Các mức thuế trừng phạt của cựu Tổng thống Donald Trump đã không thể thu hẹp sự mất cân bằng thương mại Hoa Kỳ-Trung Quốc khi xuất khẩu của Trung Quốc tăng cao trong đại dịch. Trong khi đó, một “liên minh của những người sẵn sàng” phản đối Trung Quốc vì các hành vi bị cáo buộc không công bằng vẫn chưa được củng cố.

Đối với Trung Quốc, những lợi ích của một trật tự quốc tế dựa trên luật lệ là rất rõ ràng. Trong 20 năm qua, nước này đã phát triển từ nền kinh tế lớn thứ sáu lên thứ hai khi GDP tăng 11 lần lên gần 15 nghìn tỷ USD, trong khi đầu tư trực tiếp nước ngoài tăng gấp bốn lần.

Đối với các quốc gia giàu có, đó là một bức tranh hỗn hợp. Các nhà xuất khẩu được hưởng lợi từ những nhượng bộ sâu sắc mà Trung Quốc đưa ra để gia nhập WTO nhưng sự cạnh tranh gia tăng từ hàng hóa giá rẻ của Trung Quốc đã gây ra khó khăn cho người lao động nước ngoài - đặc biệt là ở các khu vực sản xuất thâm dụng lao động như điện tử, may mặc, lốp xe, thép và nhôm.

Joel Smith, một người bán đồ nội thất thế hệ thứ hai ở Fayetteville, North Carolina, cho biết: “Chúng tôi đã mất việc làm ở đây, ở Bắc Carolina. Nếu bạn chỉ phải trả cho những người công nhân của mình một USD một giờ và sự chăm sóc sức khỏe là những viên thuốc giảm đau, bạn có thể khiến rất nhiều người khác phải ngừng kinh doanh.”

Điểm đó được thể hiện rõ trong nghiên cứu của các nhà kinh tế học như David Dorn và Gordon Hanson, những nhà phân tích ban đầu về cái mà họ gọi là “Cú sốc Trung Quốc”. Bài báo mới nhất của họ tiết lộ rằng tình trạng mất việc làm của Mỹ do sức mạnh kinh tế của Trung Quốc - mà trước đây họ ước tính là vượt quá 2,5 triệu người - tiếp tục diễn ra mạnh mẽ trong các cộng đồng người Mỹ vào năm 2019.

Phân tích như vậy giải thích tại sao Trung Quốc trở nên “có hại” như vậy với Washington, với việc các nhà lập pháp ở cả hai đảng của Mỹ xếp hàng để coi việc nước này gia nhập WTO là một sai lầm giết chết tình trạng việc làm của Mỹ.

Trong chính quyền cựu tổng thống Trump, các đảng viên Cộng hòa theo chủ nghĩa dân túy như Thượng nghị sĩ Josh Hawley của bang Missouri đã tuyên bố hủy bỏ WTO và Trưởng ban thương mại Robert Lighthizer của cựu tổng thống Trump đã phản đối mạnh mẽ chức năng giải quyết tranh chấp của tổ chức này.

Mặc dù có sự thay đổi tích cực hơn trong giọng điệu đối với WTO, nhưng Tổng thống Joe Biden phần lớn vẫn tiếp tục đường lối cứng rắn của người tiền nhiệm. Ông Biden đang tích cực làm tê liệt cơ quan phúc thẩm của WTO và tiếp tục áp đặt các mức thuế của cựu tổng thống Trump đối với hàng xuất khẩu trị giá 300 tỷ đô la của Trung Quốc.

Đại diện Thương mại Mỹ, Katherine Tai cho biết trong một bài phát biểu gần đây: “Trong quá lâu, việc Trung Quốc không tuân thủ các quy tắc thương mại toàn cầu đã làm suy giảm sự thịnh vượng của người Mỹ và cả những nước khác trên thế giới.”

Vào tháng 10, Mỹ cáo buộc đối thủ kinh tế thân cận nhất của họ không tuân theo các quy tắc thương mại quốc tế. Đại sứ Australia tại WTO, George Mina, cảnh báo về sự ép buộc kinh tế của Trung Quốc và cho biết các hành vi thương mại của Bắc Kinh ngày càng được thúc đẩy bởi “các cân nhắc chính trị”.

Danh sách bất bình bao gồm chỉ trích rằng chính phủ Trung Quốc trợ cấp quá nhiều cho các công ty trong nước bằng cái giá phải trả cho sự cạnh tranh của nước ngoài; rằng nước này đóng một vai trò quá lớn trong việc quản lý các doanh nghiệp nhà nước; rằng việc tiếp cận thị trường Trung Quốc vẫn còn khó khăn đối với các doanh nghiệp nước ngoài; và nạn trộm cắp tài sản trí tuệ vẫn còn phổ biến.

Trung Quốc bác bỏ các cáo buộc như vậy, nói rằng họ hoan nghênh đầu tư nước ngoài và đã tăng cường luật pháp để bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, cùng các biện pháp khác.

Thứ trưởng Thương mại Trung Quốc Wang Shouwen cho biết: “Nếu bạn kiểm tra mốc thời gian, bạn sẽ thấy rằng chúng tôi đã hoàn thành đầy đủ các nghĩa vụ và cam kết của mình”, Thứ trưởng Thương mại Trung Quốc Wang Shouwen cho biết sau đánh giá mới nhất của WTO về các hoạt động thương mại của Trung Quốc.

Bất chấp những trở ngại thương mại, các công ty quốc tế đang mở rộng hoạt động kinh doanh của họ ở Trung Quốc. Khoảng 97% công ty cho biết họ có ý định tiếp tục đầu tư vào Trung Quốc, chủ yếu là do thị trường lớn của nước này, tốc độ tăng trưởng liên tục và chuỗi cung ứng phát triển tốt, theo HSBC Holdings Plc khảo sát gần đây.

Trong khi các giám đốc điều hành của C-Suite vẫn quan tâm đến các cơ hội kinh doanh ở vương quốc trung lưu, các chính phủ phương Tây đang tìm kiếm các công cụ và chiến lược mới để chống lại sức mạnh kinh tế của Trung Quốc. Đối với nhiều người, kết luận của họ là WTO không phù hợp với công việc.

Robert Zoellick, người từng là Đại diện Thương mại Mỹ năm 2001, cho biết: “Các vấn đề lớn nhất hiện tại, chẳng hạn như khiếu nại về trợ cấp và các lợi thế khác đối với các doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc - một phần xuất phát từ việc thiếu các quy định của WTO về những vấn đề như vậy”.

Zhang Xiangchen, Phó tổng giám đốc WTO của Trung Quốc cho biết: Đúng là “các quy tắc thương mại đa phương hiện có có những khiếm khuyết”.

Zhang cho biết các quy tắc của WTO “không thể đóng vai trò là nền tảng cho các thành viên thuộc các mô hình khác nhau hợp tác và cạnh tranh với nhau”. “Trung Quốc và các thành viên WTO khác cần phải thích ứng với nhau.”

Và Mỹ đã có kế hoạch, họ muốn làm việc với các đồng minh của mình để đưa ra cách tiếp cận riêng phối hợp đối với Trung Quốc. Năm nay, Mỹ và EU đã khắc phục các cuộc chiến thương mại lớn nhất của họ từ thời ông Trump và hiện đang thúc đẩy các kế hoạch về một khuôn khổ kinh tế mới cho khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương.

Mỹ cũng hồi sinh một nỗ lực âm thầm nhằm gắn kết EU và Nhật Bản xung quanh một loạt các quy tắc thanh cao để quản lý trợ cấp công nghiệp, doanh nghiệp nhà nước và các hành vi bóp méo thương mại khác.

Nếu thành công, sáng kiến này có thể đại diện cho cuộc cải cách lớn nhất đối với hệ thống thương mại toàn cầu kể từ khi WTO được thành lập. Nhưng việc đưa Trung Quốc tham gia các cuộc đàm phán, bề ngoài là nhằm hạn chế mô hình kinh tế do nhà nước lãnh đạo của Bắc Kinh, vẫn là một trở ngại lớn.

Một điều rõ ràng là các chính phủ phương Tây ngày nay thận trọng hơn nhiều về mối đe dọa cạnh tranh do Trung Quốc gây ra so với thế hệ trước.

Huy Hoàng (Theo Bloomberg)