Tại Diễn đàn Hợp tác Trung Quốc - Châu Phi diễn ra vào tháng 9, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cam kết đầu tư 51 tỷ USD vào khu vực này và miễn thuế xuất khẩu cho tất cả các nước đang phát triển, bao gồm 33 quốc gia ở châu Phi. Vào đầu tháng 12 năm ngoái, Trung Quốc đã hoàn thành lời hứa thứ hai này.

Bắc Kinh khẳng định rằng chính sách miễn thuế là một minh chứng cho cách tiếp cận công bằng đối với các quốc gia châu Phi, mang đến những hành động thiết thực và thúc đẩy hiện đại hóa, qua đó đáp trả những cáo buộc từ phương Tây rằng Trung Quốc đang lợi dụng châu Phi.

Chính sách miễn thuế của Trung Quốc với các quốc gia châu Phi

Tuy nhiên, không phải ai ở châu Phi cũng đón nhận chính sách thương mại miễn thuế này với thái độ tích cực. Nhiều nhà kinh tế cảnh báo rằng các thỏa thuận thương mại trước đây giữa Trung Quốc và châu Phi chủ yếu mang lại lợi ích cho nền kinh tế châu Á này, thay vì giúp các nước châu Phi phát triển.

“Đây chỉ là cách mở rộng tầm ảnh hưởng của Trung Quốc ở châu Phi và hầu như không mang lại nhiều lợi ích thực sự cho các nền kinh tế kém phát triển. Đây là một phần trong cuộc cạnh tranh giữa Trung Quốc và Mỹ tại khu vực này,” ông Tadele Ferede, từ Đại học Addis Ababa, chia sẻ với hãng tin PAP.

Trung Quốc trở thành chủ nợ lớn nhất của châu Phi

Trong 20 năm qua, Trung Quốc đã vươn lên thành đối tác thương mại song phương lớn nhất của khu vực châu Phi cận Sahara.

Theo số liệu của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), khoảng 20% kim ngạch xuất khẩu từ khu vực này được chuyển đến Trung Quốc, trong khi 16% hàng nhập khẩu của châu Phi có nguồn gốc từ quốc gia châu Á này. Năm 2023 đánh dấu một cột mốc quan trọng khi tổng kim ngạch thương mại hai chiều đạt mức kỷ lục 282 tỷ USD.

Các sản phẩm xuất khẩu chính của châu Phi sang Trung Quốc bao gồm kim loại, khoáng sản và nhiên liệu, chiếm khoảng ba phần năm tổng kim ngạch xuất khẩu. Ngược lại, các mặt hàng nhập khẩu từ Trung Quốc vào châu Phi chủ yếu là thiết bị điện tử và máy móc.

Ngoài ra, Trung Quốc cũng trở thành chủ nợ lớn nhất của châu Phi, tài trợ cho các dự án khai khoáng, năng lượng và cơ sở hạ tầng khắp lục địa. Vào năm 2005, tỷ trọng nợ công của châu Phi cận Sahara do Trung Quốc nắm giữ chỉ dưới 2%, nhưng đến năm 2021, con số này đã tăng lên hơn 134 tỷ USD, tương đương khoảng 17%.

Các quốc gia châu Phi nợ Trung Quốc nhiều nhất bao gồm Angola (21 tỷ USD), Ethiopia (6,8 tỷ USD), Kenya (6,7 tỷ USD) và Zambia (6,1 tỷ USD).

Việc Bắc Kinh ngày càng gia tăng sự hiện diện kinh tế tại châu Phi đã làm nổi bật sự cạnh tranh toàn cầu trong khu vực. Trong khi Trung Quốc khẳng định cam kết của mình là một phần của chiến lược phát triển bền vững, nhiều ý kiến vẫn cho rằng mối quan hệ này cần được cân nhắc kỹ lưỡng để đảm bảo lợi ích cân bằng cho các quốc gia châu Phi.

Dũng Phan (Theo Conflict Watcher)