Cuộc chiến chống hàng giả, hàng nhái, thực phẩm chức năng “bẩn”: Không chỉ dừng ở những đợt cao điểm!

Tại diễn dàn kỳ họp thứ 9 Quốc hội Khoá XV, rất nhiều ý kiến của các Đại biểu cũng đang xoay quanh vấn đề nóng bỏng này. Rõ quyền hạn, rõ trách nhiệm của các cá nhân và cơ quan có thẩm quyền trong cuộc chiến cân não này là câu chuyện nói mãi rồi, nhưng vẫn phải nhắc lại.

Cuộc chiến cân não

Hàng loạt vụ việc thực phẩm chức năng giả và thuốc giả bị phát hiện trong khoảng thời gian ngắn, đã gây chấn động xã hội.

Năm 2024, lực lượng Quản lý thị trường đã thanh tra, kiểm tra 68.280 vụ (giảm 5% so với năm 2023), phát hiện, xử lý 47.135 vụ vi phạm (giảm 10% so với cùng kỳ năm 2023); chuyển cơ quan điều tra 178 vụ có dấu hiệu tội phạm (tăng 2%). Thu nộp ngân sách trên 541 tỉ đồng (tăng 8%). Trị giá hàng hóa vi phạm 425 tỉ đồng (tăng 23% so với năm 2023), trong đó, trị giá hàng hóa tịch thu 220 tỉ đồng; trị giá hàng hóa buộc tiêu hủy 205 tỉ đồng.

Trong những tháng đầu năm 2025, các đơn vị, địa phương đã tăng cường đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, bắt giữ, xử lý hơn 34.000 vụ việc vi phạm. Trong đó, có hơn 8.200 vụ buôn bán, vận chuyển hàng cấm, hàng lậu; hơn 25.100 vụ gian lận thương mại, gian lận về thuế; hơn 1.100 vụ hàng giả, vi phạm sử hữu trí tuệ; thu nộp ngân sách Nhà nước hơn 4.897 tỉ đồng; khởi tố hình sự gần 1.400 vụ, hơn 2.100 đối tượng.

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường ngày càng phát triển mạnh mẽ, tình trạng buôn bán hàng giả, hàng nhái các thương hiệu lớn diễn ra phổ biến và ngày càng tinh vi. Các sản phẩm bị làm giả chủ yếu thuộc các lĩnh vực như: Thời trang, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng, linh kiện điện tử… Đặc biệt, tình trạng này có xu hướng tập trung tại các đô thị lớn và bùng phát mạnh mẽ trong môi trường thương mại điện tử – nơi việc kiểm soát và xác minh nguồn gốc hàng hóa gặp nhiều khó khăn.

Trước thực trạng này, khi chủ trì cuộc họp chuyên đề diễn ra mới đây nhằm đánh giá công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng hóa không rõ nguồn gốc trong thời gian qua, đồng thời đưa ra định hướng chiến lược cho giai đoạn tiếp theo, Thủ tướng Phạm Minh Chính chỉ rõ, đây là hệ quả tất yếu của sự buông lỏng trong giám sát tại nhiều địa phương.

Những con số được Ban Chỉ đạo quốc gia chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả (Ban Chỉ đạo 389 quốc gia) cung cấp càng cho thấy tính chất cấp bách của vấn đề. Chỉ trong bốn tháng đầu năm 2025, đã có hơn 34.000 vụ vi phạm được phát hiện và xử lý, trong đó có hơn 8.200 vụ liên quan đến hàng hóa cấm, 25.100 vụ gian lận thương mại và thuế, và hơn 1.100 vụ liên quan đến vi phạm quyền sở hữu trí tuệ. Tổng số tiền thu nộp vào ngân sách nhà nước từ các vụ việc này lên tới gần 4.900 tỷ đồng… Người tiêu dùng bị buộc phải sống trong thấp thỏm trước tình trạng hàng hóa trôi nổi, không minh bạch trên thị trường.

Nhìn rộng hơn, Thủ tướng nhấn mạnh, những vi phạm hàng giả, hàng nhái trong lĩnh vực thực phẩm chức năng và dược phẩm không chỉ đe dọa sức khỏe người dân mà còn xói mòn niềm tin vào quản lý thị trường và hệ thống pháp lý. Thủ tướng đã chỉ rõ trong cuộc họp trên: “Tại sao cơ sở pháp lý không thiếu, có đủ cơ quan chức năng mà hàng chục tấn hàng giả vẫn lọt lưới? Trách nhiệm thuộc về ai?”.

Trên thực tế, nhiều giải pháp đã được triển khai như tăng cường thanh tra, kiểm tra thị trường, phát hiện và xử lý hàng chục nghìn vụ việc; thúc đẩy chuyển đổi số để truy vết nguồn gốc; khởi động dự thảo luật thành lập các tòa án chuyên trách về sở hữu trí tuệ... có mang lại hiệu quả tích cực. Tuy nhiên, đối với một lĩnh vực có diễn biến ngày một phức tạp, nghiêm trọng, vấn đề cốt lõi vẫn là năng lực thực thi và trách nhiệm cá nhân của mỗi cán bộ thực thi trong lực lượng chức năng.

Khi bộ máy chưa vận hành hết công suất?

Dù hệ thống chống hàng giả, hàng nhái, gian lận thương mại đã được thiết lập vận hành đồng bộ khắp cả nước. Tuy nhiên, qua hàng loạt vụ việc được “phanh phui” mới đây, cho thấy, vẫn còn nhiều bất cập, hạn chế, công tác phối hợp còn thiếu đồng bộ, chưa mang lại hiệu quả...

Tuy nhiên, nhìn nhận một cách thẳng thắn, hiệu quả hoạt động của bộ máy này vẫn còn nhiều khía cạnh đáng phải suy ngẫm, khi đâu đó vẫn tồn tại tình trạng các đơn vị chưa thực sự phát huy hết chức năng, nhiệm vụ được giao, sự đùn đẩy trách nhiệm giữa các khâu và lối quản lý mang tính hình thức vẫn chưa được khắc phục, làm giảm đi sức mạnh tổng thể của cuộc chiến.

Tại Hội nghị trực tuyến toàn quốc giao ban công tác quý I/2025, Phó Thủ tướng Chính phủ Bùi Thanh Sơn, Trưởng Ban Chỉ đạo 389 quốc gia, đã thẳng thắn chỉ ra những hạn chế, tồn tại trong việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan, ban ngành. Phó Thủ tướng nhấn mạnh rằng, các chỉ đạo từ Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và Ban Chỉ đạo 389 quốc gia chưa được một số bộ, ngành, địa phương và lực lượng chức năng triển khai một cách nghiêm túc và hiệu quả. Công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả chưa phản ánh đúng tình hình thực tế đang diễn ra.

Tương tự, tại Hội nghị Tổng kết công tác năm 2024 của Tổng cục Quản lý thị trường, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cũng chỉ rõ những hạn chế trong công tác chấn chỉnh kỷ luật, kỷ cương hành chính và ý thức chấp hành pháp luật của công chức, đồng thời yêu cầu tăng cường thanh tra, kiểm tra nội bộ, xử lý nghiêm các trường hợp sai phạm, đặc biệt là hành vi bảo kê, tiêu cực.

Thêm vào đó, Thông báo Kết luận của Trưởng ban Chỉ đạo 389 quốc gia tại Hội nghị sơ kết công tác 6 tháng đầu năm 2024 cũng chỉ ra rằng, một số lực lượng chức năng còn bị động trong công tác nắm bắt tình hình, phối hợp chưa nhịp nhàng, dẫn đến xử lý chồng chéo, hiệu quả thấp, gây khó khăn cho cả doanh nghiệp và lực lượng thực thi.

Những nhận định từ lãnh đạo Chính phủ và Bộ Công Thương đã chỉ rõ những “điểm nghẽn” trong bộ máy phòng chống gian lận thương mại. Tình trạng chưa làm hết trách nhiệm, đùn đẩy công việc, phối hợp thiếu đồng bộ giữa các lực lượng, cùng với đó là công tác quản lý, giám sát còn mang tính hình thức, đã làm giảm sút hiệu quả chung của cuộc chiến này.

Việc các cơ quan chức năng chưa hoàn thành tốt vai trò của mình đã dẫn đến những hậu quả không nhỏ. Hàng giả, hàng nhái, gian lận thương mại, buôn lậu tiếp tục gây thiệt hại lớn cho các doanh nghiệp làm ăn chân chính, xâm phạm nghiêm trọng quyền lợi của người tiêu dùng và gây thất thu cho ngân sách nhà nước. Tình trạng này còn làm suy giảm uy tín của các cơ quan quản lý nhà nước, tạo môi trường thuận lợi cho các đối tượng vi phạm ngày càng tinh vi và khó kiểm soát, đặc biệt trên không gian mạng.

Rõ ràng, để cuộc chiến chống gian lận thương mại đạt được những kết quả thực chất, đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ và trách nhiệm cao của tất cả các cơ quan, ban ngành từ Trung ương đến địa phương. Việc hoàn thành tốt chức năng, nhiệm vụ được giao, loại bỏ tình trạng đùn đẩy, quản lý hình thức và tăng cường phối hợp, ứng dụng công nghệ là những yếu tố then chốt. Chỉ có sự đổi mới tư duy quản lý, quyết tâm chính trị cao và hành động quyết liệt mới có thể xây dựng được một thị trường lành mạnh, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và thúc đẩy sự phát triển kinh tế bền vững của đất nước.

Việc Việt Nam đẩy mạnh kiểm tra, giám sát và minh bạch hóa thị trường không chỉ phục vụ mục tiêu bảo vệ người tiêu dùng mà còn bảo vệ uy tín, vị thế quốc gia. Song, dường như những biện pháp truyền thống đã không đủ sức răn đe trong môi trường số hóa và thương mại xuyên biên giới. Cuộc chiến chống hàng giả giờ đây không chỉ là vấn đề pháp lý mà còn là bài toán cân não, đòi hỏi một cuộc tái cấu trúc toàn diện, từ hoàn thiện hệ thống luật pháp, xây dựng cơ chế phối hợp giữa các đơn vị chức năng, đến củng cố hạ tầng công nghệ và vun bồi đạo đức công vụ.

Ông Nguyễn Hữu Vinh, chuyên gia chính sách thương mại, bình luận: “Việt Nam đang đứng giữa ngã ba đường: hoặc tăng tốc cải cách thể chế để khẳng định năng lực quốc gia, hoặc chịu thiệt hại nặng nề về uy tín, thương mại và niềm tin nhà đầu tư. Chống hàng giả không còn là vấn đề nội bộ, mà là yêu cầu sống còn cho vị thế Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu.”

Dư luận quốc tế cũng đang dõi theo cách Việt Nam xử lý các trung tâm bán hàng giả lớn như Saigon Square, khu chợ bị USTR liệt kê vào danh sách “điểm nóng”. Trong khi đó, các nền tảng thương mại điện tử như Shopee cũng bị nêu đích danh là kênh phân phối hàng giả quy mô lớn.

Rõ ràng, Việt Nam không còn nhiều thời gian. Những biện pháp “cũ kỹ” đã không đủ sức răn đe trong môi trường số hóa và thương mại xuyên biên giới. Cuộc chiến chống hàng giả giờ đây đòi hỏi một cuộc tái cấu trúc toàn diện, từ luật pháp, cơ chế phối hợp, đến hạ tầng công nghệ và đạo đức công vụ.

Theo một số chuyên gia trong ngành, việc Việt Nam đẩy mạnh kiểm tra, giám sát và minh bạch hóa thị trường không chỉ phục vụ mục tiêu bảo vệ người tiêu dùng mà còn là bước đi chiến lược để củng cố năng lực cạnh tranh quốc gia. TS. Nguyễn Hữu Đức, chuyên gia phân tích chính sách công, nhận định: “Việc xây dựng một môi trường kinh doanh minh bạch, tuân thủ và hiệu quả là nền tảng để Việt Nam nâng cấp vị trí trong chuỗi giá trị toàn cầu. Những động thái mới đây từ Chính phủ là cần thiết và đúng hướng.”

Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan nhận định: “Cuộc chiến chống hàng hóa không minh bạch không chỉ là vấn đề pháp lý mà còn là bài toán kinh tế. Nếu không kiểm soát tốt, Việt Nam có thể mất niềm tin từ các đối tác quốc tế, dẫn đến nguy cơ bị áp thuế cao, mất cơ hội tiếp cận các chuỗi cung ứng toàn cầu.”

Việc Việt Nam xây dựng tòa án chuyên trách về sở hữu trí tuệ, cùng với cam kết cải thiện giám sát thương mại điện tử, là bước tiến quan trọng hướng đến một môi trường kinh doanh công bằng và minh bạch hơn. Tuy nhiên, để các biện pháp này đi vào thực chất, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ ngành, địa phương và sự tham gia tích cực từ cộng đồng doanh nghiệp.

Trong bối cảnh Việt Nam đang phấn đấu trở thành trung tâm sản xuất và thương mại mới của khu vực, việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, kiểm soát nguồn gốc hàng hóa và nâng cao hiệu quả quản lý thị trường không chỉ là yêu cầu từ bên ngoài, mà còn là bước đi chiến lược để củng cố năng lực cạnh tranh, là chìa khóa để bảo vệ lợi ích lâu dài của nền kinh tế quốc gia.