Để báo chí khẳng định tiếng nói phản biện mạnh mẽ hơn trong công cuộc bảo vệ môi trường

Qua quá trình hình thành và phát triển báo chí về môi trường hình thành tạo ra một thế hệ các nhà báo chuyên viết về môi trường, định hướng công chúng về các nguy cơ, hiểm họa tác động đến môi trường và hệ sinh thái, đồng thời đề xuất các giải pháp bảo vệ môi trường.

Đặc biệt những năm gần đây, sự quan tâm của công luận tới môi trường ngày càng tăng. Từ ô nhiễm không khí, nguồn nước, đất đai đến các vấn đề về rác thải, biến đổi khí hậu, khai thác khoáng sản hay phát triển năng lượng - mỗi lĩnh vực đều ẩn chứa các mối nguy tiềm tàng nếu không được giám sát chặt chẽ và xử lý kịp thời. Trong đó, báo chí đóng vai trò then chốt như một kênh phản biện công khai, độc lập và hiệu quả.

Lâu dần báo chí là cầu nối giữa người dân với chính quyền. Có những câu chuyện chỉ khi lên mặt báo thì tiếng nói của người dân mới được lắng nghe, sự thật mới được xem xét nghiêm túc. Báo chí không chỉ thông tin mà thông qua tác phẩm còn thúc đẩy thay đổi để có môi trường cuộc sống, môi trường xã hội tốt đẹp hơn.

Không chỉ giúp phát hiện sai phạm, báo chí còn góp phần định hướng dư luận và thúc đẩy sự vào cuộc đồng bộ của chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng. Nhờ các bài báo điều tra công phu, những vấn đề bị che giấu mới lộ diện. Nhờ các tuyến bài chuyên sâu, công chúng mới hiểu rõ nguyên nhân, hệ lụy và trách nhiệm của các bên liên quan.

PGS.TS Bùi Thị An – nguyên đại biểu Quốc hội khóa XIII, Viện trưởng Viện Tài nguyên, Môi trường và Phát triển cộng đồng cho biết: báo chí hiện vẫn gặp rất nhiều khó khăn khi tác nghiệp, đặc biệt trong lĩnh vực môi trường. Những vụ việc kéo dài, những điểm nóng về ô nhiễm nhiều khi chưa được tiếp cận kịp thời. Có những nơi, khi nhà báo đến lấy thông tin còn bị đe dọa, hành hung. Đó là một áp lực rất lớn, nhất là với những phóng viên điều tra ở tuyến đầu.

Tuy nhiên, phóng viên khi ghi nhận thực tế về lĩnh vực môi trường thường bị cản trở, hành hung trong quá trình tác nghiệp. Điều này đòi hỏi chúng ta cần một môi trường pháp lý thực sự bảo vệ nhà báo để họ yên tâm khi đi tác nghiệp, đặc biệt là khi đụng đến những nhóm lợi ích lớn, những vụ việc phức tạp. Chỉ khi nào cảm thấy được bảo vệ, người làm báo mới có thể yên tâm cống hiến cho sự thật.

Đánh giá về công tác tiếp cận thông tin tuyên truyền của báo chí về lĩnh vực môi trường, nhà báo Lê Văn Chương- báo Biên Phòng chia sẻ: Đất nước đang bước vào giai đoạn phát triển nhanh với dòng vốn đầu tư ồ ạt, song đi kèm là những thách thức nặng nề về bảo vệ môi trường. Thực tế cho thấy, không ít doanh nghiệp chỉ chú trọng mở rộng sản xuất, tối đa hóa lợi nhuận mà lơ là trách nhiệm đầu tư cho hệ thống xử lý, kiểm soát ô nhiễm. Chính vì vậy, tài nguyên và môi trường trở thành “mỏ vàng” cho báo chí khai thác, phản ánh và phản biện.
“Tuy nhiên, hành trình của các nhà báo môi trường chưa bao giờ dễ dàng: từ những rào cản hữu hình lẫn vô hình cho đến việc tiếp cận thông tin còn nhiều hạn chế. Chỉ riêng việc tìm kiếm một bản báo cáo đánh giá tác động môi trường của một dự án cũng đủ khiến phóng viên phải “chạy lòng vòng”", nhà báo Lê Văn Chương chia sẻ.

Nghề báo luôn gắn liền với những khó khăn, thử thách, điều này càng đúng hơn với những nhà báo chuyên về lĩnh vực bảo vệ môi trường. Song những người đã chọn “nghiệp báo” đều sẵn sàng dấn thân vì trách nhiệm với xã hội.

Trước thực trạng môi trường ngày càng cấp bách, các cơ quan báo chí cần cất tiếng nói mạnh mẽ hơn để bảo vệ môi trường – vấn đề sống còn của toàn nhân loại. Việc giáo dục ý thức môi trường phải song hành cùng giáo dục tri thức, để thế hệ tương lai hiểu rõ và hành động thiết thực trong việc gìn giữ màu xanh của trái đất.

Để phát huy vai trò phản biện của báo chí trong lĩnh vực môi trường, PGS.TS Bùi Thị An cũng cho rằng, cùng với sự phát triển của khoa học dữ liệu, trí tuệ nhân tạo, các tòa soạn cần ứng dụng công nghệ để xử lý thông tin nhanh hơn, hiệu quả hơn.

“Phản biện môi trường phải dựa trên bằng chứng. Bằng chứng đó có thể là dữ liệu, là hình ảnh vệ tinh, là báo cáo quan trắc hoặc nghiên cứu độc lập. Tòa soạn nào làm chủ được thông tin sẽ làm chủ được sức mạnh phản biện”, Bà An nhận định.

Bà cũng tin tưởng rằng, hiện nay với tinh thần đổi mới của Đảng, các nhà khoa học đã có nhiều điều kiện hơn để nói thật, nói thẳng và chịu trách nhiệm với phát ngôn của mình. Bà Bùi Thị An cho hay: “Tôi đã thấy những thay đổi tích cực. Các nhà khoa học ngày càng chủ động hơn, bản lĩnh hơn. Và nếu được báo chí đồng hành, thì những vấn đề môi trường gai góc nhất cũng có thể được làm rõ, minh bạch và thúc đẩy cải thiện”.

Có thể khẳng định, báo chí không chỉ dừng lại ở việc phản ánh hiện tượng ô nhiễm, mà còn phải đi sâu phân tích nguyên nhân, chỉ ra lỗ hổng trong chính sách, đồng thời kiến nghị giải pháp khả thi.

Bên cạnh đó, sự bảo đảm quyền tiếp cận thông tin, bảo vệ an toàn cho nhà báo và sự phối hợp chặt chẽ từ các cơ quan quản lý, tổ chức xã hội cũng là nền tảng để báo chí thực sự trở thành lực lượng phản biện mạnh mẽ, góp phần thúc đẩy các hành động bảo vệ môi trường thiết thực và hiệu quả.