Đa dạng hàng hóa, giá cả tốt hơn khi xóa độc quyền vàng miếng

Thị trường vàng Việt Nam nhiều năm qua tồn tại bất ổn. Đến cuối tháng 5/2025, chênh lệch giữa giá vàng miếng SJC trong nước và giá vàng thế giới quy đổi lên tới 15 - 17 triệu đồng/lượng.

Nguyên nhân chính là mô hình quản lý mang tính hành chính, độc quyền nhập khẩu, thiếu liên thông giữa các phân khúc vàng miếng - vàng trang sức - vàng tài khoản.

Tình trạng đầu cơ, thao túng giá và buôn lậu vàng ngày càng gia tăng, làm suy giảm niềm tin thị trường, ảnh hưởng đến tỷ giá, cán cân thanh toán và an toàn hệ thống tài chính quốc gia.

Theo ông Nguyễn Thế Hùng, Phó Chủ tịch Hiệp hội Kinh doanh vàng Việt Nam, trước đây khi độc quyền thương hiệu vàng miếng, người dân không có sự lựa chọn nào ngoài vàng SJC, thị trường không có cạnh tranh.

Điều này đã đẩy chênh lệch giữa giá thế giới và trong nước lên rất cao. Có thời điểm giá vàng trong nước cao hơn thế giới từ 15 triệu đến 20 triệu đồng/lượng. Qua đó không phù hợp cơ chế vận hành của thị trường.

Trước khi có Nghị định 24, thị trường có từ 6 đến 8 thương hiệu, mỗi thương hiệu chỉ chênh nhau từ 50.000 đồng tới 80.000 đồng/lượng. Có nhiều lựa chọn, muốn mua gì là phụ thuộc vào từng khách hàng.

Tuy nhiên Nghị định 24 đã tạo ra tâm lý vàng của Nhà nước. Các thương hiệu vàng khác không được công nhận, chỉ được coi là vàng nguyên liệu (giá trị thấp hơn).

Ví dụ như các công ty lớn đều có vàng nhẫn nhưng sản phẩm này chỉ được giao dịch hạn chế. Nghĩa là khách hàng mua ở đâu thì bán ở đó, nếu bán ở chỗ khác, giá sẽ thấp hơn nhiều. Trong khi đó, vàng SJC có thể được giao dịch ở bất cứ cửa hàng nào có phép.

“Bây giờ phải trả lại cho thị trường như nhiều nước trên thế giới đang làm, anh nào đăng ký vàng miếng đủ tiêu chuẩn thì Nhà nước cấp phép.

Doanh nghiệp phải đảm bảo về dây chuyền sản xuất, giám sát, đảm bảo chất lượng theo đăng ký. Anh nào khi sản xuất ra sản phẩm, người tiêu dùng thấy sai, chất lượng không giống như đăng ký thì tước giấy phép”, ông Nguyễn Thế Hùng phân tích.

Hiện trên thị trường vàng đang có hai “độc quyền”. Đó là độc quyền về thương hiệu vàng miếng SJC và độc quyền nhập khẩu vàng của Ngân hàng Nhà nước.

Ông Nguyễn Thế Hùng cũng cho rằng một trong những bất cập hiện nay trên thị trường vàng là Ngân hàng Nhà nước vừa đóng vai trò quản lý thị trường, vừa sản xuất vàng miếng.

Vị chuyên gia này kiến nghị phải tách bạch chức năng quản lý và kinh doanh. Ngân hàng Nhà nước chỉ nên quản lý còn chức năng kinh doanh phải để cho doanh nghiệp. Việc độc quyền nhập khẩu vàng của Ngân hàng Nhà nước cũng cần thay đổi.

“Nhà nước độc quyền nhập khẩu thì làm sao bình ổn được thị trường, rồi lấy tiền đâu để nhập khẩu”, ông Nguyễn Thế Hùng nhắc tới những bất cập về độc quyền nhập khẩu.

Tuy nhiên giao quyền nhập khẩu cho doanh nghiệp như thế nào cũng đặt ra nhiều vấn đề. Hay nói cách khác, cần phải trả lời câu hỏi giao thế nào cho hiệu quả.

Chuyên gia Kinh tế PGS TS Ngô trí Long đánh giá, Nghị định 24/2012/NĐ-CP từng phát huy tác dụng ngắn hạn khi thị trường bất ổn.

Nhưng sau hơn một thập kỷ, chính sách này trở nên cứng nhắc và lỗi thời, không theo kịp biến động của thị trường và thông lệ quốc tế.

Bởi không có sàn giao dịch vàng tập trung thị trường vàng vẫn manh mún, phân tán, không có cơ chế điều tiết theo tín hiệu thị trường.

Độc quyền sản xuất - nhập khẩu - phân phối vàng miếng của Ngân hàng Nhà nước và SJC khiến giá không phản ánh cung - cầu thực.

Cơ chế quản lý mang nặng tính hành chính, không khuyến khích cạnh tranh, trái với tinh thần phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa được nêu trong Văn kiện Đại hội XIII và các Nghị quyết gần đây của Trung ương.

Thị trường vàng không thể tiếp tục bị điều hành bằng những công cụ hành chính cứng nhắc như giai đoạn vừa qua.

Chính sách siết chặt cung, độc quyền sản xuất vàng miếng, hạn chế nhập khẩu vàng... tuy từng giúp ổn định tỷ giá, chống đô la hóa, nhưng đang tạo ra những hệ lụy nghiêm trọng.

Chênh lệch giá vàng trong nước - thế giới tăng cao với mức kỷ lục từ trước đến nay gây méo mó thị trường, gia tăng đầu cơ, buôn lậu; Người dân thiệt hại không được tiếp cận giá thị trường, phải mua vàng “đắt phi lý”, mất niềm tin vào công cụ tích sản hợp pháp.