Dân nghèo Ba Lan vật lộn tìm cách sưởi ấm

Mỗi năm. Ba Lan tiêu thụ đến 10 triệu tấn than để sưởi ấm cho các hộ gia đình - chiếm 87% tổng lượng than được tiêu thụ tại các hộ gia đình ở EU vào năm 2019, theo Diễn đàn Energii có trụ sở tại Warsaw. Khoảng một nửa trong số này được khai thác trong nước, trong khi Nga từng chiếm khoảng 40%, tương đương 3,9 triệu tấn mỗi năm. Sau lệnh cấm nhập khẩu than của Nga từ tháng 4, hiện nước này đang rục rịch tìm nguồn cung cấp mới.

Chia sẻ với DW, Piotr Siergiej, người phát ngôn của nhóm môi trường Ba Lan Smog Alert nói: Ba Lan sử dụng than của Nga vì giá thành rẻ hơn vì quá trình khai thác rất đắt, trong khi đó, nhấn mạnh rằng, than của Nga rất chất lượng, chứa ít lưu huỳnh, vì thế được dùng để chạy các nhà máy nhiệt điện than ở quốc gia này.

Một phần của vấn đề là Ba Lan phải miễn cưỡng đồng ý loại bỏ than đá để đáp ứng các mục tiêu phát thải carbon của EU. Vào tháng 11/2021, Ba Lan cũng đã cam kết với Hội nghị Khí hậu COP26 ở Glasgow để thoát khỏi than đá và ngừng xây dựng hoặc đầu tư vào công suất mới.

Với giá bán buôn hiện trên 2.000 zloty (430 USD) mỗi tấn, cộng với chi phí vận chuyển và phân phối, nhiều người dùng Ba Lan dự kiến sẽ rơi vào tình trạng nghèo năng lượng khi mùa đông đến, nghĩa là họ không còn có thể thanh toán hóa đơn sưởi ấm, gây ảnh hưởng nhất đến những người dân có thu nhập thấp.

Theo DW, Chính phủ nước này đã có kế hoạch hỗ trợ cho người tiêu dùng khoản trợ cấp chi trả một lần và đang yêu cầu các công ty than quốc doanh Weglokoks và PGE Paliw đồng tài trợ than rẻ hơn cho những người nghèo nhất Ba Lan. Dẫu vậy, các chuyên gia tin rằng điều này là không đủ và có thể không đi đến nơi cần thiết nhất.

Barbara và Witold Walesa - một cặp vợ chồng đã nghỉ hưu sống ở thị trấn nhỏ Deblin, cách Warsaw 100 km phía Nam - gần đây đã chuyển sang sử dụng khí đốt tự nhiên làm nguồn nhiên liệu chính để sưởi ấm. Họ chỉ sử dụng than để dự trữ khi cần thiết, cho rằng giá than đã cao hơn khoảng bốn lần so với năm ngoái.

Nguồn dự trữ cạn dần

Ngày nay, Ba Lan có trữ lượng than thấp nhất kể từ Thế chiến II. Vốn trong thời kì đại dịch Covid-19, nguồn dự trữ đã tăng lên mức cao 8 triệu tấn, tuy nhiên, trong tháng 8, nguồn dự trữ này đã gần như giảm một nửa xuống còn 4,4 triệu tấn, theo dữ liệu từ Cơ quan Phát triển Công nghiệp Ba Lan.

Hàng loạt nhà sản xuất lớn nhất của Ba Lan (bao gồm cả Tập đoàn Khai thác mỏ Ba Lan (PGG)) được cho là đã bán bớt lượng dự trữ của họ và không có đủ nguồn cung cấp than trước khi sử dụng cao điểm vào mùa đông này. Giờ đây, họ đang cố gắng đàm phán lại các hợp đồng dài hạn với các công ty năng lượng của đất nước.

Bartlomiej Derski từ ấn phẩm năng lượng Wysokie Napiecie cho biết: "Các nhà máy điện của Ba Lan đã bắt đầu giảm sản lượng, điều này đã góp phần làm giảm xuất khẩu điện. Vào tháng 7, lần đầu tiên trong nhiều tháng, Ba Lan là nước nhập khẩu điện ròng".

Các nguồn mới đắt tiền và tốn kém

Ba Lan đang bận rộn tìm mua than từ Colombia, Australia, Nam Phi và Indonesia với giá bán buôn 2.000 zlotys (~412 USD) mỗi tấn, cộng với chi phí vận chuyển và phân phối. Nhưng các chuyên gia nghi ngờ có thể mua đủ than trong vài tháng trước khi mùa sưởi bắt đầu.

Trong khi đó, các mỏ than ở Ba Lan không thể tăng sản lượng trong một vài tháng, và quốc gia này hiện “không có lựa chọn nào khác” ngoài việc nhập khẩu than từ các nước có thể mua được.

Tuy nhiên, nỗ lực thúc đẩy nhập khẩu than bị cản trở bởi năng lực vận chuyển hạn chế do các cảng biển Baltic của Ba Lan và các tuyến đường sắt xuyên biên giới hiện đang bị tắc nghẽn với các chuyến hàng quân sự và thực phẩm đến và đi từ nước láng giềng Ukraine.

Để giúp đỡ hơn 38 triệu dân của đất nước trong mùa đông tới, Chính phủ Warsaw đang có kế hoạch cung cấp cho các hộ gia đình khoản thanh toán một lần là 3.000 zlotys. Cùng với các biện pháp cứu trợ khác, gói thầu ước tính trị giá tổng cộng 23 tỷ zloty.

Tuy nhiên, nhiều nguồn tin cho rằng gói này là "không công bằng" và sẽ tạo ra "xung đột xã hội thậm chí còn nhiều hơn" vì trợ cấp không được tính vào thu nhập của người dân. Hơn nữa, sáng kiến trên sẽ gây ra lạm phát giá than vì giá sẽ cao hơn khi người bán than tăng giá vì túi tiền của người dân nhiều hơn nhưng nguồn cung vẫn hạn chế.

Hiện một nhà phân tích ước tính, mỗi hộ gia đình bình thường phải trả 12.000 zlotys cho khoảng 4 tấn than cần cho mùa sưởi ấm, trong đó chỉ có 25% được nhà nước trợ cấp. Ngoài ra, khoảng 80% hộ gia đình Ba Lan sẽ không nhận được bất kỳ hỗ trợ nào vì họ không sử dụng than.

Các lựa chọn thay thế là gì?

Chính phủ Ba Lan cũng đang suy nghĩ về việc dỡ bỏ lệnh cấm năm 2020 đối với than chất lượng kém nhất, tìm cách đình chỉ các hạn chế đối với sản xuất trong nước của nước này trong 60 ngày. Ngoài ra, quan chức nước này cũng đã "ủy quyền" cho người dân để kiếm củi trong rừng phục vụ tiêu thụ.

"Nếu mùa đông lạnh giá, lượng rác được đốt trong nhà có thể sẽ tăng lên. Một số hộ gia đình có thể cũng sẽ đốt nhiều củi hơn", một nguồn tin nhận định, đồng thời cho biết thêm rằng nguồn cung cấp nhiên liệu cho các nhà máy điện ở Ba Lan cũng có thể phụ thuộc vào tình hình năng lượng ở Pháp.

Việc Pháp đóng cửa các nhà máy điện hạt nhân, nhu cầu về khí đốt và than đá tăng lên đáng kể trên khắp châu Âu sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến quốc gia này. Tuy nhiên, nếu nhìn tới khía cạnh tích cực, Ba Lan sẽ có thể nhập khẩu nhiều điện hơn từ nước ngoài và do đó giảm tiêu thụ than trong các nhà máy trong nước.

Vấn đề cung cấp than của Ba Lan không chỉ do sản xuất trong nước giảm, việc thiếu kế hoạch dài hạn mang tính chiến lược trong lĩnh vực này, cộng thêm việc chính phủ hành động "hỗn loạn và bất thường, từ đốt củi đến trợ cấp” đang làm trầm trọng hơn tương lai năng lượng của quốc gia này.

Theo một nguồn thạo tin: "Quyết định của Chính phủ đưa ra lệnh cấm vận nhập khẩu than từ Nga vào tháng 4 có vẻ như không khả quan. Các chính trị gia đã không nhận ra rằng nguồn cung cấp than cho các hộ gia đình không thể thay thế một cách nhanh chóng và dễ dàng", đồng thời, lưu ý rằng các lò hơi trong nước đòi hỏi các loại than lớn hơn than đá hơn than đốt trong các nhà máy điện.

Nếu muốn “cách ly” than của Nga, thì Ba lan nên đảm bảo "việc nhập khẩu đầy đủ" than cho các hộ gia đình "từ nhiều tháng trước." Tuy nhiên, các vấn đề về nguồn cung hiện tại có thể được coi là "một lý lẽ cho việc loại bỏ than nhanh hơn" và cuối cùng có thể biến Ba Lan thành "một trong những thị trường máy bơm nhiệt lớn nhất ở châu Âu."

Lê Na (Theo DW)