Hơn 2 năm qua, trên công trường thuỷ điện Hồi Xuân không có bất kỳ hoạt động thi công xây dựng nào. Nhìn những khối sắt thép hoen gỉ, một người dân địa phương ngán ngẩm chia sẻ: cách đây hơn 10 năm, ngày khởi công nhà máy sôi động, tấp nập, hoành tráng bao nhiêu thì hôm nay không khí buồn bã bấy nhiêu.

Nhiều máy móc, thiết bị quanh nhà máy đã bị hoen gỉ do thời gian dài không được vận hành, sử dụng. Những dãy nhà điều hành, nhà ở dành cho kỹ sư, công nhân hầu hết đều đóng cửa, cỏ dại mọc đầy, một số căn bỏ hoang hư hỏng nặng... Một số vị trí tại công trường bị biến thành bãi tập kết sắt vụn, máy móc, vật liệu hư hỏng. Chủ đầu tư và nhà thầu thi công hiện chỉ giữ lại số ít cán bộ làm nhiệm vụ bảo trì những hạng mục đã lắp đặt và trông coi bảo vệ tài sản.

Ông Giám đốc dự án thậm chí còn đề nghị phóng viên không quay phim, chụp ảnh vì chủ đầu tư… không còn nhu cầu quảng bá. Theo vị này, đã lâu, công nhân của công ty không có việc làm, không có lương.

Theo UBND huyện Quan Hóa, tình trạng dang dở ở Dự án thuỷ điện Hồi Xuân kéo dài nhiều năm nay, nguyên nhân chính là do thiếu vốn. Dự án thủy điện Hồi Xuân có tổng mức đầu tư hơn 3.320 tỷ đồng, công suất 102 MW bao gồm ba tổ máy với sản lượng điện trung bình hàng năm hơn 432 triệu Kwh, doanh thu dự kiến đạt hơn 269 tỷ đồng. Tháng 6/2007, dự án được chuyển giao từ Ban quản lý dự án 2 (thuộc Tập đoàn Điện lực Việt Nam - EVN) sang Công ty Thủy điện Hồi Xuân - VNECO, thuộc Tổng công ty CP Xây dựng điện Việt Nam (trực thuộc Bộ Công Thương) để thực hiện.

Tháng 3/2010, dự án được khởi công. Theo kế hoạch, khoảng tháng 10/2012, thủy điện Hồi Xuân sẽ chặn dòng lần một, cuối 2013 chặn dòng lần hai, đến giữa năm 2014 thì tích nước hồ chứa và phát điện tổ máy số một vào tháng 9/2014. Tuy nhiên, do không đủ năng lực tài chính, đơn vị này phải dừng thi công.

Dự án sau đó được chuyển giao cho Công ty TNHH Dịch vụ thương mại sản xuất và xây dựng Đông Mê Kông và được Chính phủ bảo lãnh cho khoản vay thương mại 125 triệu USD từ ngân hàng Goldman Sachs (Mỹ). Nhờ khoản tài chính này, dự án được thi công trở lại năm 2017. Tuy nhiên, vì tiếp tục thiếu vốn, chủ đầu tư lại dừng dự án từ 2019 đến nay.

Theo Sở Công thương Thanh Hoá, Dự án thuỷ điện Hồi Xuân hiện đạt khoảng hơn 90% khối lượng xây lắp các công trình chính, diện tích đất thu hồi giải phóng mặt bằng đã đạt 88%. Tổng giá trị thực hiện toàn dự án ước đạt khoảng 4.200 tỷ đồng.

Để dự án đi vào vận hành, chủ đầu tư cần thêm nguồn vốn chi phí cho các phần việc: bồi thường giải phóng mặt bằng, lắp đặt thiết bị vận hành, đấu nối vào lưới điện quốc gia và một số hạng mục dân sinh hoàn trả như đường chống ngập, hai cầu treo dân sinh. Ngoài ra, 5 công trình trường học, trạm y tế phải hoàn trả cho địa phương nhưng chủ đầu tư vẫn chưa có tiền chi trả cho UBND huyện Quan Hóa để thi công…

“Dự án chậm tiến độ, thi công dở dang đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống người dân vùng dự án. Tạo điểm nóng, gây bức xúc, khiếu kiện kéo dài và thiệt hại kinh tế, lãng phí tài nguyên, tài sản xã hội…”, báo cáo của Sở Công thương tỉnh Thanh Hoá, nêu.

Vùng lòng hồ dự án thuỷ điện Hồi Xuân có hơn 655 ha đất bị ảnh hưởng thuộc hai huyện Mai Châu (Hoà Bình) và huyện Quan Hoá (Thanh Hoá). Gần 1.900 hộ dân ở hai địa phương này bị tác động, trong đó khoảng 500 hộ phải tái định cư đến nơi ở  mới. Tuy nhiên, đến nay hiện còn cả trăm hộ chưa nhận được tiền đền bù hoặc chưa có khu tái định cư để chuyển đến khiến cuộc sống bấp bênh, tạm bợ. Ngoài ra các chính sách hỗ trợ ổn định sản xuất, chuyển đổi nghề nghiệp cho người dân bị tác động bởi dự án chưa được thực hiện triệt để.

“Chúng tôi đã nhiều lần kiến nghị với các cơ quan chức năng nhưng đến nay thực trạng vẫn chưa được giải quyết”, ông Cao Thanh Bình, Trưởng bản Sa Lắng, nói.

Theo ông Bình, thực tế nhiều nhà dân trong khu tái định cư Sa Lắng đã có hiện tượng bị sụt lún, nứt tường do nền đất không được lu lèn chắc chắn; bể nước tập trung của bản mới xây song thấp hơn so với cốt nhà dân nên không thể đưa nước về nhà, các hộ phải góp tiền mua dây tự kéo nước từ mó trong các con suối quanh đó về sử dụng… Tại khu tái định cư bản Sa Lắng, xã Phú Xuân, nhiều người dân bức xúc vì chủ đầu tư thủy điện Hồi Xuân chưa hoàn thành cam kết xây nhà văn hóa, đường từ bến đò lên bản, mái kè taluy dương chống sạt lở.

Trước thực trạng dự án chậm trễ, UBND tỉnh Thanh Hoá đã nhiều lần đề suất các bộ ngành liên quan và Thủ tướng Chính phủ sớm tìm giải pháp tháo gỡ.

Theo Sở Công thương Thanh Hóa, để dự án tái khởi động cần điều chỉnh phương án tính giá điện phù hợp thực tế nhằm đáp ứng điều kiện thế chấp của các ngân hàng. Cụ thể, năm 2010 chủ đầu tư ký hợp đồng với Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) với giá bán điện trung bình năm 657 đồng/kWh. Do dự án thi công kéo dài, điều chỉnh thiết kế và điều kiện thủy văn khiến điện lượng giảm xuống, cùng với yếu tố trượt giá nên tổng mức đầu tư dự án tăng lên khoảng 1.169 tỷ đồng. Ngoài khoản vay 125 triệu USD từ ngân hàng của Mỹ, doanh nghiệp phải vay thêm vốn từ các tổ chức tín dụng.

“Để vay được, điều kiện là phải có phương án giá điện chính ký với EVN để chứng minh tính hiệu quả tài chính, khả năng trả nợ của dự án. Tuy nhiên, với giá điện đã ký năm 2010 thì dự án không đảm bảo khả năng thu hồi vốn”, báo cáo của Sở Công thương Thanh Hóa nêu rõ.

Hàng năm chi phí phát sinh của thủy điện Hồi Xuân tăng liên tục khoảng 290 tỷ đồng gồm lãi vay, phí bảo hiểm, phí bảo dưỡng công trình…Theo lãnh đạo Công ty CP đầu tư xây dựng điện Hồi Xuân VNECO, vừa qua Chính phủ đã đồng ý cho dự án được điều chỉnh giá điện lên mức 1.778,4 kWh (mức giá để dự án thu hồi vốn). Hiện phía chủ đầu tư đang chờ ngân hàng thẩm định hồ sơ vay vốn, dự kiến có thể giải ngân trong thời gian cuối năm 2021.

Ông Trương Nho Tự, Chủ tịch UBND huyện Quan Hóa xác nhận thông tin vấn đề giá điện đã được giải quyết. “Do ảnh hưởng của dịch Covid-19 đang bùng phát mạnh khiến cho việc tiến hành các thủ tục vay vốn giữa chủ đầu tư và ngân hàng gặp khó khăn. Chúng tôi rất mong các thủ tục về vốn vay nhanh chóng được thực hiện để nhà máy sớm đi vào hoạt động, đặc biệt là để ổn định đời sống của nhân dân vùng bị ảnh hưởng” – ông Tự nói.

Quang Duy