định kinh tế vĩ mô.

Đây là một ví dụ về cách công nghệ kỹ thuật số, bao gồm nền tảng ‘bigtech’, dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo (AI) và điện toán đám mây, đang biến đổi nền kinh tế Trung Quốc. Nền tảng thương mại điện tử đầu tiên của Trung Quốc, Taobao của Alibaba được ra mắt vào tháng 6 năm 2003, một tháng trước khi Tổ chức Y tế Thế giới tuyên bố đã ngăn chặn được dịch SARS.

Nhưng thương mại điện tử không tăng vọt cho đến năm 2013, khi điện thoại thông minh và mạng 3G / 4G trở nên phổ biến rộng rãi. Trước đó, mua sắm trực tuyến chủ yếu được xây dựng trên máy tính để bàn và mạng không dây 2G, khiến trải nghiệm người dùng không đặc biệt thú vị. Vào cuối năm 2019, mua sắm trực tuyến đã vượt quá 1/4 tổng doanh số bán lẻ của Trung Quốc.

Để thúc đẩy tăng trưởng thương mại điện tử, Alibaba đã phải vượt qua một trở ngại lớn - đó là thanh toán trực tuyến. Sự thiếu tin cậy giữa người mua và người bán khiến việc chốt các giao dịch trực tuyến trở nên khó khăn. Cuối năm 2004, Alibaba ra mắt cái mà ngày nay được gọi là Alipay, nhà cung cấp dịch vụ thanh toán di động lớn nhất thế giới. Đến giữa năm 2019, Alipay có 1,2 tỷ người dùng.

Đối thủ cạnh tranh chính của Alipay, WeChat Pay đã được ra mắt trên nền tảng truyền thông xã hội đó vào năm 2013. WeChat Pay đã thu hút một lượng lớn người dùng bằng cách giới thiệu phong bì đỏ điện tử trong dịp Tết Nguyên Đán năm 2014. Đến giữa năm 2019, WeChat Pay đã có khoảng 900 triệu người dùng.

Thanh toán di động cho đến nay là sản phẩm công nghệ tài chính (fintech) thành công nhất ở Trung Quốc. Nếu không có nó, các hoạt động kinh tế kỹ thuật số giúp ổn định kinh tế vĩ mô trong đại dịch COVID-19 sẽ không xảy ra.

Tuy nhiên, đóng góp quan trọng nhất của thanh toán di động là bao gồm tài chính, mở rộng đáng kể khả năng tiếp cận với những người bị gạt bỏ bởi các tổ chức tài chính truyền thống. Với điện thoại thông minh và tín hiệu viễn thông, người ta có thể tận hưởng các dịch vụ thanh toán và tài chính khác từ bất cứ đâu. Một số nghiên cứu cho thấy rằng khi nông dân bắt đầu sử dụng dịch vụ thanh toán di động, cơ hội việc làm của họ sẽ mở rộng và thu nhập của họ tăng lên.

Sự ưu việt của các nền cảng công nghệ số

Ngày nay, Alipay và WeChat Pay không còn chỉ là phương tiện thanh toán nữa. Họ đã xây dựng 'hệ sinh thái' toàn diện xung quanh mình. Người dùng có thể trải nghiệm cuộc sống hàng ngày của họ trên các hệ sinh thái này - đặt khách sạn, gọi taxi, mua vé máy bay, đặt giao đồ ăn, v.v.

Một số công ty công nghệ lớn, chẳng hạn như Ant (chi nhánh fintech của Alibaba) và Tencent (công ty tạo ra WeChat), bắt đầu cung cấp tín dụng bằng cách phát triển một hệ thống quản lý rủi ro tín dụng bigtech mới. Hệ thống này bao gồm hai trụ cột: nền tảng bigtech và đánh giá rủi ro tín dụng dữ liệu lớn.

Các nền tảng bigtech của Trung Quốc như Taobao / Alipay và WeChat / WeChat Pay đóng vai trò quan trọng theo ba cách. Đầu tiên, chúng giúp thu hút một lượng lớn khách hàng với chi phí thấp, tận dụng tính năng đuôi dài của nền tảng. Thứ hai, họ ghi lại dấu chân kỹ thuật số của khách hàng và tích lũy dữ liệu lớn để theo dõi thời gian thực các hoạt động của người vay tiềm năng, tạo đầu vào cho phân tích rủi ro tín dụng. Cuối cùng, họ cũng có thể giúp quản lý trả nợ.

Sự kết hợp giữa nền tảng bigtech và đánh giá rủi ro tín dụng dữ liệu lớn cho phép các công ty bigtech cấp tín dụng cho số lượng lớn cá nhân và doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME), hầu hết trong số họ chưa bao giờ vay từ ngân hàng.

Một công ty cho vay bigtech, MYbank có liên kết với Ant, có mô hình kinh doanh '3-1-0': chỉ mất chưa đầy ba phút để đăng ký trực tuyến, nếu được chấp thuận, số tiền sẽ được chuyển vào tài khoản của người đăng ký trong một giây và không có sự can thiệp của con người.

Bằng cách này, mỗi đơn vị trong số ba công ty cho vay bigtech của Trung Quốc có thể cấp hơn 10 triệu khoản vay mỗi năm. Quan trọng hơn, tỷ lệ nợ xấu trung bình của họ là dưới 2%, so với mức trung bình là 5,5% đối với các khoản cho vay nhỏ của các ngân hàng thương mại (dưới 5 triệu tệ).

Tín dụng công nghệ lớn cũng đứng sau hoạt động kinh tế tương đối ổn định hơn của Trung Quốc trong cuộc khủng hoảng COVID-19. Một đóng góp quan trọng khác cho sự ổn định kinh tế vĩ mô và tài chính là loại bỏ cái mà cựu Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Hoa Kỳ Ben Bernanke gọi là ‘máy gia tốc tài chính’. Vì hầu hết các khoản vay nhỏ từ các ngân hàng thương mại đều được thế chấp, nên có một cơ chế phản hồi tích cực giữa giá tài sản và chính sách tín dụng.

Điều này có nghĩa là giá bất động sản giảm nhẹ có thể kết thúc trong một cuộc khủng hoảng tài chính. Độ co giãn của tín dụng có tài sản đảm bảo của các ngân hàng thương mại đối với giá bất động sản trong nước là khoảng 0,6, nghĩa là giá trị tài sản giảm 10% dẫn đến thắt chặt tín dụng 6%.

Lỗ hổng này không được chia sẻ bởi các công ty fintech, vốn cho vay dựa trên dữ liệu hơn là tài sản thế chấp. Độ co giãn của tín dụng MYbank đối với giá bất động sản trong nước là không đáng kể về mặt thống kê.

Công nghệ kỹ thuật số đang thay đổi nền kinh tế Trung Quốc, trở nên thuận tiện hơn, tăng hiệu quả, giảm chi phí, thay thế lao động và cải thiện trải nghiệm người dùng. Điều này đặc biệt quan trọng khi Trung Quốc có dân số già nhanh chóng. Trong nhiều lĩnh vực, robot và AI có thể thay thế lao động, giúp giảm bớt vấn đề thiếu hụt lao động.

Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi kỹ thuật số chỉ mới bắt đầu, và sẽ cần nhiều thời gian để hiểu hết những hệ quả kinh tế của nó. Trong khi một số lợi ích là rõ ràng, công nghệ kỹ thuật số cũng tạo ra nhiều vấn đề cho các nhóm yếu thế. Ví dụ, có một câu chuyện tin tức được lan truyền rộng rãi trong đại dịch COVID-19 ở Trung Quốc về một ông già bị chặn đi tàu điện ngầm khi không xuất trình được mã sức khỏe điện tử của mình. Đây chỉ là một ví dụ về những vấn đề tiềm ẩn mà chính phủ cần giải quyết. 

Dẫu vậy, có thể nói, cách công nghệ số chuyển đổi nền kinh tế Trung Quốc trong thời gian qua là vô cùng ngoạn mục. Các chuyên gia đánh giá, một khi thương mại điện tử trở nên phổ biến và thuận lợi hơn, thì với thị trường khổng lồ nền kinh tế Trung Quốc sẽ còn bứt phá mạnh mẽ hơn.